Ali Şir Nevâyi'nin Şeyh San'an Destanında Çağatayca ve Oğuzca Dil Unsurları

İran Edebiyatının 12.-13. yüzyıl mutasavvıf şairlerinden Feridüddin Attar'ın Mantıku'tTayr (Kuş Sohbeti) adlı eseri Ali Şir Nevayi tarafından 1499 yılında Lisanu't-Tayr (Kuş Dili) adıyla Çağataycaya çevrilmiştir. Türkiye'de ve Özbekistan'da bütünlük içinde çalışılmış olan bu eserin içindeki destanlardan biri de çok meşhur olan Şeyh San'an Destanıdır. Destanın Fransa'da Milli Kütüphane'de (Bibliotèque Nationale de France) iki destandan oluşan bir mecmua içinde bulunan bir kaydı (Supplèment Turc. 978) elimizde bulunmaktadır. Hâlihazırda üzerinde çalışmakta olduğumuz bu destanda Çağatayca dil unsurları yanında Oğuzca unsurlar dikkat çekmektedir. Bu nedenle bu yazıda söz konusu elyazmasına değinilerek Çağataycaya ve Oğuzcaya özgü belirgin unsurlar üzerinde durulacaktır. Çağatayca dil unsurları metinden seçilen örneklerle ortaya konulduktan sonra Oğuzcaya ait dil unsurları karşılaştırmalı olarak sunulacaktır.

The Chagatai and Oghuz Language Elements in Ali Shir Navai's Story Sheikh San'an

The work of Fariduddin Attar who is one of the 12.-13. century sufi poets of Persian literature, Mantikuttayr (The Conference of the Birds) was translated to Chagatai language in 1499, which was named as Lisanuttayr (The Language of the Birds) by Ali Shir Navai. One of the stories in this work which is very famous is Sheikh San'an Epic. One copy of this story which is placed in a two-story journal (Supplèment Turc. 978) in the National Library of France (Bibliotèque Nationale de France) is available to us. In this story we are currently working on the attention is drawn to Oghuz language elements as well as Chagatai language elements Therefore, the study focuses on specific and distinctive elements of Chagatai and Oghuz languages by referring to the aforementioned manuscript. Having introduced Chagatai language elements through the examples which have been selected from the text, the Oghuz language elements will be comparatively presented.

___

Ali Şir Nevâyi (1995). Hikayet [Şeyh San'an Destanı, 1053.-1067. beyitler arasında]. Lisânü'tTayr. (Haz. Mustafa Canpolat). Ankara.

Alişer Navoiy (1991). Lisonut-Tayr (Quş Tili). (Haz. Vahob Rahmonov). Toşkent.

Alişer Navoiy (1996). Mukammal asarlar tuplami un ikkinçi tom: Lisonut-tayr. (Haz. Uzbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi). Toşkent.

Argunşah, M. (2003). Çağatay Türkçesi. İstanbul.

Bodrogligeti, A. J. E. (2001). A Grammar of Chagatay. Muenchen.

Borovkov, A[leksandr] K[onstantinoviç] (1954). Özbek Yazı Dilinin Kurucusu. (Çev. Rasime Uygun), Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 59-96.

Canpolat, M. (2002). Çağatay Dili ve Edebiyatı. Türkler Ansiklopedisi. C. 8. Ankara 2002. 769-776.

Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth-Century Turkish. Oxford.

Eckmann, J. (1958). Çağatay Dili Hakkında Notlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 115-126.

Eckmann, J. (1966). Çağatayca El Kitabı. (Çev. Günay Karaağaç). İstanbul. 1988 [aslı: Chagatay Manual. Bloomington-The Hague 1966].

Eraslan, K. (1970). Doğu Türkçesinde Ek Uyumsuzluğuna Dair. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. XVIII. 113-124.

Feriduddin-i A??ar (1962). Mantıku'?-?ayr. (Yay. Muhammed Cevad Meşkur). Tehran. 1341 [1962].

Feridüddin-i Attar (2001). Mantık al-Tayr. (Çev. Abdülbaki Gölpınarlı). 2 cilt. İstanbul. 97- 127.

Gülsevin, G. (2010). Oğuzca Olmayan Türk Lehçelerindeki Oğuzca Unsurlar ve Bunlara Teorik Bir Yaklaşım. Turkish Studies International Periodical for the Languages,

Literature and History of Turkish or Turkic. (Eski Oğuz Türkçesi Prof. Dr. Zeynep Korkmaz Adına). Volume 5/1 Winter. 57-72.

Kaçalin, M. S. (2011). Niyazi, Nevâyî'nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar El-Lugatu'nNeva'iyye ve'l-İstişhadatu'l-Cagata'iyye. Ankara.

Levend, A. S. (1957). Gülşehri, Mantıku'?-?ayr. (Tıpkıbasım), Ankara.

Levend, A. S. (1965). Ali Şir Nevaî. (I. Cilt, Hayatı, Sanatı ve Kişiliği). Ankara.

Merhan, A. (2012a). Özbek Dilinin Grameri. İstanbul.

Merhan, A. (2012b). Şeyh Abdurrezzak (Şeyh Sanan) Destanının Eski Anadolu Türkçesindeki İlk Çevirisi (Mi?).Türkiyat Mecmuası. C. 22. İstanbul. 123-154.

Merhan Aziz (2013). Şeyh Abdurrezzak Destanı'nın İki Yazmasının Karşılaştırılması. Uluslararası Eski Anadolu Türkçesi Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri (1-2 Aralık 2010). İstanbul. 277-285.

Ölmez, Z. (2007). Çağatay Edebiyatı ve Çağatay Edebiyatı Üzerine Araştırmalar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 5. 173-219.

Steingass, F. J. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary. 8. edit., London and New York 1988 [1. edit.: 1892].

Zenker, J. T. (1866). Türkisch-arabisch-persisches Handwörterbuch I-II. Hildesheim - Zürich - New York 1994 [Leipzig 1866 baskısının yeniden basımı].