OSMANLI KENTİ BAYEZİD’TA SALGIN HASTALIKLAR VE BAZI ASAYİŞ PROBLEMLERİ (XIX. YÜZYIL ve XX. YÜZYIL BAŞLARI)

Trabzon- İran transit yolu üzerinde kurulan Beyazid ve civarında, XIX. ve XX. yüzyılda Rus işgalinin yanı sıra veba, kolera, kızamık, tifo, humma gibi salgınlar ve kıtlıklar yaşandı. Bu salgınlar Bayezid merkez, Zor, Eleşkird, Karakilise ve köylerine kadar yayıldı. Bu salgınlardan sadece bölgede yaşayan insanlar değil askeri birliklerde etkilendi. Osmanlı, salgınlar karşısında birtakım önlemler aldı. Buralara doktorlar görevlendirdi ve bölgeyi karantina altına alarak salgın hastalıkları engellemeye çalıştı. Karantinanın uygulanıp uygulanmadığı içinde müfettişler görevlendirdi. Buralarda ortaya çıkan hayvan hastalıklarına karşıda bir takım önlemler alarak, baytarlar görevlendirildi. Ayrıca civarda Kürt eşkıya saldırılarına dairde bir takım önlemler alındı. Bölgedeki salgınlar ve asayiş problemleri hakkında alınan önlemlerinde İstanbul’a bildirilmesini istedi. XIX. ve XIX. yüzyılda Beyazid ve civarında ortaya çıkan salgın hastalıklar, asayiş problemleri ve salgın hayvan hastalıkları ve bunlara karşı alınan önlemler hakkında bilgilere ulaşmak için Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivinde bulunan arşiv vesikalarından, bölge hakkında yayınlanan kitap, makale ve tezlerden istifade edildi.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, XIX.-XX. Yüzyıl, Beyazid, Salgın Hastalıklar

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Dâhiliye Mektubî Kalemi DH.MKT.1858/117/1_1, 15 C.1308/14 Kânûn-i Sânî 1306/26 Ocak 1891,
DH.MKT.1808/49/1_1-2, B.1308/30 Kânûn-i Sânî 1306/11 Şubat 1891
DH.TMIK.M.8/ 67, 19 Muharrem 1314/19 Haziran 1312/30 Haziran 1896
DH.MKT.1858/117/1_1, 15 C.1308/14 Kânûn-i Sânî 1306/26 Ocak 1891
DH.MKT.1858/117/1_2, 11 Ağustos 1307/23 Ağustos 1891
DH.MKT.1808/49/1_1-2, B.1308/30 Kânûn-i Sânî 1306/11 Şubat 1891
DH.MKT.1986/ 43, 30 Temmuz 1308/11 Ağustos 189
, DH.MKT.2001/38, 21 S.1310/1 Eylül 1308/13 Eylül 1892
DH.MKT.2012/15, 6 Teşrin-i Evvel 1308/18 Ekim 1892
DH.MKT/2028/93, 17 Ca.1310/25 Teşrin-i Sânî 1308/7 Aralık 1892
DH.MKT.154/ 41, 7 Teşrin-i Evvel 1309/19 Ekim 1893
, DH.MKT.157/ 9, 12 Teşrin-i Evvel 1309/24 Ekim 1893
DH.MKT.202/35, 19 Kânûn-i Sânî 1309/31 Ocak 1894
DH.MKT.219/10/1_2, 15 Ramazan 1311/10 Mart 1310/22 Mart 1894
DH.MKT.209/58, 25 Şaban 1311/19 Şubat 1309/3 Mart 1894
DH.MKT.907/75, 2 Ramazan 1322/28 Teşrin-i Evvel 1320/10 Kasım 1904
Dâhiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye Nezareti DH.MUİ.26/2_27, 27 Teşrin-i Evvel 1325/9 Kasım 1909
DH.MUİ.26/2_27, 29 Ağustos 1325/11 Eylül 1909
DH.MUİ.45/1_21, 1 Z.1327/1 Kânûn-i Evvel 1325/14 Aralık 1909
DH.MUİ.81/ 49, 15 R.1328/13 Nisan 1326/26 Nisan 1910
Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelât ve Islahât Komisyonu Evrakı Muamelat
DH.TMIK.M.180/9, 1 Ağustos 1320/14 Ağustos 1904
DH.TMIK.M.8/ 67, 19 Muharrem 1314/19 Haziran 1312/30 Haziran 1896
Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi
DH.ŞFR.217/ 81, 4 Teşrîn-i Sânî 1313/16 Kasım 1897
Bab-ı Ali Evrak Odası
BEO.410/30717, 19 Zilkade 1311/12 Mayıs 1310/24 Mayıs 1894
Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı
A.MKT.MHM.567/26, 22 Nisan 1318/5 Mayıs 1902
Yıldız Perakende Sıhhiye Nezâreti Maruzâtı
Y.PRK.SH.7/20, 4 B.1322/1 Eylül 1320/14 Eylül 1904
Yıldız Perakende Evrak Askeri Maruzat
Y.PRK.ASK.50/ 88, 22 Muharrem 1306/17 Eylül 1304/ 22 Eylül 1888
Y.PRK.ASK.181/65, 28 M.1320/24 Nisan 1318/7 Mayıs 1902
Hariciye Nezareti Tahriratı Hariciye Kalemi
HR.TH.7/2, 6 Şubat 1305/18 Şubat 1890, Aktaş, E. (2015). “Erzurum Vilayetinde 1910 Kolera Salgını ve Etkileri”, Uluslararası Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, Cilt 8, Sayı: 39, ss.244-253.
