Tanzimattan Cumhuriyete okullarda yazı öğretimine bir bakış

Binbeşyüz yıldan beri yazısı bulunan, bu süre zarfında birçok farklı alfabe kullanmış olan Türkler, İslâmiyeti kabul ettikten sonra Arap alfabesini benimsemişler ve bu yazının bir soyut sanat özelliği taşıması için ilkeler, ölçüler geliştirmişlerdir. Biz, Türklerde hat sanatı ile ilgili bir inceleme yayınlamayı daha ileri bir tarihe bırakarak, bu makalemizde, 1839’da Tanzimat Fermanının ilânı ile başlayan dönemden Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar (1930’lar) okullarda yazının genel olarak öğretilmesi üzerinde duracağız. Vardığımız sonuçlardan bazıları şunlardır: ●Tanzimatın ilânı ile beraber nitelikli memurlara ve aydınlara ihtiyaç çoğalmıştır. Bunun için okullarda yazı derslerine önem verilmiştir. ●Tanzimat döneminden itibaren Türk eğitimcileri, okuma öğretmenin yazı öğretimi ile desteklenmesi gerektiğini vurgulamışlar, böylece, bugün de geçerli bir ilkenin farkında olmuşlardır. ●Tanzimattan itibaren okullarda yazı öğretiminin üzerinde çok durulması sonucu, aydınların ve memurların yazılarında bir üslûp ve zarafet oluşmuştur. ●Oysa 1928’de lâtin temelli yeni alfabeye geçtikten sonra da yazı öğretimine önem verilmişse de, okuryazarlar arasında ortak bir üslûp sağlanamamıştır.

Education in writing from the tanzimat period to the beginning of the republic

The Turks, who have had alphabet for approximately 1500 years, have used various types of alphabets during this time span. They adopted the Arabic alphabet following their embracing of Islam and developed rules and measures to furnish it with properties of abstract art. While we defer publishing of an article on the art of calligraphy to a future study, our focus in this article will be the main features of teaching of Arabic scripture in schools since the beginning of the Tanzimat period in 1839 until the first years of the Republic in the1930s. Some of our conclusions in this study are as follows: ●With the proclamation of Tanzimat, the need for qualified intellectuals and officers in the society has increased. As a result of this, more emphasis has been placed on writing courses in schools. ●Since the Tanzimat period, Turkish educators believed that teaching of reading should be supported with teaching of writing. This view is still valid today. ●Due to increased emphasis on teaching of writing in schools, a common and delicate style was formed in the writings of Turkish intellectuals and officers. ●However, even though emphasis was also given to teaching of writing after the adoption of the latin alphabet, no such common style was achieved in the writings of the intellectuals and officers.

PDF

___

AHMET ÇELEBİ: İslâm’da Eğitim Öğretim Tarihi, İstanbul, 1998 (Çev. A. Yardım).

AHMED RASİM: Muharrir, Şair, Edip, İstanbul, 1980.

AKYÜZ, Yahya: İlköğretimin Yenileşme Tarihinde Bir Adım: Nisan 1847 Tâlimatı, OTAM, 1994, Sayı 5.

AKYÜZ, Yahya: Yazılı Eski Bir Çeşme Tası ve Türk Kültür ve Eğitim Tarihindeki Yeri,

Millî Eğitim, Tem. Ağ. Eyl. 1996, Sayı 131.

AKYÜZ, Yahya: Türk Eğitim Tarihinde Okullarda Disiplin Anlayış ve Uygulamalarına Bir Bakış, II. Ulusal Çocuk ve Suç Sempozyumu, Ankara, 2003.

AKYÜZ, Yahya: Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000-M.S. 2010), Ankara, 2010 (18. Baskı).

BALTACIOĞLU, İsmail Hakkı: Yazının Usûl-i Tedrisi, İstanbul, 1340.

BALTACIOĞLU, İsmail Hakkı: Terbiye Esaslarına Göre Okuma Yazma Kitabı, İstanbul, 1928.

BALTACIOĞLU, İsmail Hakkı: Hususî Tedris Usûlleri, İstanbul, 1930.

BAYMUR, Fuat: İlk Okuma ve Yazma Öğretimi, İstanbul, 1939.

BERKER, Aziz: Türkiye’de İlköğretim (1839-1945), Ankara, 1945.

ERCİLASUN, Ahmet Bican: Türk Dili Tarihi, Ankara, 2007.

ERGİN, Osman: Türkiye Maarif Tarihi, İstanbul, 1977, 5 C.

GAZALÎ: İhya u Ulûmi’d Din I, Ankara, 1963 (Çev. A. Serdaroğlu).

İNAL, İbnülemîn Mahmud Kemal: Son Hattatlar, İstanbul, 1970.

KAPLAN, Mehmet: Örnek ve Tekrar, Hisar, Mart 1974, Sayı 123.

Kur’an, Türkçe Çeviri: Hüseyin ATAY, İstanbul, 1998.

MEVLÂNÂ CELÂLETTİN RUMÎ: Fihi Mafîh, İstanbul, 1969 (Çev. M.Ü. Anbarcıoğlu).

NAMIK KEMAL: “Memur”, İbret, 7 T. evvel 1288.

ONGUN, Cemil Sena: Hususî Tedris Usûlleri, İstanbul, 1929.

ONGUN, Cemil Sena: İlk ve Orta Tedrisatta Hususî Tedris Usûlleri, İstanbul, 1932.

ÖLMEZ, Vahyi: Hakikî Müslüman …, Dersaadet, 1328.

RÜŞDÜ: Nuhbetü’l Etfâl, İstanbul, 1857-1858.

Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, İstanbul, Hicrî 1317.

SELİM SABİT: Rehnümâ-yı Muallimîn, İstanbul, 1870.