Osmanlı imparatorluğu’nda 1730 isyanına dair yeni bulgular: İsyanın organizatörlerinden ayasofya vaizi ispirîzâde ahmed efendi ve terekesi

Bu makale, onsekizinci yüzyılda yaşamış ve 1730 isyanında önemli görev üstlenmiş 1722-1730 yıllarında Ayasofya Camii vaizi İspirîzâde Ahmed Efendi’nin terekesini gün ışığına çıkarıyor. Tereke ve isyana dair diğer literatür üzerinden onsekizinci yüzyıldaki bu isyana dair yeni bir analitik çerçeve sunmayı amaçlıyor. Somut veriler üzerinden yürüyerek bu makale, standart Osmanlı tarihyazımındaki bazı kavramsallaştırmaları revize etmeyi deniyor.

New findings on the 1730 rebellion in ottoman history: İspirizade ahmed efendi preacher to hagia sophia-and his estate inventory

This articles introduces the previously unknown estate inventory of İspirizade Ahmed Efendi, preacher to Hagia Sophia Mosque from 1722 to 1730. He is known as one of the main organizers of the 1730 rebellion. The present study offers a new analytical framework for an analysis of the rebellion largely based on İspirîzâde’s estate and utilizes additional new sources. It aims to revise the conceptions on the 1730 rebellion in standard historiography based on some concrete data.

PDF

___

Birincil Kaynaklar

Başbakanlık Osmanlı Arşivi

Âmedî Kalemi, 2/29.

Ali Emiri Tasnifi, II. Mustafa Devri, 1004.

Şer’î Siciller Arşivi

Kısmet-i Askeriye Mahkemesi, no. 60.

Meşîhat Arşivi

No. 186, 223b-230a.

Bibliothéque Nationale de France

Vâkıa Takrîri Bin Yüz Kırk Üçde Terkîb Olunmuşdur, Suppl. Turc 923.

Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi

Revan Köşkü 1977.

Süleymaniye Kütüphanesi

Ayasofya Vaizleri, Esad Efendi, 1716/2.

Abdi Tarihi, Esad Efendi, 2153.

Destari Tarihi, Reşit Efendi, 621.

Maruzat-ı Abdullah Efendi, Bağdatlı Vehbi, 2054, 16b-44a.

Beyazıt Devlet Kütüphanesi

Şemdanizade Fındıklılı Süleyman Efendi, Mür’it-Tevârih, no. 5144.

Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, Ankara

Vak’a-i Patrona Halil, A 1902/3.

Basılı Birincil Kaynaklar

A Particular Account of the Two Rebellions which happen’d at Constantinople in the Years MDCCXXX, and MDCCXXXI. At the Deposition of Achmet the Third, and the Elevation of Mahomet the Fifth: Composed from the Original Memorials drawn up in Constantinople: With Remarks, Explaining the Names, Offices, Dignities of the Port, (London 1737).

A Voyage Performed by the Late Earl of Sandwich Round the Mediterranean in the Years 1738 and 1739, (London: Printed for T. Cadell Jun. and W. Davies, 1799).

Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, cilt: 1, (Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1309).

Fındıklılı İsmet Efendi, Tekmiletü’ş-Şakayık, ed. Abdülkadir Özcan, (İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989).

Mehmed Raşid, Tarih-i Raşid, 6 cilt, (İstanbul, 1865).

Mehmed Subhi Efendi, Subhi Tarihi, (İstanbul, 1783).

Özcan, Abdülkadir (ed.), Eş-Şekaiku’n-nu’maniyye ve zeyilleri: Tekmiletü’ş-Şakaik fi Hakki Ehli’l-Hakaik/Fındıklılı İsmet Efendi, (İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989).

Perry, Charles, A View of the Levant: Particularly of Constantinople, Syria, Egypt, and Greece, (London: T. Woodward, 1743).

Relation des deux rebellions arrivées à Constantinople en 1730 et 1731 dans la déposition d’Achmet III et l’élévation au trône de Mahomet V, composée sur des mémorires originaux reçus de Constantinople, (La Haye 1737).

Seyid Vehbi, Sûrnâme (Üçüncü Ahmedin Oğullarının Sünnet Düğünü), ed. Reşat Ekrem Koçu, (İstanbul: Çığır Kitabevi, 1939).

