Osmanlı Devleti'nde azınlıkların eğitimi (II. ve III. bölümler)

Yunanlı bir yazar olan Panayotis Oikonomos Almanya’da yayınlanan bir pedagoji ansiklopedisine yazdığı Rum okulları ile ilgili bölümün sonuna Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Rum okulları hakkında bir ek yapmıştır. Türk eğitimcilerinden Ali Haydar bu bölümü Osmanlı dönemi Türkçesine çevirmiş ve 1916 yılında1 “Muallim” dergisinde yayınlamıştır. Ali Haydar, Oikonomos’un yazdıklarına hiçbir yorum getirmeden aynen çevirmiştir. Bu metin Osmanlı Türkçesinden günümüz Türkçesine çevrilmiştir. Bu çalışmada Oikonomos’un Osmanlı İmparatorluğundaki Rum okulları ile ilgili görüşleri değerlendirilmiştir. Metinde zaman zaman çelişkili ifadelere rastlanmaktadır. Ali Haydar’ın orijinal çevirisi de ek olarak çalışmanın sonuna konulmuştur. Osmanlı topraklarında yaşayan Gayrimüslimler arasında çocuklarının eğitimi konusunda en çok çaba harcayan Rum toplumudur. Hoşgörülü Osmanlı yönetimi altında yaşamalarına rağmen ulusal kimliklerini kaybetmemek için nasıl yoğun bir eğitim çabası içinde oldukları yazı boyunca görülecektir. Bu makale aynı zamanda Batılı yazarların Türkler hakkında önyargılı olduğu konusunda da bir örnektir. Bir zamanlar uyum içinde yaşayan ve sorun çıkarmayan Gayrimüslimler, Osmanlı Devleti’nin zayıfladığı anda sömürgeci Avrupa devletleri ile işbirliğine girmişlerdir. P. P. Oikonomos’un yazısı bu tarihi gerçeğe de zaman zaman örnek oluşturmaktadır. Bu çalışmada Yunanca veya diğer dillerdeki özel adların Osmanlı alfabesiyle yazılışları dipnotlarda verilip, gerektiğinde okuyucuya kontrol etme imkânı sağlanmıştır. Yunanca kelimelerin de Ali Haydar’ın imlâsı veya Türkçe okunuşları yanında Yunanca transkripsiyonu verilmiştir.

The education of minorities in the Ottoman empire (part II and III)

The Greek writer Panayotis Oikonomos, in his participation about Greek schools, in a pedagogy encyclopedia published in Germany, added an appendix at the end of the related chapter on the Greek schools in the Ottoman Empire. A Turkish pedagogue Ali Haydar translated this chapter into Turkish and published it in a journal called “Muallim” in 1916. Ali Haydar made no commentary on what Oikonomos wrote and translated the chapter as it is. This text was translated from Ottoman Turkish to Modern Turkish, and from the Arab alphabet to the Turkish alphabet, and various opinions of Oikonomos about the Greek schools in the Ottoman Empire were assessed. One may encounter, from time to time, conflicting expressions in Oikonomos’ text. Ali Haydar’s translation has been placed at the end of this study as an appendix. Among the Non-muslims living in the Ottoman territories, the Greek community showed the most effort for the education of their children. All through the article, one may witness that; although the Greek lived peacefully under the tolerant Ottoman rule, they were in an intensive effort to educate their children and so to avoid losing their national identity. This article, at the same time, is an example of the Western authors who were prejudiced about the Turks. Non-muslims used to live in harmony in the Empire and they caused no problems. However; as soon as the Ottoman Empire weakened they started to cooperate with the colonial European states. Panayotis Oikonomos’ article also examplifies this historical fact. In this study, the spelling of the proper names in Greek or in other languages have been written in Ottoman alphabet in the footnotes to give an opportunity to the reader to check the spellings himself. The Greek transcription of the Greek words have been provided in addition to Ali Haydar’s spelling or Turkish spelling.

___

Akyüz, Yahya: “Abdülhamit Devrinde Protestan Okulları ile İlgili Orijinal İki Belge”, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Ankara, 1970, c. III, sayı 1-4.

Akyüz, Yahya: Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1985’e), Ankara 1985.

Ayas, Nevzat: Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitimi, Kuruluşlar ve Tarihçeler, Ankara 1948.

Bolayır, Fethi: Milli Eğitimle İlgili Mevzuat, Ankara 1986.

Büyükkarcı, Süleyman: İstanbul Saint Georg Avusturya Lisesi. Konya 1995.

Büyükkarcı, Süleyman: Osmanlı Devleti ve Cumhuriyet Türkiyesinde Yabancı Okullar, Konya 1996.

Büyükkarcı, Süleyman: İstanbul Alman Lisesi, Konya 2000.

Büyükkarcı, Süleyman: Türkiye’de Rum Okulları, Konya 2003.

Büyükkarcı, Süleyman: Türkiye’de Amerikan Okulları, Konya 2003.

Büyükkarcı, Süleyman: İstanbul Ermeni Okulları, Konya 2003.

Charleau, M.: “Şarkta Fransız Mektepleri”, çev. N. Bekir, İstanbul 1330, Terbiye Mecmuası, sayı 2.

Çetin, Atilla: “Maarif Nazırı Ahmet Zühtü Paşa’nın Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Yabancı Okullar Hakkında Raporu”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, İstanbul 1981, sayı 10-11.

Çetin, Atilla: “II. Abdülhamid’e Sunulmuş Beyrut Vilayeti’ndeki Yabancı Okullara Dair bir Rapor”, Türk Kültürü Dergisi, Ankara 1985, sayı 253.

Dinçer, Nahit: Yabancı Özel Okullar. İstanbul (Baskı tarihi yok).

Ercan, Yavuz: Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler, Turhan Kitabevi yayını, Ankara 2001.

Ercan, Yavuz: Toplu Eserler - I, Ermenilerle İlgili Araştırmalar, Turhan Kitabevi yayını, Ankara 2007.

Ercan, Yavuz: Toplu Eserler - II, Rumlar ve Diğer Müslüman Olmayan Topluluklar, Turhan Kitabevi yayını, Ankara 2007.

Ergin, Osman Nuri: Türkiye Maarif Tarihi, İstanbul 1939-1943, (5 cilt).

Ergün, Mustafa: II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914). Ankara 1970.

Işıksal, Cavide: “Türkiye’de Açılan İlk Yabancı Okullar”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, İstanbul 1970, c. II, sayı 8.

İleri, İlay: “Batı Gözüyle Meşrutiyet Döneminde Osmanlı Hükümetlerinin Dil ve Eğitim Politikalarına Karşı Tepkiler”, OTAM Dergisi, Ankara 2007, sayı 18, s. 213- 220.

[Kansu], Nafi Atuf: Türkiye Maarif Tarihi. İstanbul 1931.

Karal, Enver Ziya: Osmanlı Tarihi, Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri 1876-1907, Türk Tarih Kurumu yayını, Ankara 1995, c. VIII, 4. baskı.

Kocabaşoğlu, Uygur: “Osmanlