Rüstem BOZER, Alptekin YAVAŞ, Ümit GÜDER

Isparta-Eğirdir Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev Kervansarayı Kazılarında Bulunan Temrenler

Ortaçağ’ın karmaşık tarihi içinde orduların silah kabiliyetlerini teknik özellikler açısından karşılaştıran araştırmalar çok azdır. Bu eksikliğin bir sebebi bu konudaki araştırmalarda konuya yeterli önem verilmemesi bir diğeri de kazılardan elde edilen objelere ait tabaka bilgilerinin sağlıklı olmamasıdır. Anadolu-Ortaçağı için de durum böyledir. Kazılardan elde edilen bıçak, okucu, mızrak ucu gibi buluntular savaş tarihini izah edecek açıklamaların içinde yer almazlar. Haçlı, Selçuklu, Moğol savaş teknolojilerini anlayabilmek ancak orijinal kazı buluntularının morfolojik, arkeo-metalürjik, terminolojik boyutuyla incelenmesiyle mümkün olabilecektir. Bu çalışmada Isparta-Eğirdir’deki II. Gıyaseddin Keyhüsrev Kervansarayı’nın 1993, 2006-2007 yıllarında gerçekleştirilen kazılarına ait altmış dört temren, morfolojik, arkeo-metalürjik ve terminolojik açılardan ele alınmıştır. Buluntular tabaka bilgisi, ölçü, ağırlık, morfolojik, terminolojik ve tipolojik hususiyetleriyle birlikte değerlendirilmiş, biçimsel özellikleriyle sınıflanıp çağdaşı örneklerle mukayese edilmiştir. Ayrıca dönemin ok risaleleri ve savaş tarihi kitaplarında geçen isimlerden hangi teknik tabirin hangi tipe uygun olduğu tartışılıp tekliflerde bulunulmuştur. Bu objelerden sekizi arkeometrik yöntemlerle incelenmiş, taramalı elektron mikroskobu (SEM) ve enerji dağılımlı X-Işını Spektrometresi (EDS) ile içyapı ve diğer malzeme özellikleri tespit edilmiştir. Çalışmaya konu olan temrenler, daha önce yayınlanan Ortaçağ örneklerinden farklı olarak, bulundukları tabakaların sunduğu stratigrafik veriler ışığında doğrudan tarihlenebilen ilk örneklerdir. Dolayısıyla bu çalışmayla belirlenmiş olan farklı tipteki temrenlerin içyapı, sertlik gibi teknolojik hususiyetlerine ait veriler, çağdaşı örneklerin mukayesesi ve Anadolu Selçuklu temrenlerinin teknik verilerine ait oluşturulacak veri tabanı açısından büyük önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Temren, Eğirdir, Anadolu Selçuklu, kervansaray, metal buluntu

Arrowheads (Temren) Found from the Exacavations at the Sultan Giyaseddin Keyhüsrev-II Caravanserai in Eğirdir, Isparta

The number of studies on comparisons of technical features of arms in the sophisticated history of Medieval Ages is very limited. One of the reasons for this deficiency is the disregard of this topic in researches, and another reason is that the unclear information about the layers of archaeological finds. Such is the case for Medieval Anatolia as well. Excavation finds like knives, arrowheads and spearheads are not included in the interpretations of war history. Understanding the war technology of Crusaders, Seljuks and Mongols can only be possible by morphologic, archaeo-metallurgical and terminological examinations of the original excavation finds. In this study 64 arrowheads, which were revealed during the 1993, 2006 and 2007 excavations at Gıyaseddin Keyhusrev II Caravanserai, Isparta-Eğirdir, were discussed in morphologic, archaeo-metallurgical, and terminological perspectives. The finds were evaluated by their layer contexts, dimension, weight, morphology, terminology and typology features; they were classified in accordance with their figural features and compared with contemporary examples. Discussions and proposals were made about naming the types with proper technical terms which are mentioned in arrow treatises and warfare books related to the period. 8 of these arrowheads were examined by using archaeometric methods, their micro-structures and the others were determined by the use of Scanning Electron Microscope (SEM) and Energy Dispersive X-ray Spectrometry (EDS). Apart from the other published medieval arrowheads the samples subjected in this study are the first samples to be directly dated in light of the stratigraphic data collected from the layer contexts that were found in the excavation. Thus, the different types of arrowheads determined by this study are significant in means of the data collected from their technological features such as internal structure and hardness, for a comparative study with other contemporary samples, and building a data base on the technique data of Anatolian Seljuk arrowheads.

Keywords:

Arrowhead, Eğirdir, Anatolian Seljuks, Caravanserai, metal find,

PDF

___

Ahrens, B./Piezonka, H./Nomguunsuren, G. (2015), “Buried with His Bow and Arrows: The Exceptional Cave Burial of A 14th Century Warrior at Tsagaan Khad Mountain, Mongolia”, Ancient Cultures of the Northern Area of China, Mongolia and Baikalian Siberia, Bejing: 683-692.
Allan, J. W. (1976), The Metalworking İndustry İn Iran İn The Early Islamic Period, Diss. University of Oxford.
Allan, J. W. (1982), Islamic Metalwork: The Nuhad Es-Said Collection, London: Sotheby Parke Bernet Publications.
Altınsapan, E., Demirel, G. Z., Yılmaz, Y. H., Gerengi, A. (2015), “2011-2014 Kazıları Işığında Eskişehir Karacahisar Kalesi”, Asos Journal, 10, 621-633.
Atik, N. (2017), “Heraion Teikhos Kazılarında Bulunan Ok Uçları”, Masrop Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi, 11/16, 57-76.
Aygör, E. (2017), “Konya Gevale Kalesi Kazılarında Bulunan Ok Uçlarının Değerlendirilmesi”, Masrop Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi, 11/16, 7-24.
Babuin, A. (2009), Ta Epithetika Opla Tōn Vyzantinōn 1204-1453, Doctorate thesis, University of Ioannia.
Baykan, D. (2017a), “Nif Dağı Başpınar Kazılarında Ele Geçen Ok Uçları”, Masrop Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi, 10/15, 54-62.
Baykan, D. (2017b), “Allianoi’da Bulunan Ok Uçları”, Masrop Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi, 10/14, 7-21.
Baykan, D. (2017c), “Nif Dağı Kazısı Karamattepe ve Ballıcaoluk’ta Bulunan Ok Uçları”, MASROP Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi, 9-12, 18-40.
Boas, A. J. (1999), Crusader Archaeology: The Material Culture of the Latin East.
Bodnar, R./Dariusz, R./Szmoniewski, B. S. (2006), "Early Medieval Arrowheads from Smugowa Góra Near The Town of Troks ın Olkusz District.", Sprawozdania Archeologiczne, 58, 531-542.
Borisov, B. D. (2006), Djadovo, Bulgarian, Dutch, Japanese Expedition 1, Medieval Settlement and Necropolis (11th-12th Century), (Ed. A. Fol vd.), Tokai.
Bozer, R. (1994), “Eğirdir Hanı 1993 Yılı Kazı Çalışmaları”, Göller Bölgesi Arkeolojik-Kültürel-Turistik-Araştırma ve Değerlendirme Projesi, Ankara, 95-103.
Bozer, R. (2007), “ Eğirdir Han”, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, (Ed.H.Acun), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 237-255.
Bozer, R.(2009), “Eğirdir Hanı Kazı Çalışmalarının Ortaçağ Türk Sanatına Katkıları”, XI. Ortaçağ Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (Bildiriler 17-19 Ekim 2007 İzmir), 65-75.
Böhlendorf-Arslan, B. (2012), “Das bewegliche Inventar eines mittelbyzantinischen Dorfes: Kleinfunde aus Boğazköy”, (Ed.:Böhlendorf-Arslan B., Ricc A.) Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts, Byzas, 15, 351-368.
Chernov S.-ErshovaE., (2013), “Internal Colonization in Russia During the 13th and 14th Centuries: Three Hamlets of the Pre-Manorial Period”, Hierarchies in rural settlements, (ed. by Jan Klápštš, Ruralia, IX Turnhout: Brepols,), 387–406.
Clauson, G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, USA: Oxford University Press.
Crowfoot, J. W./Crowfoot, G. M./Kenyon, K. M. (1975), Samaria-Sebaste III., The Objects. London.
Çağatay, A, Altun, Y, - Arman, B, (1981), Çaldağ (Manisa-Turgutlu) Lateritik Demir, Nikel-Ko- Balt Yatağının Mineralojisi, MTA yayınları.
Çerezci, J. Ö. O. (2017), “Göktürk Devri Ok Uçları”, MASROP (Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi), 16, 25-44.