Çalışmalar

Ahmed Refik, Lâle Devri, (İstanbul: Timaş, 1997).

Ahmed Refik, Lâle Devri, (İstanbul: Hilmi Kitaphanesi, 5. baskı, 1932).

Ahmed Refik, Lâle Devri (1130-1143), (İstanbul: Kitabhane-i Askeri, 4. baskı, 1331/1915).

Ahmed Refik, Lâle Devri (1130-1143), (İstanbul: Muhtar Halid Kitabhanesi, 1. baskı, 1331/1915).

Akgündüz, Ahmet, “Maruzat”, DİA, cilt: 28, 72-3.

Aktepe, M. Münir, Patrona İsyanı (1730), (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1958).

Aka Atıl, Esin, Surname-i Vehbi: An Eighteenth Century Ottoman Book of Festivals, (Basılmamış Doktora Tezi, The University of Michigan, 1969).

Baykal, Bekir Sıtkı, “Patrona Halil Ayaklanması İle İlgili Kaynaklar Hakkında”, IV. Türk Tarih Kongresi, (Ankara, 1952), 177-82.

Çolak, Songül, “Patrona Halil Ayaklanması’nı Hazırlayan Şartlar ve İsyanın Pây-ı Tahttaki Etkileri, Türkler, ed. Hasan Celal Güzel, vd. cilt: 12, 525-30.

Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, (Ankara: Aydın Kitabevi, 1986).

Düzenli, Pehlül, Osmanlı Hukukçusu Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi ve Fetvâları, (Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya 2007).

Düzenli, Pehlül, “Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi: Bibliyografik Bir Değerlendirme”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3:5 (2005): 441-75.

İslamoğlu, Mustafa, Serdengeçtiler Hareketi (1730): Bir Halk Kıyamının Anatomisi, (İstanbul: Denge Yayınları, 7. baskı, 1998).

Karahasanoğlu, Selim, “Osmanlı İmparatorluğu’nda 1730 İsyanı Üzerine Yeni Bir Eser: Vâkıa Takrîri Binyüzkırküç’de Terkîb Olunmuşdur”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 28: 46 (2009), 179-88.

Karahasanoğlu, Selim, A Tulip Age Legend: Consumer Behavior and Material Culture in the Ottoman Empire (1718-1730), Basılmamış Doktora Tezi, (State University of New York at Binghamton), Binghamton, New York, 2009.

Karahasanoğlu, Selim, “Osmanlı Tarihyazımında ‘Lale Devri’: Eleştirel Bir Değerlendirme”, Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar, 7 (2008): 129-44.

Koçu, Reşad Ekrem, Devlet Gücünü Kemirenler: Patrona Halil, Bir Serserinin Romanlaştırılmış Hayatı, İstanbul: Yaylacık Matbaası, 1967.

Matkovski, Aleksandar, “L’Insurrection de Patrona Halil à Istanbul (28 septembre 1730) et sa Répercussion en Macédoine”, Balcanica, 13-14 (1982): 105-15.

Mehmed Arif, “Silsile-i Vukuat-ı Devlet-i Aliyye’de Zaptedilmeyen 1142 Senesi Hadisatı”, Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası, cüz 4 (1 Teşrin-i evvel 1326), 258-64; cüz 5 (1 Kanun-ı evvel 1326), 309-16; cüz 13 (1 Nisan 1328), 1024-30; cüz 1 (1 Nisan 1329), 53-64.

Olson, Robert W., “The Esnaf and the Patrona Halil Rebellion of 1730: A Realignment in Ottoman Politics?”, Journal of Economic and Social History of the Orient, 17: 3, (1974): 329-44.

Olson, Robert W., “The Patrona Halil Rebellion and Ottoman-Persian Wars and

Eighteenth Century Ottoman Historiography”, Turkic Culture: Continuity and Change, ed. Sabri M. Akural, (Bloomington: Indiana University Turkish Studies Series, 1987), 75-82.

Özcan, Abdülkadir, “Patrona İsyanı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt: 34, 189-92.

Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, 3 cilt, (İstanbul: MEB,3. baskı, 1983).