Ayşegül ŞEYİHOĞLU, Elif TORUN, İbrahim ÖZGÜRBÜZ

İlköğretim 4-5-6 ve 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Yer Alan Analojilerin İncelenmesi

Bu çalışmanın amacı 2020-2021 eğitim-öğretim yılı içerisinde ilköğretim 4., 5., 6. ve 7. sınıf seviyesinde kullanılan Sosyal Bilgiler ders kitaplarında yer alan analojileri kullanım düzeyleri ve türlerini incelemektir. Nitel yaklaşımın benimsendiği çalışmada veriler doküman analizi tekniğiyle bir araya getirilmiş ve doküman olarak 4., 5., 6. ve 7. sınıf seviyesindeki Sosyal Bilgiler ders kitapları incelenmiştir. Çalışmada ders kitaplarındaki analojileri tespit etmek için içerik analizi, analojileri türlerine ve öğrenme alanlarına göre sınıflandırmak için betimsel analiz kullanılmış ve bulgular tablolaştırılmıştır. Araştırma sonucunda Sosyal Bilgiler ders kitaplarında yer alan analojilerin ağırlıklı olarak “kişisel analoji” türünde olduğu ve sınıf seviyesi arttıkça analoji kullanımının fazlalaştığı tespit edilmiştir. Ayrıca analojilerin öğrenme alanlarına homojen olarak dağılmadığı, nicelik ve nitelik açısından yeterli düzeyde olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma sonucunda Sosyal Bilgiler öğretimi kapsamında analojilerle ilgili farkındalığın artırılması ve analoji kullanımının teşvik edilmesi, mevcut analojilerin ise görsel ve sınırlı yönleri ile birlikte verilerek zenginleştirilmesi gibi önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

analoji, sosyal bilgiler öğretimi, sosyal bilgiler ders kitapları

Analysis of Analogies in Social Studies Textbooks in Primary School Grades 4,5,6 and 7

The purpose of this study is to examine the amount and types of analogies in the Social Studies textbooks used at the 4th, 5th, 6th, and 7th-grades in primary education in the 2020-2021 academic year. In this qualitative study, data were compiled using the document analysis technique, and the Social Studies textbooks at the 4th, 5th, 6th, and 7th grades were examined as documents. In this study, content analysis was used to identify analogies in textbooks, descriptive analysis was used to classify analogies according to their types and learning areas, and the findings were tabulated. As a result of the research, it has been determined that the analogies in the Social Studies textbooks are mainly of the "personal analogy" type, and the utilization of analogies increases as the grade level increases. In addition, it has been concluded that analogies are not homogeneously distributed across learning areas, and they are not at a sufficient level in terms of quantity and quality. As a result of the study, suggestions were made within the scope of Social Studies Education, such as increasing awareness about analogies and encouraging the use of analogies, enriching existing analogies by presenting them with visuals and aspects to be improved.

Keywords:

analogy, social studies teaching, social studies textbooks,

PDF

___

Adnan, Y. A. (2015). Ortaöğretim 12. sınıf biyoloji ders kitabında kullanılan analojiler üzerine bir araştırma. Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Akkuzu, N. ve Akcay, H. (2011). An effective model to increase student attitude and Achievement: narrative including analogies. US-China Education Review 5, 612-623.
Atav, E., Erdem, E., Yılmaz, A. ve Gücüm, B. (2004). Enzimler konusunun anlamlı öğrenilmesinde analojiler oluşturmanın etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (27), 21-29.
Azizoğlu, N., Çamurcu, M. ve Kırtak-Ad, V. N. (2014). Ortaöğretim fizik ders kitaplarında analojilerin kullanımı: Belirleme ve sınıflandırma çalışması. Journal of Turkish Science Education, 11(2), 36-59.
Barton, K. ve Smith, L. (2000). Themes or motifs? Aiming for coherence through interdisciplinary outline. The Reading Teacher, 54, (1), 54-63.
Bayazit, İ. (2011). Öğretmen adaylarının matematik öğretiminde analoji kullanımları konusundaki görüş ve yeterlilikleri. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, (31), 139-158.
Ceyhan, E. ve Yiğit, B. (2005). Konu alanı ders kitabı incelemesi. Ankara: Anı Yayıncılık.
Curtis, R. V. ve Reigeluth, C. M. (1984). The use of analogies in written text. Instructional Science, (13), 99-117.
Çalışkan, N. (2006). Türkiye’deki ortaöğretim edebiyat ders kitapları üzerine edebiyat eğitimi açısından bir değerlendirme. Milli Eğitim Dergisi, 34 (169), 355-364.
Çeken, R. (2011). İlköğretim fen ve teknoloji ders kitaplarında kalp ve akciğer ile ilgili şekillerin analizi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19 (3), 903-912.
Çepni, S. (2014). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş. Trabzon: Celepler Matbaacılık.
Cho, H.H., Kahle, J.B. ve Norland, F.H. (1985). An ınvestigation of high school biology textbooks as sources of misconceptions and difficulties in genetics and some suggestions for teaching genetics. Science Education, 69(5), 707-719.
Çıray, F. (2010). İlköğretim disiplinler arası analoji tabanlı öğretimin öğrencilerin öğrenme düzeylerine etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
Demir, S., Önen, F. ve Şahin, F. (2011). Fen bilgisi öğretmen adaylarının bakış açısıyla analojiler. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 5 (2), 86-114.
Demirci (Güler), M. P. (2007). Fen öğretiminde kullanılan analojiler, analoji kullanımının öğrenci başarısı, tutumu ve bilginin kalıcılığına etkisinin araştırılması. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Demirci Güler, P. ve Yağbasan, R. (2008). Fen ve Teknoloji ders kitaplarında kullanılan analojilerin ve analojilere ilişkin sorunların betimlenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9 (16), 105-122.
Demirci, C. (2007). Fen bilgisi 6, 7 ve 8. sınıf ders kitaplarının değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 108-119.
Dikmenli, M. (2015). A study on analogies used in new ninth grade biology textbook. Asia-Pacific Forum on Science Learning and Teaching, 16(1), 1-20.
Dikmenli, M. ve Çardak, O. (2004). A Study on misconceptions in the 9th grade high school biology textbooks. Eurasian Journal of Educational Research, (17), 130-141.
Dilber, R. (2006). Fizik öğretiminde analoji kullanımının ve kavramsal değişim metinlerinin kavram yanılgılarının giderilmesine ve öğrenci başarısına etkisinin araştırılması, Yayınlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Duit, R. (1991). On the role of analogies and metaphors in learning science. Science Education, 75(6), 649-672.
Duman, N., Özgürbüz, İ., ve Şeyihoğlu, A. (2020). Reflections of the Teaching-with-Analogies Model (TWA) on the Teaching of Geography. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(29), 1642-1665.
Ekici, E., Ekici, F. ve Aydın, F. (2007). Fen bilgisi derslerinde benzeşimlerin (analoji) kullanılabilirliğine ilişkin öğretmen adaylarının görüşleri ve örnekleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 8 (1), 95-113.
Glynn, S. M., & Takahashi, T. (1998). Learning from analogy‐enhanced science text. Journal of Research in Science Teaching: The Official Journal of the National Association for Research in Science Teaching, 35(10), 1129-1149.
Gülcan, B. K. (2021). Fen lisesi biyoloji ders kitaplarındaki metaforların, analojilerin ve teleolojilerin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Gülcan, M. G. (2007). İlköğretim Sosyal Bilgiler 5. sınıf ders kitabı inceleme (görsel ve eğitsel tasarım).Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi 3. Sosyal Bilimler Eğitimi Kongresi, 305-311.
Gürkan, B. ve Doğanay, A. (2016). Sosyal bilgiler dersinde disiplinler arası öğretim yaklaşımına dayalı analoji tekniği uygulamalarının kavram gelişimine etkisi: bir durum çalışması, Turkish Studies, 11(16), 395-416.
Güven, S. (2010). İlköğretim hayat bilgisi dersi ders ve öğrenci çalışma kitaplarının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 35 (156), 84-95.
Harman, G., ve Çökelez, A. (2017). Öğretimde analoji kullanımının etkisi: lamba parlaklığını nasıl değiştirebiliriz? Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 12(1), 361-391.
Harrison, A. G., & Treagust, D. F. (1993). Teaching with analogies: A case study in grade‐10 optics. Journal of Research İn Science Teaching, 30(10), 1291-1307.
Heywood, D. (2002). The place of analogies in science education. Campridge Journal of Education, 32 (2), 64-75.
Hıdır, M. ve Didiş Körhasan, N. (2018). Fen ders kitaplarındaki analojilerin ve fen eğitimcilerinin analojilerin etkili kullanımına ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 12 (2).
İnal, N. ve Mentiş Taş, A. (2011). İlköğretim 3. sınıf hayat bilgisi ders kitaplarına ilişkin öğretmen görüşleri. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, (31), 279-295.
