Paris’te ilk ikamet elciliğimiz kuruluncaya kadar (1797) osmanlı - fransız diplomasi ilişkilerinin genel seyri

Bu çalışma, başlangıcından Osmanlı sultanı III. Selim tarafından ilk defa olarak 1797 yılında Fransa’ya gönderilen ilk ikamet elçisi Moralı Esseyid Ali Efendi’nin elçilik görevine başlamasına kadar geçen süre içerisinde Osmanlı - Fransız diplomasi ilişkilerine odaklanmıştır. 17. yüzyılın sonları Fransa için olduğu kadar Osmanlı İmparatorluğu için de bir dönüm noktasıdır. Bir önceki asrın ilk çeyreğinden itibaren Kanuni ile I. François’nın yönetimleri altında başlamış olan ve iki ülkenin açık menfaatlerinden doğan ekonomik ve siyasi ittifakın, bu dönemden itibaren Avrupa’da ve Akdeniz’de meydana gelen değişikliklerin ışığı altında sarsıntılar geçirmekte olduğunu söyleyebiliriz. 18. yüzyıldan itibaren Osmanlı yöneticileri, idari, sosyal, siyasi ve kültürel alanlarda çeşitli reformlara girişmişlerdi. Ne var ki, Büyük Devletlerin oyunu, bu çabaların sonuçlarını ortadan kaldırmasa da, oldukça sınırlamıştır. Gerek Sultan I. Abdülhamit (1774-1789) gerekse ardından halefi III. Selim (1789-1807), Osmanlı Devletini yenileştirmeye ve her şeyden önce imparatorluğun sınırlarını koruyabilecek yetenekte bir ordu kurmaya çalışmışlardır. Bu yenileşme çabaları aynı zamanda, Osmanlı dünyasının batılı teknik ve düşüncelere açılışını da içermektedir. III. Selim, Batı’ya, özellikle de kültürüne ayrı bir değer verdiği Fransa’ya doğru açılıştan yanadır. Ancak Fransa’da yaşanan iç karışıklıklar iki devlet arasındaki ilişkilere de yansıdı. Fransız devrimi sonrası Osmanlı Devleti’ne karşı 1792’lere kadar ilgisiz bir politika takip edildi. Krallarını idam edip Cumhuriyet ilan ettikten sonra hemen hemen bütün komşularıyla savaşa giren Fransa, önceleri ihmal ve istismar ettiği Osmanlı ile ittifak yollarını bu sefer kendisi aramaya başladı.

A general look at the ottoman-french diplomatic relations until the first permanent embassy founded in paris in 1797

This work focuses on the Ottoman-French diplomatic relations from the beginning of the Ottoman Empire’s establishment up to the appointment of Moralı Esseyid Ali Efendi by Sultan Selim III as the first Ottoman permanent ambassador to France in 1797. Late 17th century is a turning point for both France and the Ottoman Empire. Economic and political alliance established by Sultan Suleyman the Magnificent and François I in the previous century begins to quake due to changes occurring in the Mediterranean and Europe. From the 18th century onwards, Ottoman administrators started various reforms in the administrative, social, political and cultural fields. However, intrigues by Super Powers limited the outcomes of such efforts. Sultan Abdulhamit I (1774-1789) and Selim III (1789-1807) attempted to renew the Ottoman State and to form an able army in order to protect the borders. Such efforts also include the Ottoman inclination towards western thought and technology. Especially Sultan Selim III attached great importance to relations with France, but domestic disorders in France also had a negative effect on their relations. France presented a disinterested policy towards the Ottoman State following the French Revolution, which continued until 1792. France then attempts to re-establish their alliance after the execution of their king and the declaration of the Republic.

PDF

___

Arşiv Belgeleri

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)

Hatt- ı Hümayunlar;

Fransa Dışişleri Bakanlığı Arşivleri (Quai d’Orsay) (MAE) Correspondance Politique – Turquie: 190, 196,.

Basılı Eserler

EREN, A. Cevat, “Selim III”, İslam Ansiklopedisi, C. 10, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1988, s. 441-457.

AKINCI, Gündüz, Türk-Fransız Kültür İlişkileri (1071-1859), Başlangıç Dönemi, Ankara 1973.

ARMAOĞLU, Fahir, 19. yy. Siyasi Tarihi (1789-1914), TTK, Ankara 1997.

BACQUÉ, Grammont, Jean Louis; Kuneralp, Sinan; Hıtzel, Fréderic, Représentant Permanents de la France en Turquie (1536-1991) et de la Turquie en France (1797-1991), İstanbul - Paris 1991.

BAĞIŞ, Ali İhsan, “İngiltere’nin Osmanlı İmparatorluğu’nun Toprak Bütünlüğü Politikası ve Türk Diplomasisinin Çaresizliği”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1999 Sempozyuma Sunulan Tebliğler, s. 45-54, TTK, Ankara 1999.

BEYDİLLİ, Kemal, “Selim III”, İslam Ansiklopedisi, C. 36, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 2009, s. 420-425.

Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, Tertib-i Cedid, 2. Baskı C. VI, İstanbul 1309.

ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, TTK, Ankara 1991.

DANIŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C.4, İstanbul 1972.

GÜNAY, Bekir, Seyyid Abdurrahim Muhib Efendi’nin Paris Sefirliği ve Büyük Sefaretnamesi, Prof. Dr. Kemal Beydilli yönetiminde hazırlanmış, yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üni. Sos. Bil. Enst. , İstanbul 1998.

HAMMER J. De, Histoire De L’Empire Ottoman Depuis son Orijine Jusqu’à Nos Jours. (Almancadan çeviren: J. J. Hellert), Paris M D CCC XLI (1841)

İNALCIK, Halil, “Türk Diplomasi Tarihinin Sorunları”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1999 Sempozyuma Sunulan Tebliğler, s. XV- XVIII, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.

İNALCIK, Halil, “İmtiyâzât”, İslam Ansiklopedisi, C. 22, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 2000, s. 245-252.

İPŞİRLİ, Mehmet, Osmanlı Devletinde “EMAN” Sistemi, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1999 Sempozyuma Sunulan Tebliğler, s. 3-11, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.

Jonquiere De La, Histoire De L’Empire Ottoman Depuis son Origines Jusqu’à Nos Jours. Paris 1914.

KARAER, Nihat, Paris, Londra, Viyana; Abdülaziz’in Avrupa Seyahati, Phoenix Yayınları, Ankara 2003.

KARAL, Enver Ziya, Fransa – Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1797-1802), İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1938.

KARAL, Enver Ziya, Yunan Adalarının Fransızlar Tarafından İşgali ve Osmanlı Rus Münasebatı, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1937.

KARAL, Enver Ziya, Selim III.’ün Hat-tı Hümayunları, - Nizam-ı Cedid - , 1789-1807, TTK, 2. Baskı, Ankara 1988.

KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi Cilt V., Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789- 1856), TTK, 6. Baskı, Ankara 1994.

KARAL, Enver Ziya, “Tanzimattan Evvel Garplılaşma Hareketleri”, Tanzimat I., M.E.B Yay., İstanbul 1999.

KOLOĞLU, Orhan, “Fransız Devriminin Osmanlı Diplomasisinde Yarattığı Hareketlilik”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç 15-17 Ekim 1999 Sempozyuma Sunulan Tebliğler, s. 13-19, TTK, Ankara 1999.

KURAN, Ercüment, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Yenileşme Hareketleri”, Türk Dünyası El Kitabı, Seri: 1, S. 5, Ankara 1976.

MANTRAN, Robert, Histoire de l’Empire Ottoman, Paris 1989.

Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî yahud Tezkere-i Meşâhîr-i Osmaniyye, C. II., Matba-i Amire 1311.

SÜSLÜ, Azmi, “Osmanlı-Fransız Diplomatik İlişkileri, 1798-1807”, Belleten, C. XLVII., S. 185, Ocak 1983, s. 259-279, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1984.

SÜSLÜ, Azmi, “Osmanlı İmparatorluğunu Paylaşma Projeleri, 1807-1812”, Belleten, C. XLVII., S. 187, Temmuz 1983, s.745-774, TTK, Ankara 1984.

UBUCINI, M. A., Lettres Sur La Turquie, Paris 1851 (Çev. Cemal Karaağaçlı, Türkiye 1850), Tercüman 1001 Temel Eser, C. I. Tarihsiz.

UNAT, Faik Reşat, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, (Tamamlayıp Yayımlayan: Bekir Sıtkı Baykal) TTK, 3. Baskı, Ankara 1992.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Selim III.’ün Veliaht İken Fransa Kralı Lui XVI. İle Muhabereleri”, Belleten, S. 5/6, s.191-246, TTK, Ankara 1939.

VEINSTEIN, Gilles, İlk Osmanlı Sefiri 28 Mehmet Çelebi’nin Fransa Anıları “Kâfirlerin Cenneti”, (Çev. Murat Aykaç Erginöz), Ark Yayınları, İstanbul 2002.

YÉRASİMOS, Stefanos, Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, Kitap I, Bizans’tan Tanzimat’a, (Türkçesi: Babür Kuzucu), Belge Yayınları 5. Baskı, İstanbul 1986.