Damati, E. (1988-89), "Safed Citadel", Excavations and Surveys in Israel, 9, 159-160.
Davidson, G.R. (1952), The Minor Object, Corinth Results of Excavations XII, New Jersey.
Dean, B. (1926), "The Exploration of a Crusader's Fortress (Montfort) in Palestine", The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 22/9, 5-46.
Dell’Era F. (2012), “Das bewegliche Inventar eines mittelbyzantinischen Dorfes: Kleinfunde aus Boğazköy”, (Ed. Böhlendorf-Arslan B., Ricc A.) Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts, Byzas, 15, 393-406.
Doruk, S. (1981), “Horis Kale Kazıları”, II. Kazı Sonuçları Toplantısı, 167-169.
Dostál, B. (1966). Slovanská Pohřebiště Ze Střední Doby Hradištní Na Moravě, Praha.
Erarslan, F./İnce, N. E./Alkan, M. (2008), “Perre Antik Kenti Nekropol Alanı 2007 Yılı Kazı ve Temizlik Çalışmaları”, 17. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Side, 171-184.
Erdmann, K.(1961), Das Anatolische Karavansaray Des 13.Jahrunderts, III, Berlin.
Faris, N. A.,- Elmer, R. P. (1945-55), Arab Archery: An Arabic Manuscript of about AD 1500: A Book on the Excellence of the Bow & Arrow, the Description Thereof Translated and Edited Princeton, New Jersey.
Gaitzsch, W. (2005), Eısenfunde Aus Pergamon Geräte, Werkzeuge Und Waffen, Pergamenısche Forschungen Band 14, Berlin-New York.
Güder, Ü.- Yavaş, A., - Yalçın, Ü. (2015), “Production Techniques of Anatolian Seljuks Iron Tools”, Turkish Studies, 10/9, 193–212. István, M.T., http://ijasznemzet.hu/hu/olvasnival%C3%B3/tanulm%C3%A1nyok/154-a-ix%E2%80%93xi-sz%C3%A1zadi-magyar-nyilakr%C3%B3l.html. (Erişim Tarihi: 28 Jun 2017).
İlyushin, A. M. - Suleymenov, M. G. (2007), “Kompleks Vooruzhenıya Kochevnıkov Razvıtogo Srednevekov'ya Na Kurgannoy Gruppe Konevo”, Vestnik Kuzbasskogo Gosudarstvennogo Tekhnicheskogo Universiteta, 4, 79-83.
İlyushin, A. M. (2009), “Zheleznyye Odnolopastnyye Nakonechnıkı Strel U Srednevekovogo Naselenıya Kuznetskoy Kotlovıny”, Izvestiya Altayskogo Gosudarstvennogo Universiteta -The News, 63, 120-133.
İnce, N. (2010), Anadolu’nun Bizans Kenti Amorium’da Savaşın İzleri (Metal Savaş Aletleri), 18 Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, Lisans Tezi, Çanakkale.
Jessop, O. (1996), "A New Artefact Typology for the Study of Medieval Arrowheads", Medieval Archaeology, 40/1, 192-205.
Johns, C. N. (1997), Pilgrims' Castle ('Atlit), David's Tower (Jerusalem), and Qal'atar-Rabad ('Ajlun): Three Middle Eastern Castles from the Time of the Crusades (579), Variorum Publishing.
Kaminsky, V. N. (1996), “Early Medieval Weapons in the North Caucasus - A Preliminary Review”, Oxford Journal of Archaeology, 15: 95-105.
Karasulas, A. (2004), Mounted Archers of the Steppe (600 BC-AD 1300), Osprey Publishing..
Karçınzade Süleyman Şükrü (2005), Seyahatü’l-Kübra – Büyük Seyahat, (Eski Yazıdan ve Osmanlıca’dan Çeviren: Salih Şapçıl), Eğirdir.
Kazanski, M. (2003), Qal’at-Sem’an Rapport Final 4.3: Les Objets Métalliques, Institut Français du Proche-Orient, Amman-Beyrouth Damas, Mission Français de Qal’at-Sem’an, Beyrouth.
Khorasani, M. M. - Farrokh, K. (2012), “The Mongol Invasion of the Khawarazmian Empire: The Fierce Resistance of Jalal-e Din”, in Medieval Warfare 2, 43-48.
Khorasani, M. M. (2014), “Description of Arms and Armor in Persian Manuscripts: A Comparative Study”, Âfarin Adib: Jasnâme-ye Ostâd Adib Borumand, Shahin Aryamanesh, 15-91.
Khorasani, M. M., Dwyer, B. (2016), “A Persian Archery Manual by Mohammad Zamân”, Revista de Artes Marciales Asiâticas, 11, 45-65.
Khudyakov, Y.S. (1980), Vooruzheniye Yeniseyskikh Kyrgyzov VI-XII. vv, Novosibirsk: Academy of Sciences of the USSR.
Kirpicnikov, A. N. (1986), "Russische Waffen des 9.–15. Jahrhunderts”, Waffen-und Kostümkunde, 28, 85-129.
Kofoğlu S. (1997), “Hamidoğulları”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 15, 471-476.
Latham, J. D- Paterson, W. F. (1970), Saracen Archery, London.
Malinovski, V. B. (2004), “Strely Zarechno-Ubınskogo Mogıl'nıka”, Vestnık Arkheologıı, Antropologıı I Etnografı, 4, 1-9.
Mandache, T. (2011), “Historiographic and Methodologic Considerations About the Medieval Weapons Discovered Within the Territory of Moldavia”, Socrates Meetings, Proceedings of the 6th İnternational Conference, (19th March 2010) Iaşi, 35-45.
Matyushko I.V. (2013), “Pogrebal'nyy Obryad Kochevnıkov XI-XIII vv. Stepnogo Prıural'ya”, Tyurkskıye Kochevnıkı Yevrazıı, (Kimaki, kipchaki, polovtsy), Kazan, 101-122.
McNicoll, A. (1983), Taşkun Kale: Keban Rescue Excavations, Eastern Anatolia, 2, BAR.
Medvedev, A.F. (1966), Ruchnoe Metatelʹnoe Oruzhie: Luk i Strely, Samostrel VIII-XIV, Moskva.
Mitchell, S. (1980), Aşvan Kale, Keban Rescue Excavations, Eastern Anatolia I, The Hellenistic, Roman and Islamic Sites, Ankara.
Moore, J. (1993), Tille Höyük 1: The Medieval Period, British Institute of Archaeology at Ankara Monograph 14.
Mustafa Kanî Bey, (2010), Telhîs-i Resailat-ı Rumat (Okçuluk Kitabı), (Hazırlayanlar: Kemal Yavuz - Mehmet Canatar), İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul.
Nemerov, V.F. (1987), “Voinskoye Snaryazheniye Mongol'skogo Voina XIII— XIV vv.”, Sovetskaya Arkheologiya, 2, 212-227, 213-214.
Nicolle, D. (2011), Late Mamluk Military Equipment, Presses de l’ifpo Damascus.
Özergin, K. (1965), “Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, XV(20), İstanbul, 141-170.
Plaug, G. vd. (1969), Les Petits Objets Médiévaux Sauf Les Verreries et Poteries, Hama: Fouilles et Recherches, 4/3, Copenhaugen.
Pleiner, R. (2006), Iron in Archaeology: The European Bloomery Smelters, Prag: Archeologicky Ustav Avcr.
Pringle, D. (1986), The Red Tower (al-Burj al-Ahmar): Settlement in the Plain of Sharon at the Time of the Crusaders and Mamluks AD 1099-1516, Council for British Res.
Pyvovarov, S – Kalinichenko, V. (2013), “Lantsetopodibni Nakonechnyky Stril Z Rukhotyna (uroch. Korneshty)”, Pıtannya Starodavn'oí̈ Ta Seredn'ovíchnoí̈ Ístoríí̈, Arkheologíí̈ Y Yetnologíí̈ (PSSIAE), Т. 1/35, 23-41.
Raphael, K./Tepper, Y. (2008), "The Archaeological Evidence From The Mamluk Siege Of Arsuf.", Mamluk Studies Review, 9, 85-100.
Redfod, S. (1998), The Archaeology Of The Frontier In The Medıeval Near East: Excavations at Gritille, Boston. Redford, S., Ikram, S., Parr, E. M., Beach, T. (2001), “Excavations At Medieval Kinet, Turkey: A Preliminary Report”, Ancient Near Eastern Studies, 38, 58-138.
Robinson, D. M. (1941), Excavations at Olynthus: Metal and Minor Miscellaneous Finds: an Original Contribution to Greek Life, with a New Up-to-date Map of Olynthus, Johns Hopkins Press. Sherby, O.D. – Wadsworth, J. (2001), “Ancient Blacksmith the Iron Age, Damascus Steels and Modern Metallurgy”, Journal of Materials Processing Technology, 117, 347-353.
Shirin Y.U.V. (2002), “Srednevekovyye Sluchaynyye Nakhodki Predmetov Vooruzheniya iz Gornoy Shorii”, Materialy Po Voyennoy Arkheologii Altaya İ Sopredel'nykh Territoriy: Sbornik Nauchnykh Trudov. Altayskiy gos. Universitet, 130-135.
Sitdikov, A. G., Iskander, L. I., Ramil, R. K. (2015), "Weapons, Fortification and Military Art of the Volga Bulgaria in the 10th-the First Third of the 13th Centuries", Journal of Sustainable Development, 8, 167-177.
Świe̜tosławski, W. (1999), Arms and Armour of The Nomads of The Great Steppe in The Times of The Mongol Expansion (12th-14th centuries), Oficyna Naukowa. Tekinalp, V. (2005), Minnetpınarı: Doğu Kilikya’da Bir Ortaçağ Yerleşimi, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi, Arkeolojik Kurtarma Kazıları Proje Dokümanları: 7, Ankara.
Teres, E. (2007), "Karahanlı Türkçesinde Askerlikle İlgili Bazı Terimler Üzerine (2)." Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları, 2, 1185-1192.
Tırpan, A. A./Söğüt, B. (2009), “Lagina, Börükçü, Belentepe ve Mengefe 2008 Yılı Çalışmaları”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı 3, Denizli, 505-527.
Tika, (2002), Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2000 Yılı Çalışmaları T.C. Başbakanlık Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı Ankara. Tishkin A.A. (2002), “Predmety Vooruzheniya Mongolskogo iz Okrestnostey Biyska”, Materialy po Voyennoy Arkheologii Altaya i Sopredel'nykh Territoriy: Sbornik Nauchnykh Trudov. Altayskiy gos. Universitet, 143-149.
Török, B. - Barkóczy, P. - Kovács, A. - Major, B., Vágner, Z. (2016), “Arrowheads and Chainmail Fragments from the Crusader Al-Marqab Citadel (Syria): First Archeometallurgical Approach”, Materials and Manufacturing Processes, 31/1, 1-10.
Tufan, E.A. (2014), “Ni-Lateritlerin Oluşumu ve Özellikleri”, Balıkesir Ünv. Fen Bilimler Enst. Dergisi, 16/2, 68-78. Türktüzün, M., Oransay, A., Ünan, S. (2017), “Kütahya Müzesi Müdürlüğü Kurtarma Kazılarında Ele Geçen Ok Uçları”, Masrop Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi, 10/14, 22-34.
Tzaferis V.- Israeli, S. (2008), “The Metal Artifacts”, Paneas,Vol.II, Small Finds and Other Studies, (Israel Antiquities Authority, No.38), Jerusalem: 165-188.
Uyar, M. (2007), “Adâb el-Harb ve el-Şeca ‘a ’ya Göre; Hisar ve Kuşatma Geleneği ”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 40, 214-224.
Valiulina, S. I. (2009), “Arrow-Heads of Torezk Settlement”, Humanities Science Series, 151/2-1, 16-23.
Von Loon, M. N. (1980), Korucutepe: Final Report on the Excavation of the Universities of Chicago, California (Los Angeles), and Amsterdam in the Keban Reservoir, Eastern Anatolia 3, 1968-1970. Amsterdam, New York, Oxford: North-Holland Publishing Company.
Waldbaum, J. (1983), Metalwork from Sardis, Boston: Harvard University Press.
Yavaş, A. (2012), “First Records On Anatolian Seljuk Arrowheads (In The Light Of Kubad-Abad Palace Specimens)”, Uluslararası Hakemli Akademik Sosyal Bilimler Dergisi, 3/4, 119-145.
Yavaş, A. (2017), “Samsat Höyük Ortaçağ Temrenleri Konusunda İlk Tespitler”, Masrop Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi, 10/15: 35-53.
Yavaş, A. (2020), Ortaçağ Temrenleri ‘Anadolu Ortaçağı’nın 9-13. Yüzyıl Temren Teknolojisi Üzerine Kronolojik, Morfolojik, Terminolojik, Tipolojik ve Metalürjik Bir İnceleme’, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
Yıldırım T./Çiftçi M. (2012), “Dîvânü Lugâti’t-Türk’te Yer Alan Alet- Eşya Adları”, Turkish Studies, 7/2, 1229-1249.
Yücel Ü, (1999), Türk Okçuluğu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı No 182.
Zinchenko, A. S. (2013), “A 13th–14th Century AD, Horse Skin Burial At Basandaika Kurgan 1, Western Siberia”, Archaeology, Ethnology and Anthropology of Eurasia, 41, 134-145.