Ardıç, M.(2019). “Bakü’de Kolera Salgını ve Osmanlı Devleti’nin Başvurduğu Bazı Sıhhi Uygulamalar (1893-1894)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, SUTAD 46, ss.303-316, s.310
Ayar, M.- Kılıç Y. (2017). “Osmanlı’da Vebanın Sona Erişine Dair Bir Değerlendirme”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 17/2 Kış, ss. 163-181
Batğı, Ö.(2017). “Seyahatnamelerde Osmanlı insanının hastalıkları ve tedavi yöntemleri”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), 4(8), ss.169-182.
Beratlı, N. (2017). Osmanlı’dan Günümüze Kıbrıs’ta Karantina Kurumu, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi , Cilt: 10 Sayı: 52, Ekim, ss.335-341.
Bolat Bozaslan, N.(2017). “Birinci Dünya Şavaşı’nda 7. Kolordu’da (Yemen) Sıtma İle Mücadele”, Tarihsel Süreçte Anadolu’da Sıtma, Ed.Çağrı Büke, Şükran Köse vd., Gece Kitaplığı Ankara.,s.347-360
Bozan, O. (2015). “Diyarbakır Vilayetinde 1894-1895 Kolera Salgını ve Etkileri”, Türk Dünyası Araştırma Vakfı, Türk Dünyası Araştırma Dergisi (18), ss. 219-240.
Çabuk, M. .(2015). “Amerikan Board Arşivine Göre; 1878–1879 Zeytun’daki Ermeni İsyanı Ve Amerikalı Misyonerler”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/5 Spring,s. 132 p. 131-140
Çabuk, M.(2018). “Amerikan Board Arşivi’ne Göre Misyonerlerin Adana, Antep ve Maraş’ta Müslüman Halka Yönelik Faaliyetleri”, Journal of History Studies, Volume 10 Issue 10.ss.47-56.
Çetin, Y.(2012). Tarihi Kalıntılar ve Kültürel Değerleri ile Ağrı. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayınları, 2012, s.11.
Dağlar Macar, O.(2010). Balkan Savaşları'nda Salgın Hastalıklar ve Sağlık Hizmetleri. Ed. Şerif Eskin, Tarih Dizisi – 12, Libra Kitapçılık, İstanbul.
Demirtürk S. ve Kaya, M.(2015) “Kurtuluş Yıllarından 1940’lara İzmir’de Hastalıklar Ve Yardımlaşmalar”, 21 Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, Cilt:4, Sayı:11 Yaz, ss.141-160
Doğan, A.(2004), “Maraş’ta Misyonerlik Faaliyetleri (XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı ve XX. Yüzyılın Başlarında)”, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Konya 2004,s.273
Halaçoğlu, Y. (1988), “Ağrı” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 1, İstanbul, s.479.
Karasu, M. ve K, Karasu, D.(2019). “R.1308 (M.1892/1893) Tarihli Erzurum Vilayet Salnamesine Göre Bayezid Sancağı”, Asia Minor Studies Journal 7(1), ss. .115-129.
Karataş , Y .(2011) “Bayezid Sancağı’nın Demografik Yapısına Genel Bir Bakış”, Tarih Dergisi, Sayı 52, (2010/2), İstanbul 2011, ss.103-122.
Karataş, Y. Ve Kul, E. (2012), “XIX. Yüzyılın sonlarında Bayezid Sancağındaki Aşiretler ve İskân Politikası”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), Sayı 48, Erzurum, ss. 343-364
Karataş, Y (2011). “XIX. Yüzyılın Sonlarında Bayezid Sancağının Demografik Yapısına Dair Tespitler”, Tarih Dergisi, Sayı 52 (2010/2), İstanbul, ss.103-122
Karayaman, M. (2008). “Kırım Harbinde Sağlık Hizmetleri (1853-1855”), Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1/2, Uşak, ss. 59-75
Kavaklı Kundakçı S.(2019). Osmanlı Klasik Döneminde Taşköprü Kazası’nın Sosyal Ve Ekonomik Tarihi. Hiper yayın, İstanbul.
Kaya, F. ve Karataş,Y. (2014) “Bayezid (Ağrı) Vilayeti Sıhhî Ve İçtimaî Coğrafyası”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 7 Sayı: 30, s.158-180.
Kaya F. ve Karataş Y. ve Özgül İ.(2014) “Erzurum Vilayeti Bayezid – Diyadin- Karakilise Tutak ve Eleşkirt Kasabalarının 1913 Yılı Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası”, Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi, Cilt:7, Sayı:29, s.563.
Kaya H.(2017) “19. Yüzyılın Birinci Yarısında Aşiretler ve Demografik Yapı; Bayezid Sancağı”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi, ss. 2594-2612
Kılıç, O.(2019) Salgın Hastalıkların Osmanlı Vergi Düzenine Etkisi, Üçüncü İktisat Tarihi Kongresi Bildirileri 1(İzmir, 25-27 Nisan 2019), Ed. Mustafa Öztürk - Ayşe Değerli, İzmir, ss.371-381
Kızılkaya, O. ve Yeşilyurt, Y. (2014), 1855 Kars Muhasarası Firarileri Hakkında Kurulan Divan-ı Harp Komisyonu, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 1, Kars, ss.186-210.
Koçak Z.(2019). Manastır’da Hukuk Ve Adalet Uygulamaları (1700-1730), Gece Kitaplığı Ankara.
Küçükuğurlu M. ve Zengin E. (2018). “1965 Erzurum (Tekman, Çat, Ilıca) Kızamık Salgını”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, TAED-61, Erzurum, ss.497-518.
Özer, S.(2016). “I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nde Tifüs (Lekeli Humma) Salgını”, Belleten, Cilt : LXXX, Sa. 287, Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu, Ankara, ss.219-260.
Özgül İ. ve Kırca E. (2018). “Bayezid Mutasarrıfı Mahmut Paşa’nın Merkezle İlişkileri Hakkında Bir Değerlendirme”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:1 Sayı:40, ss.413-428.
Özgül İ.(2019). “Osmanlı Devleti’nin Muhalefet Politikasına Dair Tespitler (Bayezid Sancağı Örneği)”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Mart, 23(1),ss.365-380
Özlü , Z.(2014). “19. yüzyıl sonlarında Osmanlı Devletinde hazırlanan iki risale, vebâ-yı bakarî ve zâtülcenb” Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, 12(23), ss. 99-114.
Özlü,Z. (2017). “Osmanlı Devleti’nde Difteri Hastalığı Ve Koruyucu Sağlık Hizmetlerine Dair Bulgular (19. Yüzyıl Sonları Ve 20. Yüzyıl Başlarında)”, Belleten, Cilt: LXXXI, Sayı:291,ss. 419-482
Özlü, Z. ve Demir, E.(2018). “Osmanlının son Yıllarında Köpek Dışındaki Bazı Hayvanlarda Kuduz Hastalığının Teşhisine Dair Bulgular”, Tarihsel Süreçte Anadolu’da Kuduz, Ed. Çağrı Büke, Şükran Köse vd., Gece Kitaplığı, Ankara, ss.277-292,
Özlü, Z. ve Demir, E.(2018). “Osmanlıda İlk Kuduz Tedavi Müessesesi Da’ül-Kelb’in Fiziki Özellikleri”, Tarihsel Süreçte Anadolu’da Kuduz, Ed. Çağrı Büke, Şükran Köse vd., Gece Kitaplığı, Ankara, ss.163-180.
Özlü, Z. ve Tiryaki, K.(2018). “Osmanlı Dönemi Cildiye Uzmanlarından Doktor Muallim Ali Rıza Bey’in Cüzzam Hastalığı Hakkındaki Görüşleri”, Tarihsel Süreçte Anadolu’da Cüzzam, Ed. Fevzi Çakmak Şükran Köse vd., Ankara 2018, ss.165-180
Panzac, D. (2011). Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850). çev. Serap Yılmaz, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
Şimşek K.(2020). "Osmanlı Devri Denizli’de Salgın Hastalıklar" Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı 38, Denizli, ss. 163-176.
Şimşek K.(2020). “Osmanlı Devri Denizli’de Sığır Vebası: Vebâ-yı Bakarî”, Belgi Dergisi, Cilt.2, Sayı.19, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Kış /I, ss. 2068-2080.
Tekir, S.(2019). “Sıhhiye Ve Muavenet-İ İçtimaiye Vekâleti’nin Kuruluşu Ve Erken Cumhuriyet Dönemindeki Faaliyetleri (1920-1930)”, Belgi Dergisi, Sayı 18 (Yaz/II), Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi ss. 1301-1326.
Tuncel M. (1994) “Doğu Bayezid” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 9, İstanbul 1994, s.492-494.
Whıte S. (2013). Osmanlı’da İsyan İklimi Erken Modern Dönemde Celâli İsyanları. Çev. N. Elhüseyni, İstanbul: Melisa matbaacılık.
Yazıcı S. (2019). “Meclis-i Mebusan Bütçe Görüşmelerinde Salgın Hastalıklarla İlgili Tartışmalar ve Öneriler (1914-1918)”, Osmanlı Medeniyeti Araştırma Dergisi, OSMED 5(8) ss.70-92.
Yılmaz Ö. (2017), “1847-1848 Kolera Salgını ve Osmanlı Coğrafyasındaki Etkileri”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, VI (1), ss.23-55.
Yılmaz Ö. (2017). “Veba, Kolera ve Salgınlar: Trabzon’da Halk Sağlığı ve Sağlık Kurumları (1804-1895)”, Mavi Atlas, 5(1), ss.172-200