Osmanlı taşrasında bir yetki alanı: haremeyn-i şerifeyn teftiş vekâleti görevi ve kapsamı

Osmanlı idarî düzeni ile ilgili yapılan çalışmalarda son yıllarda özellikle taşradaki yetki alanlarının tanımlanması meselesi üzerinde yoğunlaşıldığı söylenebilir. Özellikle üzerine birçok tartışmanın yürütüldüğü ve birçok karanlık noktanın aydınlatılmayı beklediği 18. yüzyıl Osmanlı tarihi yazımında yetki alanlarının tanımlanması konusu büyük önem taşımaktadır. Bu makalede de Haremeyn-i Şerifeyn Teftiş Vekâleti görevi konusu ele alınmıştır. Konuyla ilgili çok sayıda belge içeren 18. yüzyıl Bursa Şer’iyye Sicillerinden yararlanılarak Haremeyn-i Şerifeyn Müfettişi Vekili’nin görev tanımı, yetki alanının sınırları ve taşrada diğer şer’ yetkilileri olarak kadılar ve nâiblerle olan yetki çatışmaları değerlendirilmeye çalışılmıştır.

A jurisdiction in the ottoman province: the duty and scope of haremeyn-i şerifeyn teftiş vekâleti

It is safe to say that in recent years, research on the Ottoman administrative organization have generally focused on defining jurisdictions in the Ottoman province. Drawing the boundaries of the jurisdictions is of great importance, especially in clarifying and resolving the debates concerning 18th century Ottoman historiography. This article will investigate the appointment, duty and jurisdiction of Haremeyn-i Şerifeyn Teftiş Vekâleti together with authority conflicts betweenHaremeyn-i Şerifeyn Teftiş Vekâleti and other judicial authorities based on the 18th century court records of Bursa.

___

ABACI, Nurcan, Bursa Şehri’nde Osmanlı Hukuku’nın Uygulanması (17. yüzyıl), T.C. Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2001.

BARKAN, Ömer Lütfi, Hüdâvendigâr Livası Tahrir Defterleri I, TTK Basımevi Ankara 1988.

BAŞOL, Samettin, Kentleşme, Ekonomi ve Sosyal Hayat Yönleriyle 17. Yüzyıl Bursa Vakıfları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2008.

Bursa Şer’iyye Sicilleri (B 197, B 122, B 207, B 230, B 184 nolu defterler). BUZPINAR, Ş. Tufan - Mustafa S. Küçükaşçı, “Haremeyn”, TDVİA, C. 16, ss. 153- 157.

ERGENÇ, Özer, “Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerinde Bazı Düşünceler”, VIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, c. II, Ankara 1981, ss. 1265- 1274.

ERGENÇ, Özer, 16. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara Enstitüsü Vakfı Yay., Ankara 1995.

ERGENÇ, Özer, XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, TTK Basımevi, Ankara 2006.

FAROQHİ, Suraiya, Hacılar ve Sultanlar 1517-1638, Çev. Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1995

İNALCIK, Halil, “Mahkeme”, İslam Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul 1970, ss. 149-151.

İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ: (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2003,

KAHRAMAN, Seyit Ali, Evkâf-ı Hümâyun Nezâreti, Kitabevi Yay., İstanbul 2006.

KEPECİOĞLU, Kâmil, Bursa Kütüğü, c. 2 ve 4, haz. Hüseyin Algül vd., Bursa Büyükşehir Belediyesi Yay., Bursa 2009.

KILIÇ, Rüya, Osmanlıda Seyyid ve Şerifler, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005.

ÖZKILINÇ, A. vd. (Haz.), 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay., No:27, Ankara 1995.

YEDİYILDIZ, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, TTK Basımevi, Ankara 2003.

YÜKSEL, Hasan- M. Fatih Köksal, Osmanlı Toplumunda Sâdât-ı kirâm ve Nakibüleşrâflar Ahmet Rıf’at Devhatü’n-Nukabâ, Dilek Matbaası, Sivas 1998.