Sultan II. murad vakfı’nın edremit mukataaları (1530-1641)

Osmanlı toplumunda sultan vakıfları ülkenin imârı, eğitim faaliyetlerinin yerine getirilmesi ve sosyal işlerin görülmesi için önemli vazifeler üslenmişlerdir. Sultanlar büyük yatırımlarla oluşturdukları kurumlarının giderlerini karşılayabilmek için mutlaka vakıf gelirlerini sağlam temeller üzerine inşâ etmeye çalışırlardı. İktisadî açıdan milyon akçeyi bulan kaynaklarıyla Sultan II. Murad, vakıflarının gelir-gider dengesinde sorun çıkmaması için akarlarını olabildiğince etraftaki farklı şehirlere yaymıştı. Böylece Sultan II. Murad Vakfı gelirlerini Bergama, Söğüd, Edremit, Tavşanlı ve Bursa’ya yayarak zamanla oluşabilecek doğal afetlerin ve sosyal çalkantıların etkisini en aza indirmeye çalışmıştı. Bu çalışmada, Edremit kazasında bulunan Sultan II. Murad Vakıflarının H.937/1530- H.1051/1641 yılları arasındaki malî durumu ele alınacaktır. Çalışmada ayrıca, Muhasebe defterlerinden ve Evkaf defterlerinden hareketle yaklaşık 110 yıllık süre içerisinde ortaya çıkan gelişmelerin vakıf akarları üzerindeki etkisine değinilecektir. Dolayısıyla bu çalışma, hem Sultan II. Murad Evkafı’nın Edremit kazasındaki akarlarının yapısı hakkında, hem de sistemin gelir kaynaklarını oluşturan konar-göçer Yörükân taifelerinin isimleri hakkında ipuçları verecektir.

The edremit taxfarming (mukataa) of the waqf of sultan murad II (1530-1641)

In Ottoman society, the waqfs of sultans assumed important duties about building up the country, effecting educational actitivities and public services. Sultans desired to build their waqf incomes on strong foundations in order to cover expenses of the pious foundations established with big investments. The waqfs Sultan Murad II with sources of income about a million akçes were widespread to various cities for preventing possible problems in the income and expenditure accounts. Because Sultan Murad II aimed to reduce the impact of the natural disasters and the social turmoils that might have happened in time, he formed the taxfarming areas in Bergama, Söğüd, Edremit, Tavşanlı and Bursa. In this work, the financial situation of incomes of the waqfs Sultan Murad II in the Edremit county (kaza) between 1530-1641/42 is investigated. It is also aimed to emphasize the impact of the progress in 110 years on the waqf incomes according to the financial account books (muhasebe defterleri) and the Edremit evkâf registers. Consequently, this work gives a hint about the structure of incomes of the waqf of Sultan Murad II in the Edremit county and names of the nomadic Yörüks that composed income sources of the system.

___

166 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri

1024 Numaralı Sultan II. Murad’ın Edremit Vakıfları Defteri

860 Numaralı Maliyeden Müdevver Evkaf Defteri

5762 Numaralı Maliyeden Müdevver Evkaf Defteri

1573 Tarihli Maliyeden Müdevver Defter (MAD. 152)

VII Numaralı Mühimme Defteri, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1999.

XII. Numaralı Mühimme Defteri, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1996.

ABOUSEİF, Doris Behrens, “Waqf in Egypt”, EI, XI, 2002, p. 63-69.

AKGÜNDÜZ, Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, TTK. Yay, Ankara 1988.

ARMAĞAN, A. Latif, “Osmanlı Devleti’nde Konar-Göçerler”, Türkler IV, Ankara 1999, s. 142-150.

BARKAN, Ö. Lütfi, “Vakıfların Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Kullanılmasında Diğer Şekiller”, VD. I, 1942, s. 354-365.

BARKAN, Ö. Lütfi, “Şehirlerin Teşekkül ve İnkişafı Tarihi Bakımından: Osmanlı İmparatorluğunda İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Ait Araştırmalar”, İÜİF. Mecmuası XXIII, no.1-2, 1962-1963, s. 239-296.

BARKAN, Ö. Lütfi, Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri I, TTK Yayınları, Ankara 1988.

BARKEY, Karen, Eşkiyalar ve Devlet; Osmanlı Tarzı Devlet Merkezîleşmesi, (çev. Zeynep Altıok), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.

ÇAKIR, Baki, Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıllar), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003.

DEGUİLHEM, Randi, “Waqf in the Otoman Empire” EI, XI, 2002, p. 87-92.

DÜZBAKAR, Ömer, “Hüdavendigar Sahasında Konar-Göçerler”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, IV, 2003, s. 61-74.

EMECEN, Feridun, “Osmanlılarda Yerleşik Hayat Şehirliler ve Köylüler”, Osmanlı IV, Ankara1999, s. 91-97.

FAROQHİ, Suraiya, “Agricultural Crisis and the Art of Flute- Playing: The Wordly Affairs of the Mevlevî Dervishes (1595-1652), Turcica Revue D’Etudes Turques XX, 1988, p. 43-69.

GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2005.

GENÇ, Mehmet, “Mukataa”, DİA XXXI, İstanbul, 2006, ss. 129-132.

GÜLTEN, Sadullah, XVI. yüzyılda Batı Anadolu’da Yörükler, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2008.

GÜLTEN, Sadullah, “XVI. Yüzyılda Söğüt Yörükleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırmaları Dergisi 2009/50, 2009, s. 235-242.

GÜLTEN, Sadullah, “Batı Anadolu’da Bir Yörük Grubu: XVI. Yüzyılda Karaca Koyunlular”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi XXII, 2009, s. 192- 215.

GÜNDÜZ, Tufan, Anadolu’da Türkmen Aşiretleri Bozulus Türkmenleri (1540-1640), Bilge Yayınları, Ankara 1997.

GÜNDÜZ, Tufan, Anadolu’da Türkmen Aşiretleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2010.

GÜNDÜZ, Tufan, “Osmanlı Ekonomisi İçinde Konar-Göçerler”, Kazım Yaşar Kopraman’a Armağan, Ankara 2003, s. 284-288.

GÜNEŞ, Ahmet, XVI. Yüzyılda Seyyid Gazi’de Sosyal ve Ekonomik Hayat, Ankara.

GÜRAN, Tevfik, Ekonomik ve Malî Yönleriyle Vakıflar Süleymaniye ve Şehzade Süleyman Paşa Vakıfları, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2006.

İNALCIK, Halil, “Capital Formation in the Ottoman Empire”, Journal of Economic History XIX/I, 1969, p. 97-140.

İNALCIK, Halil, “The Yürüks: Their Origins, Expansion and Economic Role”, Halı Magazine, Oriental Carpets and Textile Studies, (ed. R. Pınner-W. Denny), London 1986, p. 39-65.

İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I (1300-1600), Eren Yayınları, İstanbul 2000.

İNALCIK, Halil, “Murad II”, DİA, XXXI, 2006, s. 164-172.

İNALCIK, Halil, Devlet-i Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010.

KAFADAR, Cemal, When Coins Turned into Drops of Dew and Bankers Became Robbers of Shadows: the Boundaries of Ottoman Economic Imagination at the end of the Sixteenth Century , McGill University Basılmamış Doktora Tezi, Montreal 1986.

KARACA, Behset, “1522-1532 Tarihlerinde Menteşe Bölgesi Yörükleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XVIII, 2008, s. 403-440.

KOÇ, Yunus, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Nüfus Yapısı (1300-1900)”, Osmanlı IV, (ed. Güler Eren), Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999, s. 535-550.

KÖÇ, Ahmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Ümerâ Vakıfları ve Kentsel Gelişim: Mahmud Paşa Vakıfları ve Ankara Örneği, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2009.

KÖÇ, Ahmet, “Osmanlı Klasik Dönem Şehirciliğinde Çarşı Merkezinin Teşekkülünde Bedestenin Rolü: Ankara Örneği”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, XVIII, 2009, s. 1-26.

KÖPRÜLÜ, Fuad, “Vakıf Müessesesinin Hukukî Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü”, VD. II, 1942, s. 1-35.

LEEUWEN, Richard van, Waqfs and Urban Structures, the Case of Otoman Damascus, Brill, Leiden 1999.

MCCHESNEY, R.D., “Waqf in Central Asia” EI, XI, 2002, p. 92-95.

ORBAY, Kayhan, Economic Development of the Imperial Waqfs; A Study in the Institutional and Local Economic History in the Transformation Period, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Viyana 2007.

ORBAY, Kayhan, “16. ve 17. Yüzyıllarda Bursa Ekonomisi: Sultan Çelebi Mehmed Yeşil İmareti’nin Mali Tarihi”(1553-1650), Osmanlı Tarihi Araştırmaları Dergisi, XXII, 2007, s. 125-158.

ORBAY, Kayhan, “Bursa’da Sultan II. Murad Vakfı’nın Mali Tarihi (1608-1641)”, İstanbul Üniversitesi İktisat. Fakültesi Mecmuası 23/1-2, 2011, s. 293-322.

ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskanı, Eren Yayınları, İstanbul 1987.

ÖNTUĞ, Murat, “Balıkesir ve Çevresinde Eşkıyalık Hareketleri”(1570-1640), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balıkesir, (ed. Bülent Özdemir- Zübeyde G. Yağcı), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2007, s. 61- 92.

ÖZ, Mehmet, Osmanlı’da Çözülme ve Gelenekçi Yorumcuları, Dergah Yayınları, İstanbul2005.

ÖZDEMİR, Zekeriya, Adramyttion’dan Efeler Toprağı Edremit’e, Bulut Matbaası, Ankara 2009.

ÖZTÜRK, Nazif, “Mukataalı Vakıf”, DİA, XXXI, İstanbul 2006, s. 132-134.

PERİ, Oded, “Waqf and Ottoman Welfare Policy: the Poor Kitchen of Haseki Sultan in Eighteenth Century Jerusalem”, JESHO 35/2, 1992, p. 167- 186

RODED, Ruth, “The Waqf and the Social Elite of Aleppoin the Eighteenth and Nineteenth Centuries”, Turcica, XX, 1988, p. 71-91.

SEVİM, Sezai, XVI. Asırda Karasi Sancağı (Tahrir Defterlerine Göre), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 1993.

SINGER, Amy, Osmanlı’da Hayırseverlik, Kudüs’te Bir Haseki Sultan İmareti, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, (çev. Dilek Şendil), İstanbul 2004.

ŞENOCAK, Lucienne Thys, Hatice Turhan Sultan, Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadın Baniler, (çev. Ayla Ortaç), Kitap Yayınevi, İstanbul 2009.

ŞİMŞİRGİL, Ahmet, Birincil Kaynaklardan Osmanlı Tarihi Kayı Cihan Devleti II, KTB Yayınları, İstanbul 2010.

TABAKOĞLU, Ahmet, Türkiye İktisat Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul 2010.

TÜRKAY, Cevdet, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaâtler, Tercüman Yayınları, 1979, s. 436-557.

ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Kardelen Kitapevi, Isparta 1998.

ÜREKLİ, Bayram-Doğan Yörük, “H.1002/M. 1594 Tarihli Bir Vakıf Defteri’ne Göre Edirne’deki Sultan II. Murad Camii ve İmareti Evkafı”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVIII, 2004, s. 17-39.

YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Vakıf Müessesesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü”, Vakıflar Dergisi, XIV, 1982, s. 1-27.

YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Türk Kültür Sisteminde Vakfın Yeri”, Türk Vakıfları, (ed. Zekai Baloğlu), Türkiye Üçüncü Sektör Vakfı, İstanbul 1996.

YEDİYILDIZ, Bahaeddin, XVIII. yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, TTK, Ankara 2003.

YILMAZ, Fikret, XVI. Asırda Edremit Kazası, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 1995.