Türkiye’de Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Yönetiminde En Uygun Bertaraf Seçeneğinin PROMETHEE Ve Bulanık PROMETHEE Yöntemi ile Belirlenmesi

Sürdürülebilir bir atık yönetim yaklaşımının ekonomik, sosyal ve çevresel unsurların tümüne hizmet edebilmesi gerekir. Bu çalışmada atık lastiklerin yönetiminde direkt geri dönüşüm, piroliz ve alternatif yakıt olarak değerlendirme alternatifleri değerlendirilmiştir. Sayılan bu alternatif metotlardan Türkiye için en uygun yöntem, çok kriterli karar verme süreci olan PROMETHEE (preference ranking organization method for enrichment evaluations) ve bulanık PROMETHEE yöntemi ile belirlenmiştir. En uygun alternatifin belirlenmesi için belirlenen 4 karar vericinin alternatif yöntemleri, çevresel etki, işletme riski, kurulum maliyeti, işletme maliyeti, elde edilen ürün çeşitliliği ve Türkiye’de uygulanabilirlik açısından değerlendirilmeleri istenmiştir. Karar vericilerin bu değerlendirme kriterlerine verdikleri cevaplar 5 noktalı karar ölçeği ve bulanık sayılar ile ifade edildikten sonra Visual PROMETHEE yazılımı ile çözümlenmiştir. Sonuçlara göre PROMETHEE ve bulanık PROMETHEE çözümlemeleri PROMETHEE I ve II analizleri dikkate alındığında alternatiflerin geri dönüşüm>alternatif yakıt olarak kullanım>piroliz şeklinde aynı tercih sıralamaları vermişlerdir, ancak PROMETHEE Rainbow analizinde alternatiflere etki eden pozitif ve negatif kriterlerde farklılıklar göstermiştir. Dilsel ifadelerin bulanık PROMETHEE ile daha hassas ifade edildiği düşünüldüğünden yukarıdaki analizlerine ek olarak GAIA görsel analizi ve GAIA web analizi gerçekleştirilmiştir. GAIA analizi ile, (i) geri dönüşüm alternatifinin çevresel etkiler, işletme riski, Türkiye'deki uygulanabilirliği ve işletme maliyeti açısından, (ii) piroliz alternatifinin ürün çeşitliliği açısından, (iii) alternatif yakıt olarak kullanma alternatifinin kurulum maliyeti açısından uygun olacağı belirlenmiştir. Sonuç olarak en uygun alternatifinin geri dönüşüm alternatifi olduğu ve bu alternatifinin tercih edilebilirliğinde sadece kurulum maliyeti kriterinin negatif yönde etki ettiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Çok kriterli karar verme, Promethee, Ömrümü tamamlamış lastik, Geri dönüşüm, Alternatif yakıt, Piroliz

Determination of The Most Suitable Disposal Option in The Management of End of Life Tires in Turkey by PROMETHEE And Fuzzy PROMETHEE Method

A sustainable waste management approach should be able to serve all economic, social and environmental aspects. In this study, direct recycling, pyrolysis and alternative fuel usage alternatives were evaluated in the management of waste tires. The most suitable of these alternative methods for Turkey was determined using PROMETHEE (preference ranking organization method for enrichment evaluations), and fuzzy PROMETHEE, multi-criteria decision processes. To determine the most appropriate alternative, 4 decision makers were asked to evaluate alternatives in terms of environmental impact, operating risk, installation cost, operating cost, generated product diversity and applicability in Turkey. These evaluation criteria of decision makers were expressed with 5 point decision scale and fuzzy numbers and analyzed with Visual PROMETHEE software. According to the results, when the PROMETHEE I and II analysis of PROMETHEE and fuzzy PROMETHEE approaches were taken into consideration, the same order of alternatives was found as recycling> use as alternative fuel> pyrolysis. However, the PROMETHEE Rainbow analysis of the two approaches showed differences in positive and negative criteria affecting alternatives. GAIA visual analysis and GAIA web analysis were performed in addition to the above analyzes since linguistic expressions were thought to be expressed more sensitive with fuzzy PROMETHEE. It has been determined from GAIA visual analysis, (i) recycling alternative would be appropriate in terms of environmental impacts, operating risk, applicability in Turkey, and operating cost (ii) pyrolysis alternative would be appropriate in terms of the product diversity (iii) use as alternative fuel alternative would be appropriate in terms of installation cost. As a result, it is determined that the most suitable alternative is the recycling alternative and only the installation cost criterion has a negative effect on the preferability of this alternative.

Keywords:

Multi criteria decision making, Promethee, End of life tire, Recycling, Alternative fuel, pyrolysis,

PDF

___

Herrera-Sosa E.S, Martínez-Barrera G., Barrera-Díaz C., Cruz-Zaragoza E., Ureña-Núñez F. “Recovery and modification of waste tire particles and their use as reinforcements of concrete”. International Journal of Polymer Science, (2015):8, (2015).
[2] Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin (ÖTL) Kontrolü Yönetmeliği.https://webdosya.csb.gov.tr/db/cygm/editordosya/OmrTamLastKontYonSonHali2.docx. Yayın tarihi: 25 Kasım 2006. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2019.
[3] Symeonides D., Loizia P., Zorpas A.A. “Tire waste management system in cyprus in the framework of circular economy strategy”. Environmental Science and Pollution Research, (1):1-16, (2019).
[4] Shalaby A., Khan R.A. “Design of unsurfaced roads constructed with large-size Shredded Rubber Tires: A Case Study”. Resources, Conservation and Recycling, (44): 318-332, (2015).
[5] Yakaboylu O. “Atık lastik yönetimi ve atık lastik prolizi model tesisi için yapılabilirlik çalışması”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, (2010).
[6] The Council of the European Union, Council Directive on The Landfill of Waste 1999/31/EC.https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=celex:31999L0031. Yayınlanma tarihi: 26 Nisan 1999. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2019.
[7] Karabörk F. Akdemir A. “Atık taşıt lastiklerinin devulkanizasyonla geri kazanımı”. Tasit Teknolojileri Elektronik Dergisi, (3):21-35, (2011).
[8] Eryılmaz H., Demirarslan K.O. “Ömrünü tamamlamış lastiklerin (ÖTL) sıvılaştırılarak geri dönüşümünün araştırılması”. Sürdürülebilir Mühendislik Uygulamaları ve Teknolojik Gelişmeler Dergisi, 2(1): 50-56, (2019).
[9] Karabörk F., Akdemir A. “Atık taşıt lastiklerinin parçalanması ve lastik tozunun karakterizasyonu”. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, (29): 29-40, (2012).
[10] Lasder Lastik Sanayicileri Derneği. http://www.lasder.org.tr/(Erişim Tarihi: 15.05.2019).
[11] Abbaspour M., Aflaki E., Nejad F.M. “Reuse of waste tire textile fibers as soil reinforcement”. Journal of Cleaner Production, (207): 1059-1071, (2019).
[12] Anonim. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/hurda-178-bin-133-ton-lastik-geri-kazandirildi/1410346. Yayınlanma Tarihi: 06 Mayıs 2019. Erişim Tarihi: 5 Eylül 2019.
[13] Zhang X., Li H., Cao Q., Jin L., Wang F. “Upgrading pyrolytic residue from waste tires to commercial carbon black”. Waste Management &Research, (36): 436–444, (2018).
[14] Evans A., Evans R. “The composition of a tyre: typical components. The Waste & Resources Action Programme. UK, (2006).
[15] UNEP, Basel Convention, Revised Technical Guidelines on Environmentally Sound Management of Used Tires. http://www.basel.int/Portals/4/download.aspx?d=UNEP-CHW-OEWG-6-INF-6.English.pdf. Yayınlanma tarihi: 3 Haziran 2007. Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2019. Bazel, İsviçre.
[16] Adhikari B., De D., Maiti S. “Reclamation and recycling of waste rubber”. Progress in Polymer Science, (25): 909-948, (2000)
[17] Karabörk F. “Atık araç tekerlek lastiklerinde mikrodalga devulkanizasyon parametrelerinin lastiğin mekanik özelliklerine etkileri. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü, (2012).