Kaptan, F. ve Arslan, B. (2002). Fen öğretiminde soru-cevap tekniği ile analoji tekniğinin karşılaştırılması. V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, 183-189.
Karadeniz, S. (2017). Ortaokul matematik ders kitaplarında kullanılan analojilerin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu.
Karadüz, A. (2006). İlköğretim Türkçe dilbilgisi kitaplarının ‘öğreticilik’ kavramı bağlamında eleştirisi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (21), 13-31.
Kaya, E. (2010). Fen ve teknoloji ders kitaplarında ve öğretim programındaki benzetmelerin gruplandırılması, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
Kete, R. (2006). 6. sınıf fen bilgisi biyoloji konularında kavram yanılgıları. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 19, 63-70.
Kırtak Ad, V. N., ve Tüfekçi, E. (2021). Ortaöğretim fizik ders kitaplarında yer alan analojiler: belirleme, siniflandirma ve karşılaştırma çalışması. International Journal of New Trends in Arts, Sports & Science Education (IJTASE), 10(2), 130-144.
Kobak, R. (2013). Ortaöğretim kimya ders kitaplarında yer alan analojilerin analog-hedef haritalama yapılarının incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir.
Kolaç, E. (2003). İlköğretim dördüncü sınıf Türkçe ders kitaplarının öğretmen görüşlerine dayalı olarak değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 (1), 105-137.
Köseoğlu, F., Atasoy, B., Kavak, N., Akkuş, H., Budak, E., Tümay, H., Kadayıfçı, H. ve Taşdelen, U. (2003). Bir fen ders kitabı nasıl olmalı. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
Köymen, Ü. (2000). Güdüleyici öğrenme. (1.bs). A. Şimşek (Ed.). Sınıfta demokrasi içinde (111-145). Ankara: Eğitim Sen Yayınları.
Malatyalı, E. ve Yılmaz, K. (2010). Yapılandırmacı öğrenme sürecinde kavramlar ve önemi: Kavramların pedagojik açıdan incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (14), 320-332.
MEB (2006), Mevzuat, ders kitapları ile eğitim araçlarının incelenmesi ve değerlendirilmesine ilişkin yönerge, Tebliğler Dergisi, Ekim: http://mevzuat.meb.gov.tr/html/2589_0.html, 14.02.2012.
MEB. (2012), Talim ve terbiye kurulu başkanlığı, ilköğretim sosyal bilgiler öğretim programı (4. ve 5. Sınıflar), http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx, 22.03.2012.
Merriam, S. B. & Tisdell, E. J. (2015). Qualitative research: A guide to design and implementation, (4. ed.). San Francisco: Jossey-Bass.
Newton, L. D. (2003). The occurence of analogies in elementary school science books. Instructional Science, (31), 353-375.
Orgill, M. K. & Bodner, G. M. (2006). An analysis of the effectiveness of analogy use in college-level biochemistry textbooks. Journal of Resarch İn Science Teaching, 43 (10), 1040-1060.
Özay, E. ve Hasenekoğlu, İ. (2006). Biyoloji ders kitapları üzerine yapılan çalışmalar. Atatürk Üniversitesi Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (1), 68-79.
Öztürk, F., N. ve Aydın, A. (2013). 7. sınıf fen ve teknoloji müfredat modülasyonu: öğretmenlerden gelen özgün anlamlar/analojiler. International Journal of Social Science, 6 (1), 299-309.
Reeves, T.C., Herrington, J.& Oliver, R. (2002). Authentic activities and online learning. Proceedings of the 25th HERDSA Annual Conference, Perth, Western Australia, 7-10 July 562. Schreglmann, S. (2019). Ortaöğretim bilgisayar bilimi ders kitabındaki analojilerin incelenmesi. İlköğretim Online, 18 (4): s.1641-1651.
Senemoğlu, N. (2011). Gelişim öğrenme ve öğretim kuramdan uygulamaya. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Stake, RE (2006). Kapsamlı değerlendirme ve standartlara dayalı değerlendirme (Cilt 10). Barcelona: Grao.
Şahin, F. (2010). Okul öncesinde kavram haritaları-analojiler ve deney. R. Zembat, (Ed.), Okul Öncesinde Özel Öğretim Yöntemleri, içinde (285-314), Ankara: Anı Yayıncılık.
Şaşmaz Ören, F., Ormancı, Ü., Babacan, T., Çiçek, T. ve Koparan, S. (2010). Analoji ve araştırma temelli öğrenme yaklaşımına dayalı rehber materyal uygulaması ile buna yönelik öğrenci görüşleri. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 1 (1), 33-53.
Şeyihoğlu, A. ve Özgürbüz, İ. E. (2015). Analysis of Analogies in Geography Textbooks. Education and Science. (40)179, 163-179. doi: http://dx.doi.org/10.15390/EB.2015.2609
Şeyihoğlu, A., Akbaş, Y., Kartal, A. (2012). Uygulama örnekleri ile coğrafya eğitiminde kavram ve zihin haritaları, Ankara: Pegem Akademi.
Şimşek, A. (2006). Kavramların öğretimi (1. bs.). A. Şimşek (Ed.). İçerik türlerine dayalı öğretim (27- 70). Ankara: Nobel Yayıncılık.
Tezcan, H. ve Seyitoğlu, B. (2007). Lise kimya ders kitaplarının analojik açıdan incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 36 (174), 282-292.
Thiele, R.B. & Treagust, D. F. (1991). Using analogies to aid understanding in secondary chemistry education. Educational Resources İnformation, 21.04.2012, Center (ERİC).
Thiele, R. B., & Treagust, D. F. (1994). An interpretive examination of high school chemistry teachers' analogical explanations. Journal of Research in Science Teaching, 31(3), 227-242.
Tufan, M. (2019). Kimya ders kitaplarındaki ve kimya öğretmenlerinin geliştirdikleri analojilerin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Türk, M. S. ve Dursun, B. (2006). MEB tarafından ortaöğretim kurumlarında okutulan ders kitaplarının biçimsel açıdan incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 20-36.
Ülgen, G. (2001). Kavram geliştirme (3.bs.). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yılmaz, K. ve Çeltikçi, C. (2013). İlköğretim 3. sınıf öğrencilerine soyut ve çok boyutlu kavramların kazandırılması: Bir eylem araştırması. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(6), 895-924.