Hindistanlı Bir Sûfî: Nasırüddîn Mahmûd b. Yahyâ Çırâğ-ı Dehlî ve Tasavvuf Anlayışı

Bu çalışmanın temel amacı, Hindistan tasavvufunda etkin rol oynayan Çırâğ-ı Dehlî’nin tasavvuf anlayışını analiz etmektir. Bu amaçla Çırâğ-ı Dehlî’nin tasavvufî hayatı araştırılırken dönemin temel kaynakları ile onları takip eden asırlarda kaleme alınan muahhar eserlere bakılmıştır. Milâdî XIV. yüzyıl’da Çiştiyye tarîkatının en önemli temsilcisi kabul edilen Çırâğ-ı Dehlî, Hindistan’ın Avad şehrinde doğmuştur. Zâhirî ilimlerde icazet aldıktan sonra tasavvufa yönelen Çırâğ-ı Dehlî, Çiştiyye’nin Nizâmiyye koluna intisap etmiştir. Mürşidinin vefatı üzerine hânkâhın başına geçen Çırâğ-ı Dehlî, Çiştiyye’nin esaslarından olan “padişahlardan uzak durma prensibine” dikkat etmiş, sultanın eziyetlerine rağmen pîrlerinin geleneğine bağlı kalmıştır. Çırâğ-ı Dehlî, hem medrese tahsili görmüş bir âlim, hem de tasavvuf yolunda ilerlemiş bir mürşid-tir. Tasavvuf anlayışını Ehl-i sünnet çizgisine bağlı kalarak şekillendiren Çırâğ-ı Dehlî, peygamber-lerin ibadetlerden muaf tutulmadıkları gibi velîlerin de şerîattan muaf olmadıklarını belirtmiştir. Tasavvuf sahasında tartışmalı konulardan biri olan Nübüvet-velâyet meselesinde, nebîlerin velîlerden üstün olduğunu savunmuş zira ona göre, velînin nihâyet hali, nebînin bidâyet halidir. Rü’yet konusunda Mu’tezile’den farklı düşünen Çırâğ-ı Dehlî, bu dünyada rü’yetin gerçekleşmesi mümkün olmadığını ancak rüyada ve ahirette müminler için bunun caiz olduğunu söylemiştir.

Anahtar Kelimeler:

Çırâğ, , tasavvuf, , zühd

An Indian Sufi: Naseeruddin Mahmud Ibn Yahya Chirâgh Dahlî and his Understanding of Sufism

The main purpose of this study is to analyze the Sufi understanding of Chirag-Delhi, who played an active role in Indian Sufism. For this purpose, while researching his Sufi life, the basic sources of the period and the literary works written in the following centuries were examined. Chirag-Delhi, who is accepted as the most important representative of the Chisti sect, was born in the city of Avad in India. Chirag-Delhi, who turned to Sufism after obtaining approval in the apparent sciences, is a member of the Nizāmiyah branch of Chisti. He became the head of the ruler upon the death of his master and carried out the tradition of dervish lodge and madrasah together and built the understanding of Sufism within the framework of the Ahl al-Sunnah. In addition, he paid attention to the principle of "staying away from the sultans", which is one of the principles of Chisti, adhered to the tradition of his pīrs despite the persecution of the sultan. He is both a scholar who studied in madrasah and a guide on the way of Sufism. Chirag-Delhi, who shaped the understanding of Sufism by adhering to the line of Ahl al-Sunnah, states that prophets are not exempted from worshiping and that saints are not exempt from Shari'a. He argues that prophets are superior to saints in the issue of prophethood and guardianship, which is one of the controversial issues in the field of Sufism. According to him, the final state of the saint is the state of bidāyah of the prophet. He thinks differently from Mu'tazilah about ru'yah, and he says that it is not possible to realize the dream in this world, but it is permissible for believers in dreams and the hereafter.

Keywords:

Sufism, Walayah, Samâ, Chisti, Chirag Delhi,

PDF

___

Algar, Hamid. “Çırâğ-ı Dehlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/303-304. İs-tanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
Arnold, Thomas Walker. İntişar-ı İslâm Tarihi. çev. Hasan Gündüzler. Ankara: Akçağ Yayınları, 1971.
Âryâ, Ġulâm Ali. Tarîkati Çiştiyye der Hind û Pakistan. İran: Zevâr Yayınları, 1964.
Bayur, Yusuf Hikmet. Hindistan Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987.
Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ. Fütûhu’l-büldân. çev. Mustafa Fayda. İstanbul: Siyer Yayınları, 2013.
Cemâlî, Hâmid b. Fazlullah Derviş. Siyerü’l-ârifîn. çev. Muhammed Eyyüp Kâdirî. Lahor: Merkez-i Urdûbürd, 1975.
Çiştî Nizâmî, Hüseyin. Sîret-i Tayyibe Hazret-i Muînüddîn-i Çiştî. Lahor: Ekber Beg Yayınları, 2004.
Çiştî Sâbirî, Abdurrahmân. Mir'âtü’l-esrâr. çev. Mevlânâ el-Hâc. Lahor: Ziyau’l-Kur’ân Yayınları, 1993.
Dârâ Şükûh. Sefînetü’l-evliyâ. Kânpûr: y.y., 1883.
Durant, Will. Kıssatü‘l-hadâre. çev. Zeki Necîp Mahmut. Beyrût: Dârü’l-Cîl Yayınları, 2013.
Durmuş, İsmail. “Hasr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/392-393. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
Eren, Halit. "Aligarh". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/460. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
Esterâbâdî, Muhammed Kâsım Hindûşâh b. Gulâm Alî. Târîh-i Firişte. Tahran: Encü-men-i Âsâr u Mefâhir-i Ferhengî Yayınları, 2010.
Galip, Mübarek. Hindistan’da Türkler. Ankara: Berikan Yayınevi, 2013.
Gîsûdırâz, Ebu’l-Feth Sadrüddîn Seyyid Muhammed b. Yûsuf el-Hüseynî. Şerh-i Cevâmiʿu’l-Kelim. Lahor: el-Faysal Yayınları, 2010.
Hasanî, Abdülhayy b. Fahriddîn b. Abdilalî. Nüzhetü’l-havâtır ve behcetü’l-mesâmi ve’n-nevâzır. Beyrût: Dâru İbn Hazm Yayınları, 1999.
Holt, Peter Malcolm vd.. İslâm Tarihi Kültür ve Medeniyeti. çev. Komisyon. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1997.
Kalender, Hamîd. Hayrü’l-Mecâlis. Aligarh: y.y., 1959.
Karakuş, Yasin. XIII. ve XIV. Yüzyılda Hindistan’da Türk Hâkimiyeti. Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
Kelâbâzî, Ebu Bekr Muhammed b. İshâk Buhârî. Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta'arruf. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1992.
Kuddûsî, Muhammed Ekrem. İktibâsü’l-envâr. çev. Mevlânâ Hâc Kaptân. Lahor: Ziyâu’l-Kur’ân Yayınları, 1993.
Mağribî, Emîr Ömer. İntişârü’l-İslâm ve Eserühü’l-Hadârî fi’l-Hind. Libya: Bingazi Üniversitesi, Tarih Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
Mândevî, Muhammed b. Hasan b. Musa Gavsî Şattârî. Gülzâr-ı Ebrâr fi Siyeri’l-Ahyâr. Tahran: Mûze-i Merkez-i İsnâd-ı Meclis-i Şûrâ-yi İslâm Yayınları, 1971.
Mevdûdî, Ahmed Şâh Çiştî. Târih-i Çişt û meşâyih-i Çiştiyye. Herât: İntişârât-i Ahrârî Yayınları, 1976.
Mîrhord, Muhammed b. Mübârek b. Muhammed Alevî Kirmânî. Siyerü’l-evliyâ’. Lahor: Müştâk Ahmed Yayınları, 1885.
Muhaddis ed-Dihlevî, Abdülhak. Ahbârü’l- ahyâr fi esrâri’l-ebrâr. Tahran: Encümen-i Âsâru Mefâhir-i Ferhengî Yayınları, 1963.
Miftâhü’l-‘âşıkîn. nşr. Halik Ahmed Nizâmî. Delhi: Müctebâî Yayınları, 1892.
Nedvî, Ebu’l Hasan Ali. İslâm Önderleri Tarihi. çev. Yusuf Karaca. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1992.
Nemir, Abdü’l-Mün‘im. Târihü’l-İslâm fi-l-Hind. Beyrut: el-Müessesetü’l-Câm‘iyye Yayınları, 1981.
Nizâmî, Halik Ahmed. Târîh-i meşâyih-i Çişt. Delhi: Nedvetü’l Musannifin Urdûbâzâr Yayınları, 1985.
Özşenel, Mehmet. Pakistan’da Hadis Çalışmaları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
Popovic, Alexandre - Gilles, Veinstein. İslâm Dünyasında Tarîkatlar. çev. Osman Türer. İstanbul: Sûfî Yayınları, 2004.
Tâhirî, Mehdî. “Berresi Cereyân-i Tasavvuf Der Şibh-i Kâreh”. Faslnâme-i Mutâalât-i Şibh-i Kâreh 5 (1969), 30-53.
Türkmen, Erkan. Emir Hüsrev-i Dihlevî’nin Hayatı, Eserleri ve Edebî Şahsiyeti. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 1989.
Zübeyrî, Hâdım Hasan Şâh. Muînü’l-ervâh. Ecmîr: Mühyi’l-Evkâf Yayınları, 1983.