BELGELER IŞIĞINDA HINIS ULU CAMİİ’NİN TARİHLENDİRİLMESİ

Hınıs Ulu Camii, Erzurum ili, Hınıs ilçesi, Eski Hınıs, Dere Mahallesi’nde,tarihî Hınıs Kale’sinin eteğinde yer almaktadır. Bitlis ili, Güroymak ilçesinde tesadüfenbulunan Mirza Paşa’nın oğlu Abdurrahman Paşa’ya ait mezar taşı üzerinde yer alanbilgilerin irdelenmesi sonucu Hınıs Ulu Camii’nin yeniden değerlendirilmesi gerektiğianlaşılmıştır. Hınıs Ulu Camii birçok bilimsel yayına konu olmuştur. Ancak şimdiye kadarbu caminin Muş beylerinden Alaaddin Bey tarafından 1734 yılında medreseyle birlikteinşa edildiği ve bir vakıf eseri olduğu belirtilmiştir. Arşiv belgeleri ışığında mezar taşındayer alan tarihi şahsiyetlerin önemi ortaya konmaya çalışılırken aslında bu caminin Osmanlımerkezî hükümeti tarafından atanan Murat Paşa Oğlu Mirza Paşa tarafından yaptırıldığıtespit edilmiştir. Ayrıca bu belgelerden Alaaddin Bey’in 1734 yılında Muş beyi olmadığı veHınıs’ın 1800’lü yılların başında Muş beyleri tarafından idare edildiği anlaşılmıştır. Arşivbelgelerinden bu caminin mescit olarak yapıldığı, cemaatin Cuma namazında, ramazanve Kurban Bayramlarında namaz kılacak yer bulamaması ve başka bir ibadet mekânınınolmaması nedeniyle sonradan camiye çevrildiği anlaşılmıştır. Bu makalede, yaklaşık altmışyıldır yanlış tarihlenen ve banisi yanlış bilinen Hınıs Ulu Camii’nin doğru bir şekildetanıtılması amaçlanmaktadır.

DATING HINIS GRAND MOSQUE IN CONSIDERATION OF DOCUMENTS

The Hınıs Great Mosque is located on the outskirts of Hınıs Fortress in Dere Quarter of Hınıs, Erzurum. An accidental discovery of a gravestone, which appears to belong to Ardurrahman Pasha, the son of Mirza Pasha, in Güroymak district of Bitlis necessitates the revaluation of the Hınıs Great Mosque. The mosque has been a prominent topic in numerous publications and is thought to be a Vakıf monument built in 1734 together with its Madrasa by the order of Aleaddin Bey, one the chiefs of Muş. However, examination on the gravestone and a related archive works have revealed that the mosque was actually built by Mirza Pasha, the son of Murat Pasha, who was assigned the task by the Ottoman Government. Also, archives reveal that Aleaddin Bey was not the chief of Muş in 1734 and Hınıs was under the control of Muş Chiefdom in early 1800. Furthermore, the mosque was built as a mescit at first and later converted into a mosque for worshippers who could not find a place for Friday prayers and Eids. The aim of this article is to clear up the sixty years of misinterpretation of the Great Mosque of Hınıs by correctly establishing the founder and the year it was built.

PDF

___

Boran, A. & Kulağuz, B. N. (2000). Doğu Anadolu Yerel Beylerinden Alaaddin Bey’in Yaptırdığı Camiler. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1: 53-75.
Yılmaz, B. (2009). Muş Vakıfları. Van: Van Yüzüncüyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Gündoğdu, H. vd. (2005). Hınıs, Tekman ve Çevrelerindeki Kültür Varlıklarına İlişkin Bir Yüzey Araştırması. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 15: 21-52.
Konyalı, İ. H. (1960). Abideleri ve Kitabeleri İle Erzurum Tarihi, İstanbul: Erzurum Tarihini Araştırma ve Tanıtma Derneği Yayınları.
Kulağuz, B. N. (1997). Muş ve Çevresindeki Türk Mimari Eserleri. Van: Van Yüzüncüyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Şen, K. (2018). Bitlis Ulu Camii ve Bitlis Kalesine ait İki Önemli Kitabe. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD),5/10: 147- 156.
Ünal, R. H. (1973). Erzurum İli Dahilindeki İslami Devir Anıtları Üzerine Bir İnceleme. Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, 6: 49-144.
BOA, EV. D, 14720, S.9, H-01-06-1269 (M-12 Mart 1853).
BOA, EV. D, 13829, H-29-12-1266 (M-5 Kasım 1850)
BOA, HAT, 1229/47949, H-25.Ş.1242 (M-24 Mart 1827).
BOA, HAT, 1088/44264-G, H-15.L.1243, (M-30 Nisan 1828).
BOA, HAT, 1229/47949-F, H-17.Ş.1242 (M-16 Mart 1827).
BOA, HAT, 1500/27, H-29-12-1222, (M-27 Şubat 1808).
BOA, HAT, 1531/36 ,H-1228, (M-1813).
BOA, HAT, 187-9349, H-4.Ş. 1151, (M-17 KASIM 1738).
BOA, HAT, 96/3885, H-1218 (M-1804).
BOA, A. DVNS. NŞT. d. 16: 130.