Gömleğin Her Düğmesini Yanlış İliklemek: Artvin-Yusufeli Zorunlu Yeniden Yerleştirme Sürecinin Eleştirel İncelemesi

Baraj yapımı ve yeniden yerleştirme çalışmaları, teknik açıdan birbirinden farklı işlerden oluşan zincirleme bir bütündür. Bu tür çok kapsamlı yer seçim, planlama ve uygulama çalışmalarının kimi aşamalarındaki bazı aksaklıklar bir düzeye kadar kabul edilebilmektedir. Ancak çok kritik aşamalarda, özellikle de yer seçimi ve plan ana kararlarındaki hatalar “risk” yaratmaya ve “planlama felaketine” dönüşmeye eğilimlidir. Artvin iline bağlı Yusufeli ilçe merkezinin, inşaatı devam eden Yusufeli Barajı ve Hidroelektrik Enerji Santralı Projesi nedeniyle 2006 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile taşınmasına karar verilmiştir. Yeni ilçe merkezinin yer seçimi yapılmış, imar planları onaylanmış, altyapı çalışmaları belli bir oranda tamamlanmış ve bir bölgede konut ve sosyal ve teknik altyapı alanlarının inşası Toplu Konut İdaresi (TOKİ) tarafından ihale edilmiş ve inşaatlara başlanmıştır. Bu çalışmada yeni ilçe merkezi yer seçiminden günümüze kadar gelen süreç eleştirel içerik analizine tabi tutulmuştur. Tespit ve bulgular, teknik işlerin uzman mesleklerden oluşan ekiplerce hazırlanmadığı; alternatif olma niteliğine sahip olmayan alanların alternatif olarak sunulduğu; alternatif belirleme ve eleme aşamalarının öznel değerlendirmelere ve yönlendirmelere dayandığı; uygun olmayan arazide hazırlanan imar planlarının planlama esas ve ilkelerini aşındırdığı; imalatların imar planlarından bağımsız yürütüldüğü; yerel halkın mevcut yaşam biçiminden farklı bir mekan kurgusu sunduğunu göstermektedir. Kritik aşamalardaki yanlışlar, planlamada risk ve felaket yazınında yer alan uyarıların somut karşılığı olarak, çıkarılması gereken derslere işaret etmektedir. Baraj veya başka nedenlerle zorunlu yeniden yerleştirmelerin gündemden düşmeyeceği göz önüne alındığında, yaşanmış/yaşanmakta olan yer seçim, planlama, uygulama deneyimlerinin eleştirel değerlendirmesinin zorunlu olduğu görülmektedir.

Poor Planning: A Critical Inquiry of the Artvin-Yusufeli Involuntary Resettlement Process

Dam construction and resettlement operations include the work of professionals of various technical specialties. Largescale resettlement, planning, and implementation processes can tolerate errors, to some extent; however, errors at critical phases, especially site selection and master plan decisions, can create risks that may evolve into planning disasters. The Yusufeli district in Artvin province has been subject to a resettlement process since 2006 because of the Yusufeli Dam and Hydroelectric Power Plant Project, presently under construction. The new location for the town has been selected, land use plans have been approved, infrastructure projects have been prepared, and the Housing Development Administration (TOKI) has issued invitations for tenders for social and technical infrastructure and housing construction in some areas. This article is a critical analysis of the entire process, beginning with the location chosen for resettlement. The findings showed that specific technical operations were not been prepared by teams of competent professionals, locations that do not meet the necessary conditions were defined as alternatives, selection processes were biased and based on subjective evaluations, land use plans prepared for inappropriate land have eroded the application of the principles of planning, construction has occurred independently of the land use plan, and a significantly different lifestyle awaits the local people in the new location. The literature offers lessons to be learned regarding mistakes made in critical phases. Since the desire to implement such large projects will persist, critical insight is necessary in order to learn from past and present involuntary resettlement, planning, and implementation experiences.

