Osmanlı toplumunda çok eşlilik: 1670-1698 yılları arasında Bursa örneği

Bir erkeğin aynı anda birden fazla kadınla yapmış olduğu çok eşliliğe polijini adı verilmektedir. Osmanlı döneminde buna taaddüd-i zevcât denilmekteydi. Osmanlı ailesinde bu tür evliliklerin oranı, çocuk sayısı, çocukların cinsiyetlerine göre oranları, mirasçıların durumu ve birden fazla kadınla evliliğin hangi amaçlarla yapıldığına dair yapılacak araştırmalarda temel kaynak Osmanlı şer’iyye sicillerinde yer alan tereke kayıtlarıdır. Bu araştırmada 1670-1698 yılları arasındaki Bursa Şer’iyye Sicillerinde yer alan tereke kayıtları temel kaynak olarak kullanılmıştır.

Polygyny in Ottoman society: The case of Bursa between 1670-1698

The practice of having more than one wife at the same time is called polygyny. In the Ottoman language, polygyny was called taaddüd-i zevcât. This study explores the rate of polygyny in Ottoman family life, its function and its causes. It places special emphasis on the number of children born in such families, the ratio of sexes among children, and the situation of heirs. Such a survey of family life in Ottoman social history can best be conducted by examining the heritage records kept in the written document of the Shari’a Courts. In this study heritage records in the Sharia Court Records of Bursa between 1670-1698 has been used as primary sources.

PDF

___

Aşıkpaşazade, Âşıkpaşaoğlu Tarihi, Haz. Nihal Atsız, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1970.

Banguoğlu, Tahsin, “Türklerde Aile”, Aile Yazıları 1, Temel Kavramlar Yapı ve Tarihi Süreç, Derleyenler: Beylü Dikeçligil, Ahmet Çiğdem, Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayınları, Ankara 1991, s. 359-363.

Bursa Şer’iyye Sicilleri (BŞS) B 108, B 137, B 138, B 139, B 141, B 142, B 149, B 151, B 152, B 153, B 187, B 204, B 210.

Çınar, Hüseyin, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Ayıntâb Şehri’nin Sosyal ve Ekonomik Durumu, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2000.

Demirel, Ömer, “1700-1730 Tarihlerinde Ankara’da Ailenin Niceliksel Yapısı”, Belleten, LIV/211, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991, s. 945-961.

Demirel, Ömer, Adnan Gürbüz, Muhiddin Tuş, “Osmanlılarda Ailenin Demografik Yapısı”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, I, Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s. 97-161.

Doğan, İsmail, “Osmanlı Ailesinin Sosyolojik Evreleri: Kuruluş, Klâsik ve Yenileşme Dönemleri”, Osmanlı, Ed. Güler Eren, V, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 371-396.

Donuk, Abdülkadir, “Çeşitli Topluluklarda ve Eski Türklerde Aile”, Aile Yazıları 1, Temel Kavramlar Yapı ve Tarihi Süreç, Derleyenler: Beylü Dikeçligil, Ahmet Çiğdem, Aile Araştırmaları Kurumu Yayınları, Ankara 1991, s. 287-301.

Gerber, Haim, “Bir Osmanlı Şehri Olan Bursa’da Kadın’ın Sosyo-Ekonomik Statüsü (1600-1700)”, (Çev. Hayri Erten), Selçuk Üniversite İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sa. 8, Konya 1998, s. 327-343.

Jennings, Ronald, “Gazi Tezi Üzerine Bazı Düşünceler”, Çev. Salih Pay, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 7, Sayı 7, Bursa 1998, s. 661-671.

Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul 1999.

Karaman, Hayrettin, “İslâm’ın Getirdiği Aile Anlayışı”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, II, Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s.385-395.

Kepecioğlu, Kamil, Bursa Kütüğü, I, Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi, Genel Kit., nu. 4519, s. 275.

Kurt, Abdurrahman, “Dini Kaynakların Çokeşliliğe İlişkin Görüşleri ve Osmanlılarda Çok Eşlilik”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII/8, Bursa 1999, s. 183-214.

Moltke, H. Von, Türkiye Mektupları, Remzi Kitabevi, İstanbul 1969.

Nisa Suresi 4/3; 129.

Ortaylı, İlber, “Osmanlı Aile Hukukunda Gelenek, Şeriat ve Örf”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, II, Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s. 456-467.

Ortaylı, İlber, “Anadolu’da XVI. Yüzyılda Evlilik İlişkileri Üzerine Bazı Gözlemler”, Osmanlı Araştırmaları, I, İstanbul 1980, s. 33-40.

Ögel, Bahaaddin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, II, Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, İstanbul 1971.

Özdeğer, Hüseyin, 1463-1640 Yılları Bursa Şehri Tereke Defterleri, Bayrak Matbaacılık, İstanbul 1988.

Özdemir, Rifat, “Tokat’ta Ailenin Sosyo-Ekonomik Yapısı” (1771-1810), Aile Yazıları 1, Temel Kavramlar Yapı ve Tarihi Süreç, Derleyenler: Beylü Dikeçligil, Ahmet Çiğdem, Aile Araştırmaları Kurumu Yayınları, Ankara 1991, s. 411-456.

Öztürk, Hüseyin, Kınalızâde Ali Çelebi’de Aile, 2. baskı, Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayınları, Ankara 1991.

Öztürk, Said, “Osmanlı Toplumunda Çok Evliliğin Yeri”, Osmanlı, Ed. -Güler Eren, V, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 407-411.

Özlü, Zeynel, Kassam Defterlerine Göre XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Gaziantep, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2002.

Savaş, Saim, “Fetva ve Şer’iyye Sicillerine Göre Ailenin Teşekkülü ve Dağılması”, Sosyo- Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, II, Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s. 504-547.

Tabakoğlu, Ahmet, “Osmanlı Toplumunda Aile”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, I, Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s. 92-96.

Turan, Refik, “Osmanlıların Kuruluş Yıllarında Türk Ailesi”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, I, Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s. 82-91.

Ulvan, Abdullah, İslâm’da Dört Evlilik ve Resûlullah’ın Çok Evlenmesindeki Hikmetler, Çev. İ. Hakkı Sezer, Uysal Kitabevi, Konya 1985.