Bölgesel Gelişmişlik Düzeyinin Belirlenmesine İlişkin Veri Seti Sorunsalı: Eleştiri ve Öneriler

Sosyal ve ekonomik olanaksızlıklar ve farklılıklar ülkeler arasında olduğu gibi bölgeler hatta iller arasında dengesiz gelişmeye sebep olmaktadır. Bu farklılıklarının giderilmesine yönelik uygun politikaların oluşturulması için öncelikle bölgesel gelişmişlik düzeyinin il/bölge ya da alt bölge ölçeğinde doğru belirlenmesi ve nedenlerinin tartışılması gerekir. Ülkemiz için, farklı düzeydeki istatistiki bölgeler için gelişmişliği tartışabilmek/karşılaştırabilmeyi sağlayabilmek için günün toplumsal, ekonomik ve teknolojik gelişimlerini/değişimlerini göz önüne alan gelişmişliği en iyi ifade eden yeni bir veri seti önerisinin ortaya koyulması amaçlanmaktadır. Bu amaca ilişkin olarak, ülkemizde 1980’den bugüne yapılan tüm gelişmişlik düzeyi çalışmalarında kullanılan değişkenlere yönelik çalışma kapsamında önerilen 3S (sıralama, sınıflama, seçme) yaklaşımı sistematik bir değerlendirme sağlamıştır. Böylelikle, bölgesel gelişmişlik düzeyi çalışmalarında kullanılabilecek değişkenler, nedenleri ile belirlenerek üzerinde uzlaşılmış bir veri seti oluşturulması öngörülmüştür. Periyodik, karşılaştırmaya olanak veren bulgularla bölgelerin farklılıkları ve benzerliklerinin ortaya konulması, gerçekçi sıralama ve sınıflamalarının yapılması, sonuçta düzey farklılıklarını azaltacak bölgesel politikaların oluşturulması beklenmektedir.

Data Set for the Determination of Regional Development Level: Criticism and Recommendations

Social and economic inequalities and differences lead to unbalanced development between regions and provinces, as well as between countries. In order to establish the appropriate policies to eliminate these differences, it is necessary to first accurately determine the level of development on a provincial/regional or sub-regional scale and to discuss the causes. The aim of this study was to present a new dataset proposal that takes today’s social, economic, and technological changes into account to describe development in order to be able to discuss and compare different regions. With this in mind, a systematic assessment of the 3S (sorting, classification, selection) approach was proposed within the scope of the study for variables used to study development in our country since 1980. Variables that can be used in studies of the level of regional development and the reasons for their use were determined, and a conventional data set was created. The regular comparison of comparable findings will enable an accurate view of the differences and similarities between regions, a realistic sorting and classification, and regional policies that will ultimately reduce differences in the level of development.

PDF

___

Ağır, H. ve Kar, M. (2010). Türkiye’de Elektrik Tüketimi ve Ekonomik Gelişmişlik Düzeyi İlişkisi: Yatay Kesit Analizi, Sosyoekonomi Dergisi, 12, 149-176.
Albayrak, A.N. ve Erkut, G. (2010). Türkiye’de Bölgesel Rekabet Gücü Analizi, Megaron, 3,137-148.
Albayrak, A.S. (2005). Türkiye’de İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Düzeylerinin Çok Değişkenli İstatistik Yöntemlerle İncelenmesi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 1, 154-177.
Albayrak, A.S. (2013). Türkiye’de İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Düzeylerinin En Önemli Belirleyicileri ve İllerin 2012 Yılı Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi, Rize.
Alkin, K., Bulu, M. ve Kaya, H. (2007). İller Arası Rekabet Endeksi: Türkiye’deki İllerin Rekabetçilik Seviyelerinin Göreceli Olarak Ölçülebilmesi İçin Bir Yaklaşım, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 221-235.
Atan, M. Özgür, E. ve Güler, H. (2004). Çok Değişkenli İstatistiksel Analizler ve Vza İle İllerin Gelişmişlik Düzeylerinin Karşılaştırılması, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6, 2, 25-42.
Amin, A. ve Thrift, N. (1994). Globalization, Institutions and Regional Development in Europe, Oxford University Press, Oxford, pp:1-22.
Baday Yıldız, E. Sivri, U. ve Berber, M. (2012). Türkiye’de İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması (2010), Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 39, 147-167.
Barrios, S. ve Strobl, E. (2009). The Dynamics of Regional Inequalities, Regional Science and Urban Economics, 39(5), pp:575-591.
Bülbül, S. ve Köse, A. (2010). Türkiye’de Bölgelerarası İç Göç Hareketlerinin Çok Boyutlu Ölçekleme Yöntemi ile İncelenmesi, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 39, 1, 75-94.
