Konut Piyasası Aktörleri Gözünden Türk Planlama Sistemi

Kapsam ve uygulama olarak şehir planlama eylemi ve plan uygulama süreçleri özellikle 1980’li yılların ikinci yarısından itibaren yaygın tartışmalara konu olmuştur. Tartışmaların belirli bir hedef yılı için teknokratik yaklaşımla yapılan statik yapıdaki planların hızla değişen piyasa dinamikleriyle örtüşmediği, piyasa beklentilerini ihmal ettiği, kaynak kullanımında ekonomik verimli olmadığı, toplumsal değişim ve dinamikleri dikkate almadığı başlıklarında yoğunlaştığı söylenebilir. Dolaysıyla, eleştirilerin hedefinde hiyerarşik yapıdaki düzenleyici planlama sistemi, akılcı ve kapsamlı planlama anlayışı ve teknokratik yolla plan yapım yaklaşımı vardır. Neoliberal ekonomi politikaların etkinlik kazandığı 2000’li yıllarda böylesi bir sistemin kentsel gelişme ve imar uygulamalarını etkin bir şekilde yönlendiremeyeceği görüşüyle, ilaveten, Avrupa Birliği tam üyelik müzakerelerinin ivmesiyle planlama kurumsal yapılandırmasında ve planlama mevzuatında çok boyutlu ve çok kapsamlı değişiklikler yapılmıştır. Bu yapılandırma sürecinin temel hedefi kentsel gelişme ve imar uygulamalarında mevcut ekonomi politikaları ve piyasa farkındalığı yüksek bir planlama sistemidir. Ancak, düzenlemeler sonunda gelinen noktada planlama sistemi hala hiyerarşik yapıda düzenleyici planlama sistemidir. Çok sayıda merkez kurumun yetki kullanımına açıktır, plan yapım süreçleri teknokratiktir ve piyasa dinamiklerini ve piyasa aktörlerini dışsal almaktadır. Bu makalenin amacı 2000’li yıllarda yapılan tüm bu düzenlemelerin sonucunda oluşan planlama sistemi ve plan uygulama süreçlerini kurumsal iktisat perspektifinden değerlendirmektir. 2016 yılının Ocak-Haziran ayları arasında, anahtar aktörler ile yapılan mülakat görüşmeleri yoluyla kurumsal yapıda ve planlama sisteminde yapılan değişikliklerin temelde gayrimenkul sektörü özelde ise konut sektörü için nasıl bir piyasa ortamı yarattığı piyasa aktörlerinin değerlendirmeleriyle aktarılmıştır. Aktörlerle yapılan mülakatlardan beliren en temel sonuçlar: hiyerarşik yapıdaki planlama sisteminin çok katmanlı bir piyasa yapısı oluşturduğu; katmanlar doğrultusunda aktörlerin çeşitlendiği ve merkez yetkili kurumların ekonomik ve politik gücü yüksek aktörlerin yaptırımlarına açık olduğu; aktörlerin plan yapım süreçlerinden dışlandıkları dolayısıyla piyasa farkındalığı olmayan statik planlar üretildiği; plan uygulama süreçlerinde müzakereci yaklaşım benimsenerek plan bütünlüğü ve kararlarının bozulduğu; politik bağlantılar kullanılarak plan kararlarının birey faydasını gözeterek değiştirildiği ve toplumsal faydanın ihmal edildiği; dolayısıyla, yapısal duruma bağlı olarak koşulları belirsiz ve aktörlerin ekonomik-politik yaptırım gücü doğrultusunda sürekli değişen, riskli ve işlem maliyetleri yüksek bir piyasa yaratıldığıdır.

