Mevlevî düşüncesinde ney ve insân-ı kâmil sembolizmi

Mesnevî’nin ilk onsekiz beyitinde, birinci planda “Ney” vardır. Şikâyet etmektedir; ayrılıkları anlatmaktadır. “Kamışlıktan kesildim kesileli feryad etmedeyim; erkek kadın herkes feryadıma uymada, ağlayıp inlemededir. Aslından uzak düşen, elbette buluşma çağını arar, her toplumda ağladım, inledim; herkesle eş dost oldum; herkes kendince bana dost oldu ama içimdeki sırlarımı kimse araştırmadı” demektedir. Mevlânâ Ney’e aşk ateşinin düştüğünü, hakikat şarabını aşkın coşturduğunu söyler. Ney gibi hem zehir, hem panzehir olan, onun gibi solukdaş kesilen yoktur; o, kanlarla dolu bir yolu bildirmede, Mecnun’un hikâyelerini anlatmadadır der. Sonunda da ham kişinin pişkin, olgun kişinin halini anlayamayacağını, sözün kısa kesilmesi gerektiğini söyleyip bu onsekiz beyti bitirir. Eski şârihlere göre bu onsekiz beyitteki Ney, “İnsân-ı Kâmil”dir. O, birlik kamışlığından kesilmiştir. Kendi varlığından geçmiş, gerçek varlıkla varolmuştur. Ondan çıkan her ses, Allah iradesini bildirir; onun ihtiyarı, Allah ihtiyarıdır. Fakat görünüşte sıfatlarla, fiillerle kayıtlıdır; bu bakımdan Itlak âlemini özler. Daha doğrusu da onun bu özleyişi bir cilvedir, kendi kendisine bir nazdır.

Anahtar Kelimeler:

Mevlânâ, Mesnevî, Ney, Aşk, İnsân-ı Kâmil

PDF

___

(1) Hadis-i Kudsî, Mevlânâ, Mesnevî (Tercüme ve Şerh: Abdülbâkî Gölpınarlı), Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları, İstanbul 1974, C:V, sh: 104 ; Aclûnî, Keşfu’l-Hafâ, nşr: Ahmed el- Kalaş, Halep, ts. C:II, sh: 132 / Suyûtî, Celâleddin, Ed-Dureru’l-Munteşire fi’l- Ehâdîsi’l-Müştehire, Neşr: Muhammed Kâmil el-Asyûtî, Kahire 1305/1927, sh:105 (2) Rûmî, Mevlânâ Celâleddin, Fîhi Mâ Fîh, Tercüme: M.Ü. Anbarcıoğlu, MEB Yayınları, İstanbul 1990, s.XII-XV (3) Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlânâ, Hayatı, Eserleri, Varlık Yayınevi, İstanbul 1954 s.25-26 (4) Gölpınarlı, Abdülbâkî, Mevlânâ Hayatı, Sanatı, Eserleri, Varlık Yayınları, İstanbul 1954, sh. 22 (5) Rûmî, Mevlânâ Celâleddin, Mesnevî, Terc: ve Şerh: Abdülbaki Gölpınarlı, age, s. 26-27, Beyt 1-18. (Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, sh. 26-27 (6) Rûmî, Mevlânâ Celâleddin, Mesnevi, s. 348, Beyt: 1789. (7) Ateş, Ahmed , Mesnevî’nin Onsekiz Beytinin Mânâsı, Fuad Köprülü Armağanı, ayrı basım, İstanbul Osman Yalçın Matbaası, 1953, s. 37-50 (8) Rûmî, Mevlânâ Celâleddin, Dîvân-ı Kebîr, Terc: Abdülbaki Gölpınarlı, Remzi Kitabevi, İstanbul 1943, c. II, s. 446. (9) Rûmî, Mevlânâ Celâleddin, Mesnevî (ve Şerhi), Şerh: Abdülbaki Gölpınarlı, c. I, s. 40 - 41 (10) Bursevî, İsmail Hakkı, Şerh-i Mesnevî “Ruhu’l-Mesnevî”, İstanbul Matbaa-i Amire H. 1287, c. I, s. 3. (11) Rûmî, Mevlânâ Celâleddin, Mesnevî, Terc. ve şerh: Tahiru’l-Mevlevî, Selam Yayınları, Konya 1963, c. I, s. 51. (12) Zemânî, Kerim, Şerh-i Câmi-i Mesnevî-i Manevî, İntişarat-ı Ittılaat, Tahran 1988, c. I, s. 48. (13) Abidin Paşa, Tercüme ve Şerhi Mesnevî-i Şerif, Dersaadet Matbaası, İstanbul H. 1305, s. 21-22. (14) M. Faruk Gürtunca, Aslı, Türkçe Çeviri ve Açıklamalarıyla Mesnevî, c. I, Cüz: I ve II, Ülkü Yayınevi, İstanbul 1963, s. 22- 23, (Sivaslı Hacı İlyaszâde Ömer, Şerh-i Mesnevî-i Şerif, H. 1047, M: 1625, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, T. 196’da kayıtlı.’dan aktarılıyor.) (15) Firuzanfer, Bediuzzaman, Şerh-i Mesnevî-i Şerif, Şirket-i İntişarat-ı İlmi ve Ferhengi, Tahran 1996, Birinci Defter, s. 1-2. (16) Can, Şefik, Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi, Ötüken Yayınları, c. I-II, s. 13, Dipnot I. (17) Çetinkaya, Yalçın, Kudsi Erguner ile Röportaj, Aksiyon Dergisi, 1-7 Temmuz 1995, İstanbul, Sayı:30 sh. 18 (18) Witteveen, Dr. H.J. Universal Sufism, Element Books Ltd. Australia 1997, s. 11. (Mystical Poems of Rûmî, translated by A.J. Arberry, University of Chicago Pres, London 1968, s. 11’den aktarıyor) (19) Rûmî, Mevlânâ Celâleddin, Fîhî Mâ Fîh, Mektuplar ve Mecalis-i Seb’a’dan Seçmeler, Haz: Abdülbaki Gölpınarlı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1972, s. 103. (20) Gölpınarlı, Abdülbâkî, Mesnevî ve Şerhi, MEB Yayınları, İstanbul, c. I, s. 40. (21) Zemânî, Kerim, Şerh-i Câmi-î Mesnevî-i Mânevî, İntişârât- İttilâat, Defter-i Evvel, Tahran, 1988, s. 58. RAST MÜZIKOLOJI DERGISI | Yaz Sayısı 2019, 7 (1) Çetinkaya, Y. 1989 (22) Rûmî, Mevlânâ Celâleddin, Rubâiler, Terc: M. Nuri Gençosman, M.E.B. Yayınları, İstanbul 1977, (c. I-II), c. I, s. 4. (23) Tâhiru’l-Mevlevî, Mesnevi Tercüme ve Şerhi, Selâm Yayınları, İstanbul, 1963, c. I, s. 61-62. (24)