Cahill, M. B. ve Sanchez, N. (2001). Using Principal Compenents to Produce an Economic and Social Development Index: An Aplication to Latin America and the U.S., Atlantic Economic Journal, 29 (3), pp. 311–329.
Chant, S. ve Gutmann, M.C. (2002). ‘Men-Streaming’ Gender? Questions for Gender and Development Policy in The Twenty-First Century, Progress in Development Studies, 2(4), pp:269-282.
Çemrek, F. (2012). Türkiye’deki İllerin Gelir ve Refah Düzeyi Değişkenleri Arasındaki İlişkinin Kanonik Korelasyon Analizi ile İncelenmesi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 7, 2, 197-215.
Dağdemir, Ö. (2013). Eskişehir Ekonomisinin Genel Görünümü: Bölgesel Göstergelerle Bir Değerlendirme, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14, 1-30.
Dağdemir, Ö. ve Acaroğlu H. (2011). Türkiye’de Bölgesel Gelir Dağılımının İller Düzeyinde Analizi: 1990-2006, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11, 1, 39-56.
Das, A. (1999). Socio-Economic Development in India: A Regional Analysis, Development and Society, 28 (2), pp. 313–345.
Dedeoğlu, S. (2004). Dünya Ekonomisi ve Hayatta Kalmanın Feminizasyonu: Toplumsal Cinsiyet, Kalkınma ve Küreselleşme, Dedeoğlu S. ve Subaşat, T. (Der), Kalkınma ve Küreselleşme, Bağlam Yayıncılık, Ankara, 87-111.
Demir, D. (2011). Türkiye’deki İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeyleri: İstatistiksel Bir Analiz (1990-2010), Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Demiray, Erol, E. (2011). Türkiye’de Bölgelerin Gelişmişlik Farklılıklarının Giderilmesine Yönelik Politikaların Analizi, Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
Doğan, A. (2007). Sivas İli Ekonomisinin Makro-Ekonomik Göstergeler Açısından Türkiye ve İç Anadolu Bölgesindeki Yeri, Selçuk Üniversitesi Karaman İ.İ.B.F. Dergisi, Yerel Ekonomiler Özel Sayısı, 40-52.
DPT, (1996). İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması.
DPT, (1998). İllerin Ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (1996), Yeniden Düzenlenmiş İkinci Basım.
DPT, (2003). İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003).
DPT, (2004). İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması.
Düzakın, E. ve Bulğurcu, B. (2010). Kalkınmada Öncelikli İllerin Ekonomik Etkinliklerinin Değerlendirilmesi, Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 14, 1, 1-18.
Easterly, W. (2002). The Elusive Quest Fort he Groeth: Economists’ Adventures and Misadventures in the Tropics, MIT Press.
EDAM, Deloitte Türkiye, (2009). Türkiye İçin Bir Rekabet Endeksi.
Eraydın, K. Gül, E. Çevik, B. ve Demir, E. (2012). Türkiye’de İllerin Gelişmişlik Düzeyi Araştırması, Türkiye İş Bankası, İktisadi Araştırmalar Bölümü.
Ersoy, M. (2012). Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük, Ninova Yayınları.
Ersungur, Ş. M. Kızıltan, A. ve Polat, Ö. (2007). Türkiye’de Bölgelerin SosyoEkonomik Gelişmişlik Sıralaması: Temel Bileşenler Analizi, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21, 2, 55-66.
Geray, U. (1991). Ekonomi, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, İstanbul Üniversitesi, Yayın No: 3633, Orman Fakültesi, Yayın No:408, İstanbul, Türkiye.
Gezici, F. ve Hewings, G.J.D. (2003). Spatial Analysis of Regional Inequalities in Turkey, 43rd Congress of European Regional Science, Jyvaskyla, Finland.
Gezici, F. ve Hewings, G.J.D. (2004). Regional Convergence and The Economic Performance of Peripheral Areas in Turkey, The Applied Regional Science Conference (ARSC) / Blackwell Publishing Ltd., Vol: 16, No:2.
Gökdoğan Gül, T. (2014). Türkiye İçin İstihdamın Belirleyicileri: İBBS2 Bölge Düzeyi, Mekânsal Analiz Uygulaması, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29, 1, 105-135.
Girit, İ. (2013). AB Kurucu Ülkelerinin Gelişmişlik Düzeyinin Türkiye ile Karşılaştırılması, Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul.
Göçer, K. (2004). İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endekslerine Göre Sıralanması ve Belirleyici Faktörler, Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu, I, 176-188.
Gölbaşı Şimşek, G. ve Noyan, F. (2008). İlçelerin Gelişmişlik İndekslerinin Oluşturulmasında Çok Aşamalı Doğrulayıcı Faktör Analizi Yaklaşımı, İstatistikçiler Dergisi, 1, 50-67.
Gül, H.E. ve Çevik, B. (2014). 2010-2012 Verileriyle Türkiye’de İllerin Gelişmişlik Düzeyi Araştırması, Türkiye İş Bankası, İktisadi Araştırmalar Bölümü.
Hacıhasanoğlu, B. (1980). İller İçin Bir Gelişmişlik Göstergesi ve Sıralama, DPT.
Hall, P. (1983). Growth and Development. Oxford: Martin Robertson.
Kafalı, M. A. (2002). İç Anadolu Bölgesi Ekonomik ve Sosyal Durum Raporu, Türkiye Kalkınma Bankası Araştırma Müdürlüğü, Haziran, Ankara, 4-95.
Kalkınma Bakanlığı, (2013). Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 2014-2023, Daha Dengeli Topyekûn Kalkınma, Taslak.
Kalkınma Bakanlığı, (2013). İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomık Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (Sege-2011).
Kaygısız, Z. Saraçlı, S. ve Dokuzlar, K.U. (2005). İllerin Gelişmişlik Düzeyini Etkileyen Faktörlerin Path Analizi ve Kümeleme Analizi ile İncelenmesi.
Kılıç, İ. Saraçlı, S. ve Kolukısaoğlu, S. (2011). Sosyo-Ekonomik Göstergeler Bakımından İllerin Bölgesel Bazda Benzerliklerinin Çok Değişkenli Analizler ile İncelenmesi, İstatistikçiler Dergisi, 57-68.
Lorcu, F. ve Bolat, B.A. (2009). Yaşlara Göre Ölüm Oranları İle Sosyo-Ekonomik Göstergeler Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 38, 2, 124-133.
Lucar, R. (1993). Making a Miracle, Econometrics, Vol:61(2), pp:251-272.
Maslow, A., H. (1954). Motivation and Personality (3rd), Longman, New York.
Mercer, C. (2002). NGOs, Civil Society and Democratization: A Critical Review of the Literature, Progress in Development Studies, vol:2(1), pp: 5-22.
Mevlana Kalkınma Ajansı, (2011). Konya Karaman İlçeleri Sosyal Gelişmişlik Endeksi, Bölgesel Araştırma Raporları Serisi, 2.
Meydan, M.C. (2011). Girişimciliğin Ölçülmesi: Türkiye İçin Bölgesel Girişimcilik Endeksi Önerisi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Oakley, P. ve Garforth, C. (1985). Guide to extension training, FAO Training Series, No: 11, FAO, Roma, İtalya.
OECD. (2011). Working Party on Territorial Indicators/A Composite İndex For Monitoring Regional Development in OECD Regions.
OECD. (2013), Better Life Index: Country Reports.
Öncel, A. ve Şimşek, S. (2011). Türkiye’de Bölgelerarası Kaynak Kullanım Etkinliğinin Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile İncelenmesi, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 37, 87-119.
Öz, B. Taban, S. ve Kar, M. (2008). Kümeleme Analizi ile Türkiye be AB Ülkelerinin Beşeri Sermaye Göstergeleri Açısından Karşılaştırılması, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 1, 1-30.
Özceylan, D. ve Coşkun, E. (2012). Türkiye’deki İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeyleri Ve Afetlerden Sosyal ve Ekonomik Zarar Görebilirlikleri Arasındaki İlişki, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 41, 1, 31-46.
Özdemir, A. İ. ve Altıparmak, A. (2005). Sosyo-Ekonomik Göstergeler Açısından İllerin Gelişmişlik Düzeyinin Karşılaştırmalı Analizi, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24, 97-110.
Özgür, E. ve Güler, H. (2003). 1. Düzeydeki 12 İstatistiki Bölgenin Gelişmişlik Durumlarının Faktör Analiziyle İncelenmesi, 77-88.
Öztürk, N. ve Göktolga, Z.G. (2010). Yoksulluk ve Gelir Bölüşümünü Belirlemede Kullanılan Ölçütler, Bütçe Dünyası Dergisi, 34, 3-25.
Pelling, M., Özerdem, A. ve Barakat, S. (2002). The Macro-Economic Impact of Disasters, Progress in Development Studies, 2(4), pp:283-305.
Puga, D. ve Venables, A.J. (1998). Agglomeration and Economic Development: Import Substitution vs. Trade Liberalisation, Centre for Economic Performance, Discussion Paper No. 377, London.
Rapley, J. (2001). Convergence: Myths and Realities, Progress in Development Studies, vol:1(4), pp:295-308.
Rutten, R. ve Boekema F. (2007). Regional social capital: Embeddedness, innovation networks and regional economic development, Technological Forecasting & Social Change, vol: 74, pp:1834–1846.
Saatçioğlu, C. ve Karaca, O. (2013). Ulaştırma Altyapısı ve Bölgesel Gelir Farklılıkları: Türkiye İçin Ampirik Bir Analizi, İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 1, 1, 1-11.
Sánchez-Domínguez, A. ve Ruiz-Martos, M. (2014). A Progressive Approach to the Measurement of Regional Performance in The European Union.
Sandal, E.K. Karabulut, M. ve Gürbüz, M. (2005). Sosyo-Ekonomik Kriterler Bakımından Türkiye’nin Konumu ve Avrupa Birliği, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 1, 1-14.
Saraç, H. Bölükbaşı, Ö.M. ve Sivri, U. (2013). Rize İlinin Sosyo–Ekonomik Gelişmişlik Düzeyinin İncelenmesi, II. Rize Kalkınma Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Mayıs, Rize, 372-383.
Seers, D. (1979). The Meaning of Development, with a Postscript, In Seers, Nafziger, Cruise O’Brien, & Bernstein, pp. 9-30.
Sen, A. (1982). Poverty and Famines: An Essay on Entitlements and Deprivation, Oxford.
Sökmen, A. (2014). Sosyal Gelişme Endeksi Türkiye İçin Ne İfade Ediyor?, Tepav.
Şahin, M. ve Hamarat, B. (2002). G10 – Avrupa Birliği ve OECD Ülkelerinin Sosyo-Ekonomik Benzerliklerinin Fuzzy Kümeleme Analizi ile Belirlenmesi.
Şener, Ü. Koyuncu, E. Köroğlu, T. ve Gültaşlı, M. (2014). Sosyoekonomik Haritalama Kentin Sosyal Yapısını Anlamak ve Görselleştirmek, Katılımcılık Rehberleri No ¾.
Tekeli, İ., Güler, Ç., Vazioğlu, S., Algan, N. ve Dündar, A.K., 2003. Yaşam Kalitesi Göstergeleri, Türkiye İçin Bir Veri Sistemi Önerisi, Türkiye Bilimler Akademisi Raporları, 6, Tübitak Matbaası, Ankara.
Tolunay, A. ve Akyol, A. (2006). Kalkınma ve Kırsal Kalkınma: Temel Kavramlar ve Tanımlar, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, 2, 116-127.
UNDP, 1995. Human Development Report.
UNDP. 1997. Human Development Report.
UNDP, 2010. Human Development Report.
UNDP, 2014. Human Development Report.
United National. (2014). The Millennium Development Goals Report-2014, Newyork.
Urfalıoğlu, F. Seyfullahoğulları A. (2004). İllerin Bazı Sosyo-Ekonomik Kriterler Altında Gelişmişlik Sınıflaması, Marmara Üniversitesi I.I.B.F. Dergisi, 19, 1, 209-232.
URL-1: http://www.illeridaresi.gov.tr/Iller/Illericerik.aspx?icerik=242, Öncelikli Yaşam Kalitesi Göstergeleri, 2014.
Yakar, M. (2013). Türkiye’de İller Arası Net Göçlerle Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Arasındaki İlişkinin Coğrafi Ağırlıklı Regresyon ile Analizi, Ege Coğrafya Dergisi, 22, 1 27-53.
Yakar, M. Saraçlı, S. Yazıcı, H. (2010). Afyonkarahisar İlinde İller Arası Göçlerin Gelişmişlik Endeksleriyle Analizi, Doğu Coğrafya Dergisi, 24, 255-272.
Yeldan, E., Taşçı, K., Voyvoda, E. ve Özsan, M.E. (2012). Orta Gelir Tuzağından Çıkış: Hangi Türkiye?, Cilt 1: Makro/Bölgesel/Sektörel Analiz, Sis Matbaacılık, İstanbul.
Yılancı, V. (2010). Bulanık Kümeleme Analizi ile Türkiye’deki İllerin Sosyoekonomik Açıdan Sınıflandırılası, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15, 3, 453-470.
Yılmaz, Ü. (2011). Türkiye’ De İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Düzeylerinin Faktör Analizi ve Kümeleme Analizi ile İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
Zeybek, H. İ. (2006). Sosyo-Ekonomik Kriterlere Göre Samsun İlinin Karadeniz Coğrafi Bölgesi ve Türkiye’deki Yeri, 503-520.