There has been a big debate on hierarchical planning system and plan implication processes since mid-1980s. The remarking topics have arisen around the technocratic planning approach that ignores actor participation in the process, results incompetent resource use and reflects societal dynamics ineffectively on spatial plans. The necessity of reforming technocratic approach and replacing it with collaborative approach; and, preregulatory land use plans with spatial strategic plans has been emphasized in order to strongly directing urban development in neoliberal era. The EU integration process stimulated the reforming period and substantial changes have been made on the planning system and regulations since 2003. Although institutional structure reframed and substantial changes made in regulations, amazingly, the hierarchical planning system has protected and technocratic planning is still dominate the plan making processes. Distinctively, the planning regime is recentralized. Recentralized multi-level hierarchical system is bulky and several numbers of responsible authorities make difficult to scrutinize the operations of actors in different levels. Actors and local dynamics are external in the planning process and conventional physical plans direct the urban development primarily rather than strategic plans. The aim of this paper is to investigate the material reflections of new planning regime in Turkey in urban areas as well as in housing construction market. Methodological approach based on old institutional economics. Several interviews were done with governmental institutions, municipalities and market actors in order to reflect insights to understanding the abilities and/or inabilities and capacity of the new regime. A remarkable pattern has arisen on interviews that capable of reflecting the gaps and conflicts of the new regime. Accordingly, hierarchical system causes multi-level markets that prevent perfect information between layers; actors diversify base on layers that provide excessive opportunities to politically and/or economically strong actors particularly in higher levels; static physical plans unaware about local and market dynamics and weak in capacity in directing urban development; the balance between flexibility and changes in plan decisions is failure; the market is uncertain and risky and transaction costs are arisen.

___

Adams, D, Watkins, C. & White, M. (2005). Planning, Public Policy and Property Markets, Blackwell Publishing.

Adams, D, Watkins, C. (2014). The Value of Planning, RTPI Research Report no.5, June 2014.

Adams, D., Inch, A., Harris, M. (2016). Delivering the Value of Planning, RTPI Research Report no.15 August 2016

Adams, D., Tiesdell, S. (2010). Planners as Market Actors: Rethinking State–Market Relations in Land and Property, Planning Theory & Practice, 11:2, 187-207, DOI:10.1080/14649351003759631

Alexander, E.R. (1981). If Planning Isn't Everything, Maybe Its Something, The Town Planning Review, 52(2), 131-142.

Alexander, E.R. (1992). A Transaction Cost Theory of Planning, Journal of the American Planning Association, 58(2), 190-200. DOI: 10.1080/01944369208975793

Alexander, E.R. (1994). The Non-Euclidean Mode of Planning What Is It To Be?, Journal of the American Planning Association, 60(3), 372-376.

Alexander, E.R. (1998). Planning and implementation: Coordinative planning in practice, International Planning Studies, 3(3), 303-320. DOI: 10.1080/13563479808721716

Alexander, E.R. (2001). A transaction-cost theory of land use planning and development control: Towards the Institutional Analysis of Public Planning, The Town Planning Review, 72(1), 45-75.

Alexander, E.R. (2002a). Planning Rights: Toward Normative Criteria for Evaluating Plans, International Planning Studies, 7(3), 191-212. DOI:10.1080/1356347022000001871

Alexander, E.R. (2002b). The Public Interest in Planning: From Legitimation to Substantive Plan Evaluation, Planning Theory, 1, 226-249. DOI: 10.1177/147309520200100303

Alexander, E.R. (2014). Land-property markets and planning: A special case, Land Use Policy, 41, 533-540-376. http://dx.doi.org/10.1016/j.landusepol.2014.04.009

Alkay, E., Watkins, C., Keskin, B. (2018). Explaining Spatial Variation in Housing Construction Activity in Turkey, International Journal of Strategic Property Management, 22(2), 119-130. https://doi.org/10.3846/ ijspm.2018.443

Ball, M. (2006). Markets & Institutions in Real Estate & Construction, Blackwell Publishing, UK.

Buitelaar, E. (2003). Neither Market nor Government: Comparing the Performance of User Rights Regimes, The Town Planning Review, 74(3), 315-330.

Buitelaar, E. (2007). The cost of land use decisions: Applying transaction cost economics to planning & development, ISBN:1405151234, OxfordBlackwell

Buitelaar, E. (2011). Plan-led planning systems in development-led practices: an empirical analysis into the (lack of ) institutionalisation of planning law, Environment and Planning A, 43, 928-941. doi:10.1068/a43400

Buitelaar, E., Galle, M., Salet, W. (2013). Third-party appeal rights and the regulatory state: Understanding thereduction of planning appeal options, Land Use Policy, 35, 312-317. http://dx.doi.org/10.1016/j.landusepol.2013.05.011

Buitelaar, E., Needham, B. (2007). Property Rights and Private Initiatives: An Introduction, The Town Planning Review, 78(1), 1-8.