[18] Czajczyńska D., Krzyżyńska R., Jouhara H., Spencer N. “Use of pyrolytic gas from waste tire as a fuel: a review”. Energy, (134):1121-1131, (2017).
[19] Smelík R., Vilamová Š., Chuchrová K., Kozel R., Király A., Levit A., Gajda J. “complex processing of rubber waste through energy recovery”. Acta Montanistica Slovaca, (20): 290-297, (2015).
[20] Tsai W.T., Chen C.C., Lin Y.Q., Hsiao C.F., Tsai C.H., Hsieh M.H. “status of waste tires’ recycling for material and energy resources in taiwan”. Journal of Material Cycles and Waste Management, (19): 1288–1294, 2017.
[21] Anonim. Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği. http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.12290&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=at%C4%B1k%20ya%C4%9Flar. Yayınlanma Tarihi: 21 Ocak 2004. Erişim Tarihi: 22 Mayıs 2019.
[22] Derakhshan Z., Ghaneiana T.M., Mahvib H.A., Contid O.G., Faramarziane M., Dehghanif M., Ferranted M. “A new recycling technique for the waste tires reuse”. Environmental Research, (158): 462–469,(2017).
[23] Rowhani A., Rainey T., “Scrap tyre management pathways and their use as a fuel—a review”. Energies, (9): 888, (2016).
[24] Migas, P., Baron J. “Emission parameters on the example of burning rubber wast, coal and biomass”. Przemysł Chemiczny, (97): 629-632, (2018).
[25] Conesa J.A., Font R., Fullana A., Martín-Gullón I., Aracil I., Gálvez A., Moltó J., Gómez-Rico M.F. “Comparison between emissions from the pyrolysis and combustion of different wastes”. Journal of Analytical and Applied Pyrolysis, (84): 95-102, (2009).
[26] Gul M., Celik E., Taskin Gumus A., Guneri A.F. “A fuzzy logic based promethee method for material selection problems”. Beni-Suef University Journal of Basic and Applied Sciences, (7): 68-79, (2018).
[27] Brans J.P., Vincke Ph., Mareschal B. “How to select and how to rank projects: the promethee method”. European Journal of Operational Research, (24): 228-238, 1986.
[28] Tuzkaya G., Gülsün B., Kahraman C., Özgen D. “An İntegrated fuzzy multi-criteria decision making methodology for material handling equipment selection problem and an application”. Expert Systems with Applications, (37): 2853-2863, (2010).
[29] Behzadian M., Kazemzadeh R.B., Albadvi A., Aghdasi M. “PROMETHEE: a comprehensive literature review on methodologies and applications”. European Journal of Operational Research, (200):198-215, (2010).
[30] Genç T. “PROMETHEE yöntemi ve GAIA düzlemi”. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (15): 133-154, (2013).
[31] Şenkayas H., Hekimoğlu H. “Çok kriterli tedarikçi seçimi problemine promethee yöntemi uygulaması”. Verimlilik Dergisi, (2): 63-80,(2013).
[32] Li R.J. “Fuzzy method in group decision making”. Computers & Mathematics with Applications, (38): 91-101, 1999.
[33] Elizabeth S., Sujatha L. “Project scheduling method using triangular intuitionistic fuzzy numbers and triangular fuzzy numbers”. Applied Mathematical Sciences, (9): 185-198, (2015).
[34] Güney, C. “Visual PROMETHEE ile yatırımcılar açısından sektörlerin değerlendirilmesi”. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, (9): 1308-8041, (2017).