Bu makalede Osmanlı coğrafyasının dağılması, coğrafî parçalanma ve bu coğrafyanın bir bölümünde kurulan manda yönetimlerle birlikte ortaya çıkan birtakım meseleler Refik Halit Karay’ın “Eskici” adlı öyküsü temel alınarak incelenecektir. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra kolonyalist yönetim biçimleri terk edilmiş ve bunun yerine manda yönetimler kurulmuştu. Yeni yönetim modeli de sömürgecilik sistemi içinde yer almaktaydı. Karay, 1922-1938 yılları arasında Fransız ve İngiliz manda yönetimleri altındaki Filistin ve Suriye’de sürgün hayatı yaşamıştır. Yazarın yeni sömürge modelini tecrübe etmesi ve öyküde anlatılan olayların büyük ölçüde manda yönetimi altındaki Filistin’de geçmesi, incelediğimiz meseleler açısından “Eskici”yi önemli hâle getirmiştir. Öykünün kahramanı Hasan, yazar gibi İstanbul’dan göç etmek zorunda kalmıştır. Bu durum öykünün tahlili açısından dikkat çekici bir benzerliktir. Yazarın gözlem ve izlenimlerinin “Eskici”ye yansıdığını söyleyebiliriz. Osmanlı İmparatorluğu’nun Araplarla meskûn bölgeleri İngiltere ve Fransa’nın yönetimine geçtikten sonra birçok yeni sorun ortaya çıkar. Arap milliyetçiliği, sömürgecilik ve emperyalizm gibi kavramlar Osmanlı yönetimi ile ilişkilendirilecek şekilde kullanılır. Bunu da sömürgecilik tarihinin yakın coğrafyamızdaki yansımaları olarak görebiliriz. Sömürgeciliğin yol açtığı sorunları ortaya çıkarmaya; imparatorluk, kolonyalizm ve emperyalizm gibi kavramları karşılaştırılmalı olarak incelemeye imkân vermesi bakımından “Eskici” istisnaî bir örnektir. Hasan’ın zorunlu bir göçmen olarak macerası da dikkatimizi imparatorluk coğrafyasındaki nüfus hareketlerine yöneltir. “Eskici”nin Osmanlı coğrafyasının dağılma süreciyle alakalı birtakım sorulara cevap bulmamıza da imkân vereceğini söyleyebiliriz. Bu da coğrafyamızla alakalı yargıları yeniden sorgulamak anlamına gelir. Bu makalenin imparatorluk, sömürgecilik ve oryantalizm tartışmalarına önemli bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

In this article, the disintegration of the Ottoman geography, geographical fragmentation and in some part of this geography by the establishment of mandate governments the emerged issues will be examined on the basis of Refik Halit Karay's story "Eskici". After World War 1st, colonialist regime forms were abandoned and mandate governances were established instead. The new governance model was also included in the colonial system. Between 1922-1938 years, Karay lived in exile in Palestine and Syria under the French and British mandate. Experiencing the author's new colonial model and the fact that what is told in the story mostly took place in the mandate rule in Palestine, made "Eskici" important among the issues we examined. The hero of the story Hasan, as a writer was obliged to migrate from Istanbul. This is a remarkable similarity in terms of the analysis of the story. We can say that the author's observations and impressions are reflected in "Eskici". After the Arabs inhabited regions of the Ottoman Empire came under the governance of Britain and France, various new problems arise. Concepts such as Arab nationalism, colonialism and imperialism are used to be related with Ottoman governance. We can see this as the reflections of the colonial history in our near geography. To reveal the problems caused by colonialism; allowing and paving the ground for a comparative study of concepts such as empire, colonialism and imperialism "Eskici" is an exceptional example. Hasan's adventure as a forced immigrant turns our attentions to the population movements in the geography of the empire. We can say that, “Eskici” will allow us to find answers to some questions about the disintegration process of the Ottoman geography. This will also pave the ground to questioning of stereotype judgments about our geography. It is considered that this article will provide an important contribution to the debates on empire, colonialism and orientalism.