İBN CİNNÎ’NİN EL-MUHTESEB’İNDE ŞÂZ KIRAATLERE YAKLAŞIMI

Yedili kıraat sistemleştirmesinin ardından kimi âlimlerce bu kıraat vecihlerinin dışındakiler şâz addedilerek Kur’an’ın hem tilâvetinde hem de yorumunda devre dışı bırakılmıştır. Ebü’l-Feth Osman b. Cinnî (ö. 392/1002) ise el-Muhteseb fî tebyîni vucûhi şevâzzi’l kırââti ve’l îdâhi anhâ adlı eserinde bu okuyuş vecihlerinin de vahiyle irtibatının bulunduğu gerekçesiyle anılan yaklaşıma karşı çıkmış ve tilâvet edilemeseler de şâz kıraatlerin ihtiva ettiği anlamların terkedilemeyeceği kanaatini serdetmiştir. Bu makale, İbn Cinnî’nin şâz kıraatlere bakışını ve bu kıraat vecihlerini ele alış biçimini diğer âlimlerin konuyla ilgili değerlendirmeleriyle birlikte incelemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Şâz Kıraat, Yedi Kıraat, Çoğunluğun Okuyuşu, İbn Cinnî, İhticâc

Ibn Jinni’s Approach to the Shadhdh Readings in his Book el-Muhtasab

Some scholars adopted the approach that the variant readings other than seven readings of the Qur’an are completely unacceptable. According to them, those versions can neither be recited in prayer nor have any value for the commentary of the Qur’an. Abu al-Fath Uthman İbn Jinni (d. 392/1002), provided a strong opposition to this opinion in his book al-Muhtasab due to the reason that those versions can have a close relationship with the Qur’anic revelation. In his viewpoint, those versions can be beneficial in the Qur’anic commentaries even though they cannot be recited in prayer. This paper aims to deal with İbn Jinni’s approach to the reading versions other than seven variant readings as well as comparing his position with other scholars’ perspective in this regard.

Keywords:

Shadhdh Readings, Seven Readings, The Readings of the Majority, Ibn Jinni, Ihtijaj,

PDF

___

el-Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmud. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-sebʽi’l-mesânî, thk. Ali Abdülbârî Atıyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
el-Beğavî, el-Hüseyn b. Mesʽûd. Meâlimü’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kurân, thk. Muhammed Abdullah en-Nemir ve diğerleri. yy: Dâru Taybe, 1997.
el-Beydâvî, Nâsıruddîn Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, thk. Muhammed Abdurrahman el-Merʽaşlî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1418.
Birışık, Abdülhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 2004.
el-Cessâs, Ebûbekir. Ahkâmü’l-Kur’ân, thk. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin. Bey-rut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
Demircigil, Bayram. “Hasan-ı Basrî Kıraati ve Kur’an Tefsirine Katkısı” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2016.
Durmuş, İsmail. “Arap Dili ve Lehçeleri Açısından Kıraatlar”, Kur’an ve Tefsir Araş-tırmaları IV, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf. el-Bahru’l-muhît, thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
Ebussuûd, Muhammed b. Mustafa. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kitâbi’l-Kerîm. Bey-rut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ty.
Eroğlu, Ali. “İbn Mihrân en-Nîsâbûrî”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1999.
el-Halebî, Semîn. ed-Dürru’l-masûn fî ulûmi’l-Kitâbi’l-meknûn, thk. Ahmed Muham-med el-Harrât. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, ty.
İbn Atıyye, Abdülhak b. Ğâlib b. Abdirrahmân. el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz, thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman. el-Muhteseb fî tebyîni vucûhi şevâzzi’l-kırââti ve’l-îdâhi anhâ, thk. Ali en-Necdî Nâsıf v.dğr. Kahire: Vezâratu’l-Evkâf, 1415/1994.
İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li ulûmi’t-tenzîl, thk. Abdul-lah el-Hâlidî. Beyrut: Şeriketü Dari’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1416.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Sâmî b. Muham-med Selâme. yy: Dâru Taybe, 1999.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân, thk. İbrâhim Şemsüddîn. Beyrut: Dârul-Kütübi’l-İlmiyye, ty.
İbn Mücâhid, Ebûbekir. Kitabü’s-sebʽa fi’l-kırâât, thk. Şevkî Dayf. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1400.
İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdillah Ebûbekir. Ahkâmü’l-Kur’ân, thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
Kaddûrî, Ganim. Resmü’l- Mushaf. Bağdat: el-Lecnetü’l-Vataniyye, 1982.
Kılıç, Hulusi, “Basriyyûn”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1992.
el-Kınnevcî, Muhammed Sıddîk Hân Hasen b. Ali. Fethu’l-beyân fî mekâsıdi’l-Kur’ân. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1992.
el-Kurtubî, Muhammed İbn Ahmed. el-Câmiʽ li ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrahim İtfayyiş. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
Maşalı, Mehmet Emin. “Kıraat Tefsir İlişkisi”, Tefsire Akademik Yaklaşımlar, editör: Mehmet Akif Koç, İsmail Albayrak, Ankara: Otto Yayınları, 2013.
el-Mazharî, Muhammed Senâullah. et-Tefsîru’l-Mazharî, thk. Ğulam Nebî et-Tûnisî. Pakistan: Mektebetü’r-Rüşdiye, 1412.
Mekkî, İbn Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-İbâne an meâni’l-kırâât, thk. Abdülfettâh İsmail Şelebî. Mısır: Dâru Nahda, ty.
el-Mes’ûl, Abdülalî. Muʽcemü mustalahâti ilmi’l-kırââti’l-Kur’âniyye. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2007.
en-Nehhâs, Ebû Caʽfer. İʽrâbü’l-Kur’ân, thk. Abdülmünʽim Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421.
en-Nesefî, Ebü’l-Berakât Abdullah b. Mahmud. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl, thk. Yusuf Ali Bedîvî. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
en-Nîsâbûrî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Mihrân. el-Mebsût fi’l-kırââti’l-aşr, thk. Sübeyʽ Hamza Hâkimî. Dimaşk: Mecmauʽl-Luğati’l-Arabiyye, 1981.
en-Nîsâbûrî, Nizâmüddîn el-Hüseyn b. Muhammed b. Hüseyn. Ğarâibü’l-Kur’ân ve reğâibü’l-Furkân, thk. Zekeriyya Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416.
Öztürk, Mustafa, “Kur’an Kıraatlerinin Tarihsel Serencamına Genel Bir Bakış”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Ocak-Haziran (2003): 201-224.
es-Saʽlebî, Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kur’ân, thk. Ebû Mu-hammed b. Âşûr. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
es-Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Muhammed. el-Cevâhiru’l-hisân, thk. Muham-med Ali Muavvıd ve Adil Ahmed AbdulMevcûd. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1418.
es-Semʽânî, Mansûr b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’ân, thk. Yâsir b. İbrahim ve Ganim b. Abbas b. Ganim. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
es-Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed. Bahru’l-ulûm. yy: ty.
es-Suyûtî, Celâlüddîn. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ty.
es-Suyûtî, Celâlüddîn, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1394/1974.
eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr. Dimaşk: Dâru İbn Kesir, 1414.
eş-Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb, es-Sirâcü’l-münîr fi’l-iâneti alâ maʽrifeti baʽdı meânî kelâmi rabbinel-hakîmi’l-habîr. Kahire: Matbaatü Bulak, 1285.
et-Taberî, Ebû Câʽfer Muhammed b. Cerîr. Câmiuʽl-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân, thk. Ahmed Muhammed Şâkir. yy: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
et-Tahâvî, Ebû Caʽfer Ahmed b. Muhammed. Ahkâmü’l-Kur’an, thk. Sadettin Ünal. İstanbul: İSAM Yayınları 1995.
Ünal, Mehmet. Kur’an’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
Yavuz, Mehmet, “İbn Cinnî”, TDV İslam Ansiklopedisi, (1999) İstanbul. Yavuz, Mehmet, “İbn Cinnî ve Arap Gramerindeki Yeri”, www. journals.istanbul.edu.tr/ 12.02.2017/253-254.
ez-Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. es-Serî. Meâni’l-Kur’ân ve i‘râbüh, thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1988.
ez-Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk. Mu-hammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.