Edirnevî’nin Ṭabaḳātü’l-Müfessirîn Adlı Eserinin Tefsir Tabakat Literatüründeki Yeri

Kur’ân üzerine yapılan faaliyetler neticesinde ortaya çıkan ilmi birikimi araştırma konusu edinen alan, tefsir ilminin alt dallarından biri olan tefsir tarihidir. Farklı telif türlerini barındıran tefsir tarihiyle ilgili eserleri muhteva ve yöntem açısından ikili tasnife tabi tutmak mümkündür. Muhteva bakımından tefsir tarihi çalışmaları, müstakil olan ve müstakil olmayan eserler şeklinde iki kısma ayrılabilir. Yöntem bakımından ise tabakât türü ve ekol merkezli eserler şeklinde ikili ya da ansiklopedik tefsir tarihi eserleri şeklinde bir başlık daha eklenerek üçlü bir tasnif oluşturulabilir. Bu makalede muhteva bakımından müstakil; yöntem bakımından ise tabakat türü tefsir tarihi eserlerinden Ahmed b. Muhammed el-Edirnevî’nin (ö. 1095/1684’ten sonra) Ṭabaḳâtü’l-Müfessirîn adlı eseri konu edilecektir. Önce tabakât ve tabakâtü’l-müfessirîn kavramlarına ve genel hatlarıyla Edirnevî öncesi tefsir tabakât literatürüne değinilecektir. Ardından müellif hakkında bilgi verilecek; devamında eserin nüshaları, kaynakları, metodu ve tefsir tabakat literatürüyle ilişkisi incelenecektir. Son olarak Edirnevî’nin sistemini sürdüren Giritli Sırrı Paşa (ö. 1895), Bergamalı Cevdet Bey (ö. 1926) ve Ömer Nasuhi Bilmen’in (ö. 1971) eserleri ve Edirnevî’nin yöntemiyle ilişkileri hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Tefsir Tarihi, Tabakât, Tabakâtü'l-Müfessirîn, Ahmed b. Muhammed el-Edirnevî, Kronoloji

The Place of Edirnevī’s Tabaqāt al-Mufassirīn in Tafsir Tabaqāt Literature

The field, which has acquired the subject of scientific accumulation as a result of the activities on the Qur’an, is the history of tafsir, which is one of the sub-branches of tafsir. It is possible to divide the works related to the history of tafsir, which contains different types of writing, into two different categories in terms of content and method. In terms of content, history of tafsir studies can be divided into two parts as detached and non-detached works. In terms of method, they are binary based on tabaqat and echo centered works or a tripartite classification was created by adding one more title encyclopedic commentary in the form of historical works. In this article, Ahmed b. Muhammed al-Edirnevī (d. after 1095/1684) whose work was named Ṭabaqāt al-Mufassirīn which in terms of content detached, and in terms of method tabaqat kind of tafsir historical works have been subjected to examine. First of all, the concepts of tabaqat and tabaqāt almufassirīn and in general the pre-Edirnevî tabaqat literature will be touched. Then information about the author will be given; in the following, copies of the work, sources, method and its relationship with tafsir tabaqat literature will be examined. Finally, information was given about the works of Giritli Sirri Pasha (d. 1895), Bergamali Cevdet Bey (d. 1926) and Omer Nasuhi Bilmen (d. 1971), who continued the system of Edirnevī, and their relations with Edirnevī’s method. [You may find an extended abstract of this article after the bibliography.]

Keywords:

Tafsir, History of Tafsir, Tabaqat, Tabaqat al-Mufassirīn, Ahmed b. Muhammed al-Edirnevī, Chronology,

PDF

___

Ahmed b. Mehmed. Tabakatü'l-müfessirin. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, 427.
Askalânî, İbn Hacer. Lisânü’l-mîzân. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1423/2002.
Aslan, Muhammed. “Tabakat Kitapları ve Hadis İlmine Sağladıkları Faydalar”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (2017), 269-290.
Aşıkkutlu, Emin. “Tabaka Kavramı ve Muhaddislerin Tabaka Anlayışı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (2007), 5-18.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakatü’l-Müfessirin. İstanbul: Ravza Yayınları, 2015.
Cevdet Bey. Tefsir Usûlü ve Tarihi. sad. Mustafa Özel. İstanbul: Kayıhan Yayınevi, 2002.
Cevherî, Ebû Naṣr İsmâîl b. Ḥammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ: Tâcü’l-Luġa ve Ṣıḥâḥu’l-Arabiyye. thk. Aḥmed Abdülġafûr Attâr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 1399/1979.
Çalışkan, İsmail. “Tefsir Tarihi Yazımında Yenilenmenin Gerekliliği-Eleştiriler-Gerekçeler-Teklifler”. Tefsir Eğitim ve Öğretiminin Problemleri [Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri]. ed. Ömer Kara. 103-114. Bursa: Kurav Yayınları, 2007.
Dâvûdî, Şemsüddîn Muḥammed b. Alî. Tabakâtü’l-müfessirîn. thk. Ali Muḥammed Ömer. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
Deliser, Bilal. “Tarih Felsefesi ve Metodolojisi, Biyografik Tarih Yazımı Çerçevesinde, Tefsir Tarihi Yazımı Açısından Şemsüddîn Muhammed B. Ali ed-Dâvûdî ve “Tabakâtü’l-Müfessirîn” Adlı Eseri”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (Nisan 2015), 182-203.
Dumlu, Ömer. “Tefsir Tarihi Yazıcılığı Açısından Ömer Nasuhi Bilmen’in Büyük Tefsir Tarihi: Tabakâtü’l-Müfessirîn Adlı Eseri Üzerine”. Tefsir Tarihi Yazımı Sempozyumu. ed. Mustafa Karagöz. 137-154. Ankara: Araştırma Yayınları, 2015.
Durmuş, İsmail. “Tabakat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/288-290. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Ebü’l-Ḥüseyn, Aḥmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu’cemü mekâyîsi’l-luġa. nşr. Abdüsselâm Muḥammed Hârûn. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1399/1979.
Edirnevî, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtü’l-müfessirîn. thk. Mustafa Özel - Muammer Erbaş. İzmir: Birleşik Matbaacılık, 2005.
Ednevî [Edirnevî], Aḥmed b. Muḥammed. Tabakâtü’l-müfessirîn. thk. Süleyman b. Salih el-Hazzî. Medine: Mektebetü'l-Ulûm ve'l-Hikem, 1417/1997.
Efendioğlu, Mehmet. “Tabakat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/291-292. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Ṭâhir Mecdüddîn Muḥammed b. Ya‘kûb b. Muḥammed. el-Ḳâmûsü’lmuḥîṭ. thk. Muhammed Naîm el-Araksûsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1426/2005.
Giridi, Sırrı Paşa. Ṭabaḳat ve Adab-ı müfessirin. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Trh., 754.
Giridi, Sırrı Paşa. Ṭabaḳat ve Adab-ı müfessirin İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İzmirli İ. Hakkı, 175.
Girîdî, Sırrı. Tabakât ve Âdâb-ı Müfessirîn. nşr. Mehmet Ali Aynî. .Dersaâdet: y.y., 1312.
Irâkî, Ebü’l-Faẓl Zeynüddîn Abdürraḥîm b. el-Ḥüseyn b. Abdirraḥmân. Şerhü’t-tebṣıra ve’t-teẕkire. nşr. Abdullatîf el-Hümeym & Mâhir Yâsîn Fahl. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1423/2002.
İbn Atıyye el-Endelüsî. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
İbn Cüzeyy. Ebü’l-Ḳâsım Muḥammed b. Aḥmed, et-Teshîl li ‘ulûmi’t-tenzîl. thk. Muḥammed Salim Haşim. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
İbn Manẓûr. Ebü’l-Faẓl Cemâlüddîn Muḥammed b. Mükerrem Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâr-ı Sâdır, ts.
Kahraman, Alim. “Mahfil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/333-334. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Karaalp, Cahit. “Yenilikler Karşısında Tefsir Tarihi Yazımı Nasıl Olmalıdır?”. Tefsir Tarihi Yazımı Sempozyumu. ed. Mustafa Karagöz. 293-329. Ankara: Araştırma Yayınları, 2015.
Karagöz, Mustafa. Tefsir Tarihi Yazımı ve Problemleri. Ankara: Araştırma Yayınları, 2012.
Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. thk. Mehmet Şerafettin Yaltkaya. 2 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, ts.
Kaya, Mesut. “Hadis ve Tarih İlimleri Arasında Tefsir Tabakat Literatürü: Histografik Bir İnceleme”. İslâm Araştırmaları Dergisi 31 (2014), 33-65.
Kurnaz, Cemal. “Sırrı Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/127-129. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Mertoğlu, M. Suat. “Süyûtî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/198-201. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Nedîm, Muḥammed b. İsḥâḳ. el-Fihrist. thk. Rıẓa Teceddüd. b.y.: y.y., ts.
Nüveyhiz, Âdil. Muʿcemü’l-müfessirîn min ṣadri’l-İslâm ḥatte’l-ʿaṣri’l-ḥâżır. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü Nüveyhizi’s-Sikâfiyye, 1409/1988.
Okumuş, Mesut. “Darülfünun İlahiyat Fakültesi Muallimi Cevdet Bey ve “Tefsir Tarihi” Adlı Eserinin Tefsir Tarihi Yazıcılığındaki Yeri”. Darülfünun İlahiyat Sempozyumu 18-19 Kasım 2009 Tebliğleri. 425-434. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2010.
Öztürk, Mustafa. Osmanlı Tefsir Mirası. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
Öztürk, Mürsel. “Ebû Saîd-i Sânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/225. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Paçacı, Mehmet. “Tefsir Üzerine”. Tefsir Eğitim ve Öğretiminin Problemleri [Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri]. ed. Ömer Kara. 91-98. Bursa: Kurav Yayınları, 2007.
Sa‘lebî, Ebû İsḥâḳ Aḥmed b. Muḥammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’lḲurʾân. thk. Şeyḫ Seyyid Kesrevî Ḥasan. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
Sırri-i Giridi, Sırri Paşa b. Salih Tosun. Ṭabaḳat ve Adab-ı müfessirin. İstanbul: Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Hüdai Efendi, 1170.
Süyûtî, Celâlüddîn. el-İtḳân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Şuayb el-Arnaut. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1429/2008. Süyûtî, Celâlüddîn. Tabakâtü’l-müfessirîn. İstanbul: Köprülü Kütüphanesi, Ahmed Paşa, 244.
Süyûtî, Celâlüddîn. Tabakâtü’l-müfessirîn. nşr. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1396/1976.
Ṭaberî, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuḥsin et-Türkî. 25 Cilt. b.y.: Dârü Hecr, ts.
Taşköprizâde, Ahmed Efendi. Miftâhu’s-sa’âde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzû’âti’l-‘ulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1405/1985.
Temel, Ali Rıza. “Dâvûdî, Muhammed b. Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/51-52. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.