Coase, R. H. (1960). The problem of social cost, Journal of Law and Economics, 3, 1-44. Crook, T., Henneberry, J., Whitehead, C. (2016). Planning Gain, Providing Infrastructure and Affordable Housing, Wiley-Blackwell, UK.

Duyguluer, f. (2012). Turkish spatial planning practice in the neoliberal era: over-fragmentation, Unpublished master thesis, METU, Ankara.

Ersoy, M. (2007). Kapsamlı Planlama Yaklaşımına Karşı Liberal Eleştiri: Savunmacı Planlama Anlayışı ve Çoğulculuk, 205-237, Ersoy, M. (Ed.) Kemtsel Planlama Kuramları, İmge Kitabevi.

Healey, P. (1992). An institutional model of the development process, Journal of Property Research, 9, 33-44.

Healey, P. (1997). Collaborative Planning, Shaping Places Fragmented Societies, UBC Press, Canada.

Hodgson, G.M. (1988). The Approach of Institutional Economics, Journal of Economic Literature, 36(1),166-192.

Hodgson, G.M. (2000). What Is the Essence of Institutional Economics?, Journal of Economic Issues, 34(2), 317-329. DOI: 10.1080/00213624.2000.11506269

Hodgson, G.M. (2001). Frontiers of Institutional Economics, New Political Economy, 6(2), 245-253. DOI: 10.1080/13563460123448

Hodgson, G.M. (2006). What Are Institutions?, Journal of Economic Issues, 40(1), 1-25. DOI: 10.1080/00213624.2006.11506879

Keleş, R. (2015) Anakent Yönetimlerini Yeniden Düzenleyen Yasa Ne Getirdi Ne Götürdü?, 19-25, Karaman, Z, Özer Y E, Yontar İ G and Tenikler, G (Ed.) KAYSEM 10 Kamu Yönetimi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ISBN: 978-605-62806-0-3

Keser, H. & Akoğul, A. (2013). Türkiye’de Belediye Meclisi Kararlarinin Yargisal Denetimi, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(2), 105- 140.

Lai, L.W.C. (1994). The economics of land-use zoning. A literature review and analysis of the work of Coase, Town Planning Review, 65, 77-98.

Molotch, H. (1976). The city as a growth machine: toward a political economy of place?, American Journal of Sociology, 82, 309-332.

Oğuzbir, M. (2012). Arsa Politikasının Mali Olmayan Amaçları ve Araçları, Denetişim, 10. 81-96.

Özkan, H.A., Türk, Ş.Ş. (2016). Emergence, formation and outcomes of flexibility in Turkish planning practice, International Development Planning Review, 38(1), 25-53, doi:10.3828/idpr.2016.2

Resmi Gazete (2011). Resmi Gazete, 4/07/2011, R.G. No: 27984

Resmi Gazete (2014). Resmi Gazete, 14/06/2014, R.G. No: 29030

Rydin, Y. (2011). The Purpose of Planning, Creating Sustainable Towns and Cities, Policy Press, UK.

Rydin, Y. (2013). The Future of Planning, Beyond Growth Dependence, Policy Press, UK

Sert (2012). Kalkinma Ajanslari ve Üst Ölçekli Planlar, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi / Journal of Academic Researches and Studies, Yıl 4 - Sayı 6 – Haziran 2012 / Year 4 - Number 6

SPO (State Planning Organisation) (2003). Avrupa Birliği ile İlişkiler Genel Müdürlüğü - Türkiye için Katılım Ortaklığı Belgesi (14 Nisan 2003 Tarihinde AB Konseyi Tarafından Kabul Edilen Nihai Metin), SPO.

Tekeli, İ. (2009). Modernizm, Modernite ve Türkiye’nin Kent Planlama Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.

Ünal, Y. (2014). Türk Şehir Planlama Hukukunun Dünü-Bugünü 1985- 2015, Legal Yayıncılık.

Williamson, O.E. (1998). The Instiutions of Governance, The American Economic Review, 88(2), 75-79.

Yıldız, R. & Çıracı, H. (2006). 5216 sayılı yeni Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun stratejik mekânsal planlama yaklaşımı açısından değerlendirilmesi, itüdergisi/a mimarlık, planlama, tasarım, Cilt:5, Sayı:2, Kısım:2, 199-208
PLANLAMA-Cover
  • ISSN: 1300-7319
  • Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
  • Başlangıç: 1986
  • Yayıncı: TMMOB Şehir Plancıları Odası