PDF

___

Artvin İli Yusufeli İlçesinin Merkezinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun Tasarısı ve İçişleri Komisyonu Raporu (1/435). Erişim: https://www. tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/yil01/ss48.pdf.
Bartolome, L. J., de Wet, C., Mander, H., Nagraj, V. K. (2000). Displacement, Resettlement, Rehabilitation, Reparation, and Development, WCD Thematic Review I.3 prepared as an input to the World Commission on Dams, Cape Town. Erişim: www.dams.org
Demirel, Ö. (1999). Çoruh Havzası (Yusufeli Kesimi) Doğal Kaynak Değerlerinin Rekreasyon Potansiyeli Açısından Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma. Türk Tarım ve Ormancılık Dergisi, 23, 1103-1112.
Encon (2006). Yusufeli Barajı ve HES. Yeniden Yerleşim Eylem Planı. Bölüm 6. Yeniden Yerleşim Alanları. Ankara: DSİ.
Encon (2006a). Yusufeli Barajı ve HES. Yeniden Yerleşim Eylem Planı. Bölüm Ek P. Hazırlayanların ve Katkıda Bulunanların Listesi. Ankara: DSİ.
Encon (2006b). Yusufeli Barajı ve HES. Yeniden Yerleşim Eylem Planı. Bölüm 2. Projenin Etkilerinin ve Etkilenen Nüfusun Saptanması. Ankara: DSİ.
Encon (2006c). Yusufeli Barajı ve HES. Yeniden Yerleşim Eylem Planı. Bölüm 3. Yeniden Yerleşimin Minimize Edilmesi. Ankara: DSİ.
Encon (2006d). Yusufeli Barajı ve HES. Yeniden Yerleşim Eylem Planı. Bölüm 5. Sosyoekonomik Araştırma ve Nüfus Tespiti. Ankara. DSİ.
Encon (2006e). Yusufeli Barajı ve HES. Yeniden Yerleşim Eylem Planı. Ek B. Alternatif Yeniden Yerleşim Yerleri Hakkında Bilgiler. Ankara: DSİ.
Encon (2006f ). Yusufeli Barajı ve HES. Yeniden Yerleşim Eylem Planı. Ek D. Yerleşim Birimlerinin Etki Durumları. Ankara: DSİ.
Encon (2006g). Yusufeli Barajı ve HES. Yeniden Yerleşim Eylem Planı. Ek F. Halkın Katılımı ve Danışmanlık Faaliyetleri. Ankara: DSİ.
Encon (2006h). Yusufeli Barajı ve HES. Yeniden Yerleşim Eylem Planı. Ek M. Yeniden Yerleşim Yer Seçimi ve Hazırlanması Süreci. Ankara: DSİ.
Encon (2006i). Yusufeli Barajı ve HES. Yeniden Yerleşim Eylem Planı. Ek N. Gelir Restorasyonu Planı. Ankara: DSİ.
Flyvbjerg, B. (1998). Rationality and Power. Democracy in Practice. (trs.Steven Sampson).The University of Chicago Press.
Flyvbjerg, B., Bruzelius, N., Rothengatter, W. (2003). Megaprojects and Risk: An anatomy of Ambition. Cambridge: Cambridge University Press.
Hall, P. (1981). Great Planning Disasters. London: Penguin Books. Kanun Tasarısı ve İçişleri Komisyonu Raporu (2007).
Özkalaycı, Z. E., İçten, H. (2005). Yeniden Yerleşim Planlamaları ve Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’ndeki Uygulamaları. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı 28 Mart-1 Nisan 2005, Ankara.
Resmi Gazete (2006). Yusufeli Barajının Yapımı Dolayısıyla Su Altında Kalacak Olan Artvin İli, Yusufeli İlçe Merkezinin Yeni Yerleşim Yeri Olarak Belirlenen Alanın, Bayındırlık ve İskân Bakanlığınca Acele Kamulaştırılması Hakkında Karar. 25.04.2006 tarih ve 26149 sayılı Resmi Gazete.
Resmi Gazete (2008). 5753 sayılı Artvin İli Yusufeli İlçesinin Merkezinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun. 24.04.2008 tarih ve 26856 sayılı Resmi Gazete.
Sahara Mühendislik (2001). Yusufeli Barajı Yeniden Yerleşim Planı Sonuç Raporu. Şubat 2001, Ankara: DSİ.
Teknik Alt Komisyon Rapor (2000). Yusufeli Yeniden Yerleşim Teknik Alt Komisyonunun 18 Eylül 2000-22 Eylül 2000 Tarihleri Arasında Yusufeli’nde Yaptığı Teknik İnceleme ve Raporu.
URL-1, https://www.toki.gov.tr/haber/artvin-yusufeline-yoresel-mimaride334-konut. 06.10.2017.
URL-2, http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionImages/KGMimages/Haritalar/turistik.jpg. 20.09.2017.
URL-3, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr. 24.09.2017.
URL-4, http://saharamuhendislik.com.tr/tr/altyapi-ve-insaat-projeleri/. 06.10.2017.
URL-5, http://www.encon.com.tr/. 06.10.2017.
URL-6, http://www.dsi.gov.tr/haberler/2015/06/23/yusufeliyenidenyerle% C5%9Fim. 01.10.2017.
World Bank (2013). OP/BP 4.12 - Involuntary Resettlement. Operational Manual. December 2001. Revised April 2013. Erişim: https://policies. worldbank.org/sites/ppf3/PPFDocuments/090224b0822f89db.pdf.
Yüksel Proje (2009). Artvin İli, Yusufeli İlçesi Yeni Yerleşim Alanı Uygulama İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu (YJ-TIP-09-067-B). Ankara: TOKİ.
Yüksel Proje ve Belda (2014). Yusufeli Yeni Yerleşme Alanı 1/5000 Nazım İmar Planı ve 1/1000 uygulama İmar Planı Açıklama Raporu. Ankara: TOKİ. C5%9Fim. 01.10.2017.