BALIKESİR VE ÇEVRESİNİN TARİHSEL DEPREMLERİ (1850-1900)

Birinci derecede deprem kuşağında yer alan Balıkesir ve çevresi, günümüzde olduğu gibi daha önceki dönemlerde de, çok sayıda depreme maruz kalmıştır. Dönemin arşiv belgeleri ve gazetelerinden elde edilen bilgiler ışığında bölgede XIX. yüzyılın ikinci yarısında otuz bir defa ana sarsıntının yaşandığı tespit edilebilmiştir. Bunlardan bir kısmı çok şiddetli derecede yaşanmış olup, can kayıplarına ve büyük miktarda hasarların oluşmasına yol açmıştır. Yıkıma sebep olan depremlerin ardından sergilenen afet yönetimi, depremzedelerin yaralarının sarılması açısından büyük önem arz etmiştir. Bu makale çalışması ile hem Balıkesir tarihi hem de Osmanlı doğal afetler tarihi literatürüne katkı sağlanması hedeflenmektedir. Ayrıca birinci el kaynaklardan yararlanılarak tespit edilen tarihsel depremlere dair sayısal veriler, bölgenin depremselliği açısından önem arz etmekte olup, deprem bilimciler için kaynak teşkil etmesi umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Deprem, Osmanlı Devleti, Balıkesir, Kepsut, Bigadiç, Sındırgı, Burhaniye

PDF

___

I-Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Babıali Evrak Odası (BEO.), 1076/80646, 10 N 1315; 1076/80650, 9 N 1315; 1145/85870, 24 M 1316.
Dahiliye Mektubî Kalemi (DH.MKT.), 1369/8, 1 M 1304; 1373/62, 21 M 1304; 1381/39, 1 RA 1304; 1382/123, 9 RA 1304; 2136/112, 6 B 1316; 2148/58, 30 B 1316; 2148/84, 30 B 1316; 2180/83, 2 ZA 1316; 2293/47, 1 N 1317.
İrade Dahiliye (İ.DH.), 1004/79304, 1 M 1304.
İrade Hususiye (İ.HUS.), 63/68, 22 ZA 1315.
Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.), 91/19, 29 Z 1321.
Yıldız Parekende Askeri Evrakı (Y.PRK.ASK.), 54/16, 26 B 1306; 136/32, 26 N 1315.
Yıldız Parekende Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği Evrakı (Y.PRK.TKM.), 32/13, 17 M 1312.
II-Süreli Yayınlar
Cerîde-i Havâdis, sayı 478-492, 24 CA-10 N 1266. Hüdâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, H. 1316.
İkdâm, sayı 1325, 1 ZA 1315; sayı 1876-1877, 18-19 CA 1317; sayı 1886, 28 CA 1317; sayı 1888, 30 CA 1317.
Karesi, sayı 13, 7 N 1303; sayı 23, 18 ZA 1303; sayı 25, 2 Z 1303; sayı 26, 17 Z 1303; sayı 28-30, 7-14 M 1303; sayı 39-40, 19-26 Ra1304; sayı 43-45, 18 R-2 CA 1304; sayı 79, 17 M 1305; sayı 81, 2 S 1305; sayı 83, 16 S 1305.
Ruznâme-i Cerîde-i Havâdis, sayı 748, 3 C 1284.
Sabah, sayı 791, 5 R 1309; sayı 2751, 22 S 1315; sayı 3295, 12 N 1316.
Takvim-i Vekâyi, sayı 640, 22 L 1278.
Tarîk, sayı 1270, 21 M 1305; sayı 1298, 20 S 1305.
Tercümân-ı Ahvâl, sayı 46, 19 Z 1277.
Tercüman-ı Hakikat, sayı 2495, 12 M 1304; sayı 2799, 22 M 1305; sayı 2811, 6 S 1305.
The Eastern Express, Vol IV, sayı 20, 14 Mayıs 1884; sayı 21, 21 Mayıs 1884; sayı 25, 18 Haziran 1884.
The Levant Herald, Vol 6, sayı 25, 8 Eylül 1886; sayı 26, 15 Eylül 1886, Vol 8, sayı 16, 18 Nisan 1888; Vol XIII, sayı 33, 14 Ağustos 1893; sayı 37, 11 Eylül 1893; Vol XIV, sayı 2, 8 Ocak 1894; sayı 22, 4 Haziran 1894; Vol 16, sayı 16, 20 Nisan 1896; sayı 38, 21 Eylül 1896; Vol XVIII, sayı 7, 14 Şubat 1898; sayı 9, 28 Şubat 1898; sayı 11, 14 Mart 1898; sayı 12, 21 Mart 1898; sayı 14, 5 Nisan 1898; Vol XIX, sayı 41, 25 Eylül 1899.
III- Kitaplar, Makaleler ve Tezler
Akpınarlı, K. K. (2009). Balıkesir Şehir ve Belediye Tarihi, Balıkesir Belediyesi Kent Arşivi Yayınları, Balıkesir.
Alkan, M. (1999). “Toplumsal ve Siyasal Açıdan 1894 İstanbul Depremi Üzerine”, Toplumsal Tarih, 70, 11-17.
Ambraseys, N. (2009). Earthquakes in the Mediterranean and Middle East A Multidisciplinary Study of Seismicity up to 1900, Imperial College Press, London.
Bein, A. (2008). “The Istanbul Earthquake Of 1894 And Science İn The Late Ottoman Empire”, Middle Eastern Studies, 44/6, 909–924.
Beliceli, A.vd. (2005). “Balıkesir Bölgesinin Deprem Riski ve Depremsellik Açısından İncelenmesi”, Deprem Sempozyumu, Kocaeli, 1394-1402.
Eren, M. (1993). Mutasarrıf Ömer Ali Bey, Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınları, İstanbul.
Genç, M. ve Mazak, M. (2001). İstanbul Depremleri: Fotoğraf ve Belgelerde 1894 Depremi, İĞDAŞ Kültür Yay., İstanbul.
Koçyiğit, A. vd. (2002). “3 Şubat 2002 Çay (Afyon) Depreminin Kaynağı ve Ağır Hasarın Nedenleri: Akşehir Fay Zonu, (Jeolojik Ön Rapor)”.
Küçükalioğlu Özkılıç, S. (2015). 1894 Depremi ve İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Ömer Âli Bey (1315). Hatıra Defteri, Balıkesir İl Halk Kütüphanesi Yazmalar Bölümü, No. 739.
Özgör, H. (1952). Deprem= Zelzele=Seisme Bilgisi Sismologie, Türkiye’de ve Dünyada Meydana Gelen Büyük Depremler, Ankara.
Öztin, F. (1994). 10 Temmuz 1894 İstanbul Depremi Raporu, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi Yay., Ankara.
Sakin, O. (2002). Tarihsel Kaynaklarıyla İstanbul Depremleri, Kitabevi Yay., İstanbul.
Satılmış, S. (2012). Aydın Vilayetinde Doğal Afetler (1850-1900), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi.
Satılmış, S. (2017). Osmanlı Devleti’nde Afet Yönetimi (19. Yüzyıl Anadolu Depremleri Işığında), İdeal Kültür Yayınevi, İstanbul.
Sezer, H. (1997). “1894 İstanbul Depremi Hakkında Bir Rapor Üzerine İnceleme”, A.Ü.D.T.C.F. Tarih Araştırmaları Dergisi, XXVIII/ 29, 169-197.
Tağıl, Ş. (2004). “Balıkesir Ovası ve Yakın Çevresinin Neotektonik Özellikleri ve Depremselliği”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 2/1, 73-92.
Tınal, M. (2011). İzmir Depremleri, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yay., İzmir.
Tınal, M. (2017). “19.Yüzyıl İzmir Depremleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/54, 372-380.
Ürekli, F. (2000). İstanbul’da 1894 Depremi, İletişim Yay., İstanbul.
Yazıcı, N. (2001). “Ocak 1898 Balıkesir Depremi Oluşu ve Sonrası”, Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Afetler ve Deprem Semineri (22-23 Mayıs 2000), Globus Yay., İstanbul, 160-195.
Yazıcı, N. (2003). Ocak 1898 Balıkesir Depremi ve Sonrası, Y.Y., Ankara.
Yılmaz, Y. (2000). “Ege Bölgesinin Aktif Tektoniği”, Batı Anadolu’nun Depremselliği Sempozyumu, İzmir, 3-14.