Ayvalık Evlerinin Cephe Karakterinin Oluşumuna Etki Eden Faktörlerin Değerlendirilmesi
Barınmaya yönelik bir inşa biçimi olan “ev” plan, malzeme, teknik, süsleme gibi mimari özellikleri ile yerleşimlerin ekonomik, toplumsal, kültürel ve coğrafi yapısıyla ilgili sonuçlara ulaştırır. Bölgelerin coğrafya, iklim, ekonomik, sosyal yapı anlamındaki farklılığı evlerin tipolojilerine çeşitlilik olarak yansır. Dönemlere ve yerleşimlere ilişkin okumaların kaynağını oluşturabilen evler, 19.yüzyıl Osmanlı Mimarisi’nde de önemli bir yere sahiptirler. Başkent İstanbul olmak üzere, İzmir ve diğer liman yerleşimlerinde yeni bir dönemin simgesi durumundadırlar. Bu dönemde, 19.yüzyıl konut birikimine sahip liman yerleşimlerinden biri de Ayvalık’tır. Ayvalık Evleri, yerleşimin 19.yüzyıl ekonomik, sosyal, kültürel koşullarına göre biçimlenirken bu biçimlendirmeye ilişkin değerlendirmelerin yapılmasına en çok olanak sağlayan alan/saha ise evlerin cephe düzeni, öğeleri ve süsleme programıdır. Bu cepheler, yerleşimin 1850’lerden sonra gelişen ekonomik yapısı ve uluslararası ticaretin ortaya çıkardığı kültürel etkileşimi ayrıca yerleşimin coğrafi yapısına yönelik bilgileri sunabilirler. Bu sebeple çalışma, Ayvalık Evleri’nin cephe düzeni ve içeriğinin oluşumunu etkileyen ekonomik, sosyal ve coğrafi faktörleri değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Anahtar Kelimeler:
Osmanlı İmparatorluğu, Ev, Ayvalık, 19.Yüzyıl, Batılılaşma, Cephe Düzeni, Neo-Klasik
Evaluation of the Factors Affecting the Formation of the Facede Characteristic of Ayvalık’s Houses
For shelter “house” find outs to the results related to economic, social, cultural and the geographical structure of residential with architectural features such as plan, material, technical, and decoration. Differences in terms of geography, climate, economic and social structure of the regions reflect to typology of the houses as a diversity. These structures, giving the first details regarding the period and settlement, also are quite important in the 19th century Ottoman Architecture. Besides, these houses especially in the capital Istanbul, Izmir and other port residential became the symbol of a new era. During this period, the houses of Ayvalık, one of the important port city in the western Anatolian coast, shows economic, social and cultural change / transformation. The area/field providing most facilities to make these assessments is front layout, items and decoration program of houses. The facades can present the cultural interaction of evolving economic structure of residential and uncovering the international trade after 1850’s. Also, information related to geographical structure of residental provides. Also, information related to geographical structure of residental provides Therefore, aim of this study has assessed economic, social and geographical factors influencing formation of front layout and content of Ayvalık’s house.
Keywords:
Ottoman Empire, House, Ayvalık, 19th century, Westernization, Front Layout, Neo-Classic,
___
- Aka, D.( 1944). Ayvalık İktisadi Coğrafyası. Ülkü Matbaası, İstanbul.
- Akın, N.(1998). 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Galata ve Pera, Literatür Yayınevi, İstanbul.
- Akyürek, B.(1978). Kırkağaç, Soma, Savaştepe, Ayvalık, Bergama Civarının Jeolojisi, MTA Enstitüsü Raporu, No. 6452, Ankara
- “Aïvali”(1914) Annauaire Oreintal, Commerce, Indıstrie, Administration, Magistrature, De L’Orient 1914, Editeur-Propriétaire, The Annauaire Oreıental Ltd, Galata, 1327- 1328.
- Arel, A.(1999). “Türk Evi Dedikleri Bir Anatomi Dersi: Ev”, Cogito, Sayı.18, 188-212
- Arıkan, Z.(2006). “Midilli- İstanbul Arasında Zeytinyağı Ticareti”, Tarih Araştırmaları Dergisi, XXV,40, s.1-28.
- Arıkan, Z. (1988). 1821 “Ayvalık İsyanı”. Belleten,LII, 571-601.
- Ayvalık Kasabası (1896). Malumat Dergisi.51, 57-58.
- Bakır, İ.(2006). “İmar Planlarının Geleneksel Kent Mekânlarında Konut Dokularının Dönüştürülmesine Yaklaşımı”, Kentsel Dönüşüm Sempozyumu Bildiriler, Ankara. s.77-81
- Batur, A. Yücel, A. (1979). “İstanbul’da 19.Yüzyıl Sıraevleri Koruma ve Yeniden Kullanım İçin Bir Monografik Araştırma”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, Ankara Cilt.5, Sayı:2 s.188-231
- Bayraktar, B. (2002). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ayvalık Tarihi. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
- Cezar, M.(1994). “XIX. Yüzyılda Beyoğlu Neden ve Nasıl Gelişti?” XI.Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara. Cilt.VI, s. 2673- 2690.
- Eldem H. S.(1984). Türk Evi: Osmanlı Dönemi, Türkiye Anıt, Çevre, Turizm Değerlerini Koruma Vakfı.İstanbul.
- Enlil, Z.(2000). “19.Yüzyıl İstanbul’unda Yapı Gelenekleri ve Kent Kültürü”, Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı Uluslarüstü Bir Miras, Yapı ve Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul. s. 286-295.
- Erdem, B.(1999). Ayvalık Tarihi Kent Merkezinde Kentsel Yenileme Projesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
- Erim, H.(1948). Ayvalık Tarihi. Güney Yayıncılık ve Gazetecilik, Ankara.
- Eyice, S.(1993). “Batılılaşma (Mimari)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt.5, s.171-185.
- İngiliz Konsolosluk Raporlarına Göre İngiliz Ticareti 1864-1914,(1998) İzmir Ticaret Odası Yayınları, İzmir:
- Kılıçbay M. A.(1985). “Batılılaşama Osmanlı Batılılaşması”, Tanzimat’tan Cumhuriyet Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:1, s.147-152.
- Kuran, A.(2000). “19.yüzyıl Osmanlı Mimarisi”, Celal Esat Arseven Anısına Sanat Tarihi Semineri (İstanbul 1994), Seminer Bildirileri, Mimar Sinan Üniversitesi Yayını İstanbul. s. 232-237.
- Kültür ve Turizm Bakanlığı (1984). Ayvalık’ta Tarihsel Dokunun Korunmasına ve Turizm Amaçlı Kullanılmasına İlişkin Araştırma, Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma Raporu, Ankara.
- Levi, E.(2000). “Batı Anadolu Kıyıları Konut Mimarisi’nin Ege Adalarındaki Örneklerle Karşılaştırmalı Değerlendirilmesi”, Osmanlı Mimarlığının 7 yüzyılı Uluslarüstü Bir Miras, İstanbul, s.277-285.
- Madran, E.(1994). “XIX. yüzyıl Sonunda Yapı Alanında Çalışanlar”, X. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt. V, Ankara 1994, s. 2461- 2469.
- Mutaf, A.(2003). Salnâmelere Göre Karesi (1847-1922), Balıkesir: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Yayını.
- Ortaylı, İ.(1985). Tanzimat’tan Cumhuriyete Yerel Yönetimler, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.1.s.445-446.
- Psarros, D.(2004). Ayvalık / Kydonies’in Kentsel Tarihi, Ege’nin İki Yakası-1 Ayvalık Kent Tarihi Çalışmaları, Basılmamış Çeviri Metni, (Çev A. Yorulmaz), Ayvalık.
- Sakin, O.(2008). Osmanlı’daki Etnik Yapı, İstanbul.
- Tekeli, İ.(1999). “19.Yüzyılda İstanbul Metropol Alanına Dönüşümü”, 19. Yüzyılda İstanbul Metropol Alanına Dönüşümü”, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, (Ed. Dumont Paul, Georgeon François) İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s.19-30.
- Terzibaşoğlu,Y.(2009). “19.Yüzyılda Batı Anadolu Liman Kentlerinde Elitlerin İlişki Ağları” I.Uluslararası Akdeniz Ticareti ve Liman Kentleri Geçmiş ve Gelecek Sempozyumu, s.288-290, İzmir: İzmir Ticaret Odası Yayınları.
- Toynbee, A. (1970) “The Westen Question In Greece and Turkey”, A study In The Contact Of Civilisations, New York: Houghton Mifflin Company.
- Ünverdi, L. ( 1990). Ayvalık Merkezi Kentsel Sit Alanı Koruma-Geliştirme Projesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Şehir Bölge Planlama Bölümü Yayınlanmamış Lisans Tezi, İzmir.
- Yıldırım Y; Özkan,S.(1983). “Osmanlı Mimarlığının Son Yüzyılları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 4, s.1078-1087.
- Yorulmaz, A.(1988 ). Ayvalık’ı Gezerken. Geylan Kitapevi, İstanbul.
- ISSN: 1300-5707
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1982
- Yayıncı: Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi