Erken Dönemde Kitaplarını İmhâ Eden Hadisçiler ve Bunun Hadis İlmine Etkileri

İslam tarihinde erken dönemden itibaren ilim adamları tarafından bilgilerin kitaba kaydedilmesine önem atfedilmiş ve bu durum yöneticiler tarafından da teşvik edilmiştir. İlim erbabı için kitap ve yazılı kaynaklar candan ve maldan daha kıymetli olmuş, kitapların elde edilmesi ve korunması için büyük emekler sarf edilmiştir. Bu uğurda çeşitli yolculuklar yapılıp büyük servetler harcanmıştır. Fakat buna rağmen tarîh ve tabakât türü eserlerde hadisçilerin kendi kitaplarını imhâ ettiklerine dair birtakım bilgiler bulunmaktadır. Ömürleri boyunca büyük emeklerle topladıkları hadis kitaplarını özellikle hayatlarının sonlarında gömerek, yakarak, suya atarak, suyla yıkayarak, silerek, makasla keserek veya yırtarak imhâ etmeleri ya da başkalarına kitaplarını imhâ etmelerini vasiyet etmeleri oldukça dikkat çekicidir. Üstelik bunu yapan hadisçilerin azımsanmayacak sayıda olduğu ve aralarında ileri gelen tanınmış hadisçilerin de bulunduğu görülmektedir. Bu noktada hangi hadisçilerin kitaplarını imhâ ettikleri, bunun sebepleri ve hadis ilimleri açısından sonuçlarını araştırma ihtiyacı doğmuştur. Bu çalışmada hicrî II. ve III. yüzyıllarda yaşamış olan hadisçilerin kendi kitaplarını imhâ etme nedenleri, nasıl imhâ ettikleri, genelde hadis ilmine özelde ise râvinin zabtını etkilediği için cerh ta‘dile etkileri ve hadisçilerin bu duruma yaklaşımları tetkik edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Cerh Ta‘dil, Kitap, İmhâ, İtlâf

Muḥaddiths Who Destroyed Their Books and Its Influences on Ḥadīth Science

In the history of Islam, from the early period, scholars attached significant importance to recording information, which was also actively encouraged by the administrators and rulers of the time. However, for some ḥadīth scholars, there is a few information in history and ṭabaḳāt books, which state that the muḥaddiths destroyed their own collections. Considering the great efforts they spent throughout their life, it is quite remarkable that some of muḥaddiths destroyed their ḥadīth collections by burying, burning, throwing into the water, wiping, washing, tearing them apart, or willing others to destroy before their death. Interestingly, these muḥaddiths are not insignificant in number, and even some of them are among the prominent muḥaddiths. At this point, it is imperative to investigate which muḥaddiths destroyed their books, the motivations behind this decision, and the consequences for the knowledge of hadīth. In this study, we investigate the reasons and methods of muḥaddiths, lived in 2nd and 3rd AH centuries, who destroyed their books. Furthermore, we examine their impacts on hadīth science and thoughts of other muḥaddiths on this issue. Then, we focus on its influence on jarḥ wa’l-ta'dīl as it affects the weakness of the narrator's ḍḥabt.

Keywords:

Ḥadīth, Jarḥ wa’l-Ta'dīl, Book, Disposal, Destruction,

PDF

___

‘Âbid Süleymân, el-Mesûhî. Eserü’l-avâmili’l-beşeriyye fî dey’ai’t-türâs. Kahire: Dârü’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2007.
Acurrî, Ebû ‘Ubeyd. Suâlâtı Ebî ‘Ubeyd Ebâ Dâvûd es-Sicistânî. Medine: el-Câmi‘a el-İslâmiyye, 1399.
Ahatlı, Erdinç. “Rivayetler ile Hadis Usûlü ve Tarihinin Bazı Meselelerinin Anlaşılma-sında Anakronizm Sorunu”, Günümüzde Sünnetin Anlaşılması Sempozyumu, (2005), 253-259.
Ahmed b. Hanbel. el-’İlel ve ma‘rifetü’r-ricâl. Mumbai: Dâru’s-Selefiyye, 1408.
Akgün, Hüseyin. “Hicrî 2. ve 3. Yüzyıllara Ait Mısır Menşeli Papirüslerdeki Hadislerin Kaynakları”, Tokat İlmiyat Dergisi 8/1 (Haziran 2020), 21-51.
‘Ali b. el-Ca’d b. ‘Ubeyd. el-Müsned. Beyrut: Müessetu’n-Nâdir, 1410.
Aydınlı, Abdullah. “Edebü’l-imlâ ve’l-istimlâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 10/408 Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
‘Azami, Muhammed Mustafa. İlk Devir Hadîs Edebiyatı. çev. Hulusi Yavuz. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
Bağdâdî, Ahmed b. ‘Ali Ebû Bekir el-Hatîb. el-Câmi‘ li ahlâki’r-râvî ve âdâbü’s-sâmi‘. Ri-yad: Mektebetü’l-Maârif, 1403.
Bağdâdî, Ahmed b. ‘Ali Ebû Bekir el-Hatîb. Târîhu Bağdâd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1931.
Bağdâdî, Ahmed b. ‘Ali Ebû Bekir el-Hatîb. Takyîdü’l-’ilm. Beyrut: Dâr-u İhyâ’i’t-Türâs, 1974.
Bozkurt, Nebi. “Kitap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 26/120-121 Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
Buhârî, Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-kebîr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
Bukaî, Burhaneddin İbrâhîm b. ‘Ömer. en-Nüketü’l-vefiyye bi mâfî Şerhi’l-Elfiyye. Riyad: Mektebetür-Rüşd, 2007.
Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman Ebû Muhammed. Sünen Mukaddimesi. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1407.
Ebû ‘Abdülkadir b. Şeyh b. ‘Abdullah, Ayderûsî. Târîhü’n-nûri’s-safîr ‘an ahbâri’l-karni’l-‘âşir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1985/1405.
Ebû Zur’a ed-Dımeşkî. Târîh. Dımeşk: Mecmeatü’l-Lüğati’l-‘Arabiyye, ts.
Ebü’l-‘Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr b. Hallikân. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân mimmâ sebete bi’n-nakl evi’s-semâʿ ev es-betehü’l-ʿayân. Beyrut: Dârü’s-Sakâfe, 1968.
Erünsal, İsmail E. Orta Çağ İslam Dünyasında Kitap ve Kütüphâne. İstanbul: Timaş Ya-yınları, 2018.
Eşref Salih Muhammed Seyit. et-Türâsu’l-‘Arabî el-mahtûtu’z-zâyi’ sülûku’l-‘ulemâ nemu-zecen. Cezayir: Mecellet-ü Câmi’at-i Musteğânem, 2015.
Fesevî, Ebû Yusuf Ya‘kûb b. Süfyân. b.y.:el-Ma’rife ve’t-târîh, ts.
Hâkim, Muhammed b. ‘Abdullah Ebû ‘Abdullah. el-Medhal ilâ Kitâbi’l-İklîl. İskende-riye: Dârü’d-Dave, 1983.
Hamevî, Ebû ‘Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. ‘Abdillâh. İrşâdü’l-erîb ilâ maʿrifeti’l-edîb, İrşâdü’l-elibbâʾ ilâ maʿrifeti’l-üdebâ, Tabakâtü’l-üdebâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İl-miyye, 1991.
Hunke, Sigrid. İslam’ın Güneşi Avrupa’nın Üzerinde. çev. Servet Sezgin. İstanbul: Bedir Yayınları, 1975.
İbn ‘Abdülber, Ebû ‘Ömer Yusuf b. ‘Abdullah el-Kurtubî. Câmiʿu beyâni’l-ʿilm ve fadlihî ve mâ yenbağî fî rivâyetihî ve hamlihî. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384.
İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. ‘Ömer b. ‘Abdülazîz ed-Dımaşkî. Hâşiyetu Reddi’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1412.
İbn ‘Asâkir, Ebû’l-Kâsım ‘Ali b. el-Hasan. Târîhu medîneti Dımaşk ve zikru fazlihâ ve tes-miyetü men hallehâ mine’l-emâsil ev ictâze bi-nevâhihâ min varidîhâ ve ehlihâ. thk. ‘Amr b. Garâme el-‘Amrî. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1995.
İbn Ebî Şeybe, Ebûbekir ‘Abdullah b. Muhammed. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. Ri-yad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed Ebû Hâtim et-Temîmî el-Büstî. el-Mecrûhîn. Halep: Dâru’l-Va’y, 1396.
İbn. Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. et-Târîh. Mekke: Merkezu’l-Bahsi’l-İlmî ve İhyâi’t-Türasi’l-İslâmi, 1399.
İbn Mulakkin, Siraceddin ‘Ömer b. ‘Ali. Tabakâtü’l-Evliyâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İl-miyye, 1419.
İbn S’ad, Muhammed b. Sa’d el-Basrî ez-Zührî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Beyrut: Dârü’s-Sâdır, ts.
İbn Tâhir el-Kayserânî. Tezkirâtü’l-huffâz. Riyad: Dârü’s-Semayi, 1415.
İbnû’l-Cevzî, Cemaleddin Ebû’l-ferec. Saydu’l-hâtır. Dımeşk: Dârü’l-Kalem, 1425.
İbnû’l-Cevzî, Cemaleddin Ebû’l-ferec. Telbîsü İblîs. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1421.
İmâduddin Ebu’l Fidâ. el-Muhtesar fî târîhi’l-beşer. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1968.
İsfahani, Ebû Nu‘aym Ahmed b. Abdullah b. İshâk İsfahânî Ebû Nu‘aym. Hilyetü’l-evliyâʾ ve tabakâtü’l-asfiyâ. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1405.
İshâk b. Mansûr b. Behrâm. Mesâilu’l-imâm Ahmed ve İbn Rahuveyh. Riyad: Dârü’l-Hicre, 1425.
Koçyiğit, Talat. Hadis Istılahları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayın-ları, 1980.
Mansur, Mehmed. İskenderiye Kütüphanesini Müslümanlar mı Yaktı?. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995.
Mensur Serhân. Harku’l-kütüp ve tedmiru’l-mektebât el-‘Arabiyye abre’t-târîh, ts. http://alantologia.com/page/20767/
Mervezî, Ebûbekir Ahmed b. Muhammed. el-Ver’a. Riyad: Dârü’s-Sumey‘i, 1418.
Mezzî, Yusuf b. ez-Zekî ‘Abdurrahman. Tehzibü’l-Kemâl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400.
Muhammed b. Müflih el-Makdisi el-Hanbelî. el-Âdâbu’ş-şer’iyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1419.
Muhammed İbrâhîm el-Aşmâvî. Zâhiretu itlâfi’l-kütüb bevâisuhâ âsâruhâ, mevkifü’l- muhaddisîn minhâ. Kahire: Dârü’l-İhsân, 2015.
Nâsır el-Huzeymî. Harku’l-kütüb fî’t-türâsi’l-‘Arâbî. Beyrut: Menşûrâtü’l-Cemel, ts.
Nesâi, Züheyr b. Harb Ebû Hayseme. el-‘İlm. Beyrut: el-Mektebû’l-İslâmî, 1403.
Pedersen, Johannes. İslam Dünyasında Kitabın Tarihi. çev. Mustafa Macit Karagözoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
Polastron, Lucien X.. Kitap Yakmanın Tarihi. çev. Aziz Ufuk Kılıç. İstanbul: Everest Yayınları, ts..
Ramhürmüzî, Hasan b. ‘Abdurrahman. el-Muhaddisu’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâ’î. Bey-rut: Dârü’l-Fikr, 1404.
Râzi, ‘Abdurrahman b. Ebû Hâtim. el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrut: Dâr-u İhya’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1952.
Yemânî, ‘Abdurrahman b Yahyâ b ‘Ali el-Mu‘allimî. et-Tenkil bimâ fî te’nîbi’l-Kevserî mine’l-ebâtîl. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1406.
Zehebî, Ebû ‘Abdillah Muhammed b. Ahmed b. ‘Osman. Siyer-u alâmi’n-nûbela. Bey-rut: Müessesetü’r-Risâle, 1413.
Zehebî, Ebû ‘Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî ed-Dımaşkî. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1963.
Zübeyr b. Bekkâr el-Kureşî. el-Ahbâr el-Muvaffakıyyât. Beyrut: ‘Alemu’l-Kütüb, 1996.