Osmanlı’da ilk çağdaş zirai eğitim kurumu: Ziraat mektebi (1847-1851)

Tanzimat dönemi çağdaşlaşmanın etkinlik kazandığı, üretimde bilimsel metotların uygulanmaya çalışıldığı bir dönüşüm sürecidir. Dolayısıyla birçok alanda olduğu gibi tarımda kullanılan yöntemlerin güncellenmesine de bu dönemde teşebbüs edilmiştir. Bu doğrultuda 1846 yılı sonlarında ülkede yetiştirilen pamuğun endüstriyel kullanıma uygun hale getirilmesi için modern tarım tekniklerinin uygulandığı Amerika’dan uzmanlar getirtilmiştir. Ancak sonradan hedef genişletilmiş ve uzmanların bilgisinden tarımın her alanında faydalanma yoluna gidilerek, modern tarımı öğrenmek ve yaygınlaştırmak adına bir eğitim kurumu açılması kararlaştırılmıştır. Böylece 1847 yılında aynı zamanda ülkenin ilk faal mesleki-teknik okulu da olan Ziraat Mektebi’nin açılması çalışmalarına başlanmıştır. 1848 yılında öğrenci alınarak eğitim-öğretime geçilmiş ve daha ziyade uygulamaya yönelik bir programa sahip olan mektep, yaklaşık 4 yıl faaliyet göstermiştir. 1852 yılında ise beklenen faydanın sağlanamadığı gerekçe gösterilerek kapatılmasına karar verilmiştir.

The first modern agricultural education institution in ottoman: School of agriculture (1847/1851)

The Tanzimat period is a transformation process in which modernization came to the fore and scientific methods were being implemented in production. Therefore, the methods used in agriculture were updated in this period as in many other fields. In this respect, at the end of 1846 experts were brought from America, where modern agriculture techniques were applied, in order to make growing cotton suitable for industrial use in the country. However later, target area was expanded and knowledge of experts were benefited in all fields of agriculture. It was decided that an educational institution would be founded in order to teach and spread modern techniques in agriculture. Thus, the School of Agriculture, the first active vocational-technical school of Ottoman Empire opened in 1847 and students began their education and training in 1848. The school was shut down after 4 years on account that it did provide the expected benefit.

___

A-Başbakanlık Osmanlı Arşivi

Bâbıâli Evrak Odası Âmedi Kalemi: BOA., BEO., A.AMD. 27/37 (13 S 1267/18 Aralık 1850); BOA., BEO., A.AMD. 31/97 (14 Z 1267/10 Ekim 1851); BOA., BEO., A.AMD. 33/70 (29 M 1268/24 Kasım 1851).

Sadâret Mektûbî Kalemi Nezâret ve Devâir: BOA., BEO., A.MKT.NZD.25/74 (25 RA 1267/28 Ocak 1851); BOA., BEO., A.MKT.NZD. 29/88 (17 CA 1267/20 Mart 1851); BOA., BEO., A.MKT.NZD. 60/97 (29 Z 1268/14 Ekim 1852).

Sadâret Mektûbî Kalemi Mühimme Odası: BOA., BEO., A.MKT.MHM. 21/9 (29 C 1266/12 Mayıs 1850); BOA., BEO., A.MKT.MHM. 37/77 (23 S 1268/18 Aralık 1851); BOA., BEO., A.MKT.MHM. 40/94 (9 S 1268/4 Aralık 1851); BOA., BEO., A.MKT.MHM. 44/72 (19 CA 1268/21 Mart 1852).

Sadâret Mektûbî Kalemi Meclis-i Vâlâ: BOA., BEO., A.MKT.MVL. 38/40 (23 RA 1267/26 Ocak 1851); BOA., BEO., A.MKT.MVL. 54/17 (20 N 1268/8 Temmuz 1852).

Hazine-i Hassa Defterleri: BOA., HH.d, Nr.68; BOA., HH.d, Nr.69; BOA., HH.d, Nr. 264; BOA., HH.d, Nr. 617; BOA., HH.d, Nr.13806.

Hariciye Nezâreti Evrakı Mektûbî Kalemi: BOA., HR.MKT. 56/86 (5 CA 1269/14 Şubat 853); BOA., HR.MKT. 100/94 (18 CA 1271/6 Şubat 1855).

Hariciye Nezâreti Evrakı Tercüme Odası: BOA., HR.TO 70/86 (7 Octobre/Ekim 1850).

İrade Tasnifi Dâhiliye: BOA., İ.DH.138/7098 (17 RA 1263/5 Mart 1847); BOA., İ.DH. 213/12416 (26 C 1266/9 Mayıs 1850); BOA., İ.DH. 213/12416-4; BOA., İ.DH. 232/13959 (18 C 1267/20 Nisan 1851); BOA., İ.DH. 241/14635 (17 Z 1267/13 Ekim 1851); BOA., İ.DH. 243/14837-1 (27 M 1268/22 Kasım 1851); BOA., İ.DH. 243/14837 (3 S 1268/28 Kasım 1851).

İrade Tasnifi Hariciye: BOA., İ.HR.37/1728 (15 ZA 1262/4 Kasım 1846).

İrade Tasnifi Mesâil-i Mühimme: BOA., İ.MSM. 24/639-3; BOA., İ.MSM. 24/639-1 (7 M 1263/26 Aralık 1846); BOA., İ.MSM. 24/639-2 (23 Z 1262/12 Aralık 1846); BOA., İ.MSM. 24/639 (24 M 1263/12 Ocak 1847).

İrade Tasnifi Meclis-i Vâlâ: BOA., İ.MVL.197/6092-4; BOA., İ.MVL. 197/6092-3 (Gurre-i Muharrem 1267/6 Kasım 1850); BOA., İ.MVL. 197/6092-1 (29 S 1267/3 Ocak 1851); BOA., İ.MVL. 197/6092 (14 RA 1267/17 Ocak 1851); BOA., İ.MVL. 239/8524 (5 N 1268/23 Haziran 1852); BOA., İ.MVL.242/8701 (2 N 1268/20 Haziran 1852).

Maliyeden Müdevver Defterler: BOA., MAD.d, Nr.10572.

B-Süreli Yayınlar

Takvim-i Vekâyi, def‘a 318 (6 S 1363/24 Ocak 1847).

Ceride-i Havâdis, Nr. 25 (18 M 1257/12 Mart 1841).

Ceride-i Havâdis Nr. 304 (3 ZA 1262/23 Ekim 1846).

C-Yazmalar

Karakoç Sarkis, Külliyât-ı Kavânîn, Nr.6480 (10 ZA 1261/10 Kasım 1845).

D.Araştırma ve İncelemeler

Ergin, Osman, Türk Maarif Tarihi, C.I-II, Eser Matbaası, İstanbul, 1977.

Güran, Tevfik, “Ziraî Politika ve Ziraatte Gelişmeler, 1839-1876”, 150. Yılında Tanzimat, T.T.K., Ankara, 1992, s.219-233.

Güran, Tevfik,19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı, Eren Yayıncılık, İstanbul, 1998.

Kadıoğlu Sevtap, “Osmanlı Döneminde Türkiye’de Ziraat Okulları Üzerine Notlar Ve Tedrisat-ı Ziraiye Nizamnamesi”, Kutadgubilig, S.8, İstanbul (Ekim) 2005, s. 239- 257.

Mağden, Ragıp Ziya, Zirai Öğretimde 110 Yıl, Türk Ziraat Mühendisleri Birliği Neşriyatı, Ankara, 1959.

Morel, Eugene, Türkiye ve Reformları, Süreç Yayınları, İstanbul, 1984.

Önsoy, Rifat, Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1988.

Önsoy, Rifat,Tanzimatta Üretimi Çağdaşlaştırma Çabaları; Ziraat ve Orman Mektebi”, Osmanlı Döneminde Bilim ve Eğitim Milletlerarası Kongresi, İRCİCA Yayınları, İstanbul, 2001, s.481-487.

Pamukciyan, Kevork, Biyografileriyle Ermeniler, Aras Yayıncılık, İstanbul, 2003.

Quataert, Donald, Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım 1876-1908, (Çevirenler: Nilay Özok Gündoğan, Azat Zana Gündoğan), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.

Türk Ziraat Tarihine Bir Bakış, Birinci Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi Yayını, İstanbul, 1938.

Ubicini, M.A., Türkiye 1850, C.I, (Çeviren Cemal Karaağaçlı), Tercüman Binbir Eser.

Ubicini, M.A., Türkiye 1850, C.II, (Çeviren Cemal Karaağaçlı), Tercüman Binbir Eser.