Şehzade evliliklerinde değişim

Osmanlı tarihi boyunca şehzadelerin evlenme ve boşanmalarında farklı usuller takip edildi. Kuruluş döneminde farklı, yıkılışa doğru daha farklı bir politika izlendi. Şehzadeler, ilk dönemlerde ileri gelen yerli aile kızları ve yabancı hanedanların kızlarıyla evlenirlerken, XVI. yüzyıldan itibaren cariye kökenlilerle evlenmeye başladılar. Kafes sisteminde şehzadelerin evlenme ve çocuk sahibi olmaları yasaklandığından bir şehzade ancak tahta çıktıktan sonra evlenebilmekteydi. XIX. yüzyılın ortalarından itibaren Kafes sistemindeki gevşemeyle birlikte şehzadelerin evlenmelerinde de değişim yaşandı. Şehzadeler artık tahta çıkmadan evlenmeye, çoluk çocuk sahibi olmaya başladılar. Evlilikler hâlâ cariye kökenli kızlarla yapılmaktaydı. 1909’da ülkede köleliğin tamamen yasaklanması, evlilik yapılacak adayların kimliğinin sorgulanmasına yol açtı. Yasak, bir taraftan şehzadelerin tercihlerini etkilerken diğer yandan da çok eşlilik yapılması konusunun tartışılmasına neden oldu. Bütün bunlara ilave olarak Osmanlı tarihinde ilk kez şehzade evliliklerinin yapılma usulü yazılı hale getirildi. Şehzadelerin boşanma usulleri ancak Devlet’in yıkılışına ramak kala düzenlendi. Çalışmada şehzade evliliklerinin geçirdiği değişim ile boşanmalar ele alınmakta, özellikle son dönemdeki örnekler üzerinde durulmaktadır.

Changes in the marriage of ottoman princes

The marriage of the Ottoman princes was an important issue and involved certain procedures. The policies concerning their marriage in the early Ottoman period were quite different from the late Ottoman period. While princes married the daughters of the local elite and foreigndynasties at the beginning of their establishment, from the 16th century onwards they married those having an odalisque background. Starting from mid-19th century, a change started to take place in the marriages of princes. With the loosening of the Cage System, princes began to marry and have children before stepping up to the throne. At this point, they were still marrying women of odalisque origin. The ban of slave trade in 1909, however, brought on a great change and resulted in strict identity checks for candidates, affected princes’ choices, and caused polygamy to be debated. Furthermore, for the first time in Ottoman history, the marriage procedures of princes were approved as law. Laws relating to their divorce, however, were not observed until close to the fall of the Empire. This study examines the transformation of the princes’ marriage and divorce procedures, by particularly focusing on examples belonging to the late Ottomans.

___

BOA(Başbakanlık Osmanlı Arşivi), İ. DUİT (Dosya Usulü İradeler,

BOA, Hanedân Defteri, No. 2.

BOA, HSD (Satın Alınan Evrak), AFT(Ali Fuat Türkgeldi Evrakı).

BOA, Y. PRK. ML (Yıldız Perakende Evrakı Maliye Nezareti Maruzatı)Takvim-i Vakayi, nr:4386, 9 Şubat 1338/1922.

AÇBA, Leyla, Bir Çerkes Prensesinin Harem Hatıraları, İstanbul 2010.

Ahmed Lütfi Efendi, Vak’a-Nüvis Ahmed Lütfî Efendi Tarihi, cilt: IX, Yayına Hazırlayan: M. Münir Aktepe, İstanbul 1984.

AKYILDIZ, Ali, Mümin ve Müsrif Bir Padişah Kızı Refia Sultan, İstanbul 1998.

ALDERSON, A.D., Osmanlı Hanedânının Yapısı, Çeviren: Şefaettin Severcan, İstanbul 1998.

Ali Vâsıb Efendi, Bir Şehzadenin Hâtırâtı Vatan ve Menfâda Gördüklerim ve İşittiklerim, Hazırlayan: Osman Selahaddin Osmanoğlu, İstanbul 2005.

Âşıkpaşaoğlu, Âşıkpaşaoğlu Tarihi, Hazırlayan: H. Nihal Atsız, Ankara 1985.

BARDAKÇI, Murat, Son Osmanlılar Osmanlı Hanedanının Sürgün Öyküsü, İstanbul 2006.

BARDAKÇI, Murat, Şahbaba, İstanbul, 2006.

BARDAKÇI, Murat, Son Osmanlılar Osmanlı Hanedanının Sürgün ve Miras Öyküsü, İstanbul 2008.

BİLMEN, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslamiye ve Istılahât-ı Fıkhiyye Kamusu, II, İstanbul, 1968.

Celal Nuri, “Hanedan-ı Saltanat Kanunu”, İctihad, 7 Mart 1329/20 Mart 1913, nr:57.

CİN, Halil, İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Konya 1988.

Cevdet Paşa, Tezâkir 13-20, Yayınlayan: Cavid Baysun, Ankara 1991.

DAVİES, Norman, Avrupa Tarihi, Çevirenler: Burcu Çığman-Elif Topçugil-Kudret Emiroğlu-Suat Kaya, Ankara 2006.

DEMİRBAŞ, Bülent (Yayınlayan), Meclis-i Mebusan ve Âyân Reisi Ahmed Rıza Bey’in Anıları, İstanbul 1988.

DÖNDÜREN, Hamdi, Delilleriyle İslam Hukuku Şahıs, Aile ve Çözümlü Miras, İstanbul 1983.

EROĞLU, Haldun, Osmanlı Devleti’nde Şehzadelik Kurumu, Ankara 2004.

Hurşid Paşa, “Sultan Reşad’ın Başyaveri Hurşid Paşa’nın Saray Hatıraları”, Hayat Tarih, sayı:5, Haziran 1965.

İNAN, Arı (Yayıma Hazırlayan), Enver Paşa’nın Özel Mektupları, Ankara 1997.

KIRPIK, Cevdet, “Nizamname Dışı Bir Evlilik Şehzade Sayılmayan İki Çocuk,” Toplumsal Tarih, sayı:170, Şubat 2008.

KIRPIK, Cevdet, “Anadolu'da Savaş, İstanbul'da Kanun Hazırlığı ve Hanedân-ı Âl-i Osman Kararnamesi”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2009, Sayı:19.

KIRPIK, Cevdet,"Hanedân-ı Saltanat Nizamnâmesi ve Uygulanması", Belleten, 269, Cilt: LXXIV-Sayı: 269-Yıl: 2010 Nisan.

KOLOĞLU, Orhan, Son Sadrazam Milli Mücadele Taraftarı Ahmed Tevfik Paşa, İstanbul 2007.

Leyla (Saz) Hanım, Anılar 19. Yüzyılda Saray Haremi, Çeviren: Şen Sahir Sılan, İstanbul 2000.

Mehmed Neşrî, Kitâb-ı Cihan-nümâ Neşrî Tarihi, cilt: I, Yayınlayanlar: Faik Reşit Unat- Mehmed A. Köymen, Ankara 1995.

Naciye Sultan, Enver Paşa’nın Eşi Naciye Sultan’ın Hatıraları: Acı Zamanlar, Yayına Hazırlayan: O. Gazi Aşiroğlu, İstanbul 1990.

Meclis-i Âyân Zabıt Ceridesi, cilt:1, İçtima:40, 27 Şubat 1331(1916), Ankara 1990, s. 316– 317.

Meclis-i Âyân Zabıt Ceridesi, cilt:1, İçtima:12, 1 Kânun-ı evvel 1332 (1916), Ankara 1990.

OKDAY, İsmail Hakkı, Yanya’dan Ankara’ya, İstanbul 1994.

OSMANOĞLU, Ayşe, Babam Abdülhamid, İstanbul 1986.

ÖRİK, Nahid Sırrı, Bilinmeyen Yaşamlarıyla Saraylılar, Hazırlayan: Alpay Kabacalı, İstanbul 2006. PAÇACI, İbrahim, “Ric’î Talak”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Yayına Hazırlayan: İsmail Karagöz, Ankara 2010.

PEİRCE, Leslie P., Harem-i Hümayun Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar, Çeviri: Ayşe Berktay, İstanbul 2000.

ŞEHSUVAROĞLU, Bedî, “Veliahd Yusuf İzzeddin Efendi’ye Dair”, Hayat Tarih, Haziran 1974.

TÜRKGELDİ, Ali Fuad, Görüp İşittiklerim, Ankara 1951.

ULUÇAY, Çağatay, Harem II, Ankara, 1992.

ULUÇAY, M. Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, İstanbul 2001.

ULUÇAY, Çağatay, “Fatma ve Safiye Sultanların Düğünlerine Ait Bir Araştırma,” İstanbul Enstitüsü Mecmuası, IV, 1958.

UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı, Ankara 1988.