Tanzimat dönemi Bursa eyaletinde iç güvenliğin sağlanmasına yönelik önlem ve çabalar (1839–1867)

19. yüzyıl Osmanlı taşrasında ve bilhassa Anadolu’da bulunan eyaletlerde, merkezî hükümet temsilcilerinin uğraşmak zorunda olduğu iç güvenlik sorunları daima var olmuştur. Merkezî devlet otoritesine karşı İmparatorluğun bazı bölgelerinde dönem dönem meydana gelen kitlesel ayaklanmaları bir yana koyarsak, yol kesip adam öldürmek, soygun yapmak gibi kişisel veya grup hâlinde yapılan eylemlerle temsil edilen eşkıyalık hareketleri bu iç güvenlik sorunlarının büyük bir kısmını oluşturmuşlardır. Tanzimat reformlarıyla birlikte bir taraftan her sınıftan Osmanlı uyrukların can, namus ve mal dokunulmazlığını temin etmek, yargısız cezalandırmaları önlemek ve çağdaş bir cezalandırma sistemi getirmek amacıyla bazı yasal düzenlemeler yapılırken, diğer taraftan daha etkin ve yaygın bir kolluk örgütü oluşturulmaya çalışılmıştı. Bu şekilde bölgelerinde asayişi korumakla yükümlü eyalet valilerinin karşılaştıkları iç güvenlik sorunlarıyla yasal sınırlar içinde daha etkili mücadele etmeleri amaçlanmıştı. Tanzimat döneminde valiler bu gibi yeni kurumların yanı sıra eski dönemin kimi yöntemlerini de kullanarak eyaletlerinin iç güvenliğini sağlamaya çalışmışlardı. Bu makalede, geniş idarî sınırlarıyla Anadolu’nun önemli bir konumunda bulunan Bursa Eyaletinde dönem içinde görülen iç güvenlik sorunları karşısında eyalet yöneticilerinin açıklanan bağlamda almaya çalıştıkları önlemlerle buldukları çözümler üzerinde durulmaktadır.

Measures and efforts taken for maintaining internal security in the state of Bursa in tanzimat era (1839-1867)

The challenges and problems of internal security with which central government authorities had to deal with has always existed in 19th century Ottoman rural areas and especially in the Anatolian states. Putting aside the occasional mass revolts against the Empire’s central authority in certain regions, activities of banditry and robbery acted out by individuals or groups formed the great majority of these internal security problems. The “Tanzimat” reforms, were designed to establish certain legal arrangements in order to secure and maintain the safety of life, honor and property of all class of nationals making up the Ottoman Empire, and introduce a modern punishment system to prevent extrajudicial punishments on one hand, and form a more effective and extensive security force on the other. Bu makalede, geniş idarî sınırlarıyla Anadolu’nun önemli bir konumunda bulunan Bursa Eyaletinde dönem içinde görülen iç güvenlik sorunları karşısında eyalet yöneticilerinin açıklanan bağlamda almaya çalıştıkları önlemlerle buldukları çözümler üzerinde durulmaktadır. Thus, the governors of the states responsible to maintain order and safety in their regions could deal with internal security problems much more effectively within legal boundaries. They attempted to maintain internal security in their states in line with both these reforms and certain former methods. This article will focus on the measures taken by State Governors to resolve internal security problems and challenges in accordance with these reforms, in the State of Bursa – an important Anatolian state in the Ottoman Empire due to its broad administrative borders.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)

Bâb-ı âli Evrak Odası, Ayniyat Defterleri, nr. 174, 375, 382, 384, 387, 395, 459, 460, 636.

Cevdet Maliye Tasnifi, nr. 6176, 10.488, 17.468.

Cevdet Zaptiye Tasnifi, nr. 2573.

İradeler, Dâhiliye Tasnifi, nr. 533, 569, 2080.

İradeler, Meclis-i Vâlâ Tasnifi, nr. 4576, 14.784.

Sadaret, Mektubî Kalemi Belgeleri, nr. 167/29.

Sadaret, Mektubî Kalemi, Mühimme Kalemi Belgeleri, nr. 14/31.

Sadaret, Mektubî Kalemi, Nezaret ve Devâir Belgeleri, nr. 12/14.

Sadaret, Mektubî Kalemi, Umum Vilâyât Belgeleri, nr. 260/56, 395/38, 409/4, 435/25.

İkinci El Kaynaklar

Salname–i Vilâyet-i Hüdavendigar, Sene 1288 (1871–1872).

Araştırma ve İncelemeler

Bingöl, Sedat, Tanzimat Devrinde Osmanlı’da Yargı Reformu (Nizâmiyye Mahkemeleri’nin Kuruluş ve İşleyişi 1840-1876), Eskişehir 2004.

Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK Ankara 1997.

Çadırcı, Musa, “Tanzimat Döneminde Çıkarılan Men’-i Mürur ve Pasaport Nizamnameleri”, TTK Belgeler, XV/19 (1993), s.169-185.

İnalcık, Halil, “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri”, Belleten, XXVIII/112 (1964), s.623–690.

Kılıç, Selda, “Tanzimat’ın İlanından 1864 Düzenlemesinin Uygulanmasına Kadar Geçen Dönemde Valilik Kurumu”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, XXVIII/45 (2009), s. 43-62.

Orhonlu, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbend Teşkilâtı, İstanbul 1990.

Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, İstanbul 1993.

Satıcı, Emre, 19. Yüzyılda Hüdavendigar Eyaleti, Ankara 2008 (Basılmamış Doktora Tezi).

Saydam, Abdullah, “Kamu Hizmeti Yaptırma ve Suçu Önleme Yöntemi Olarak Osmanlılarda Kefalet Usûlü”, Tarih ve Toplum, 164 (Ağustos 1997), s. 4-12.

Sönmez, Ali, “Zaptiye Teşkilatı’nın Düzenlenmesi (1840-1869)”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, XXV/39 (2006), s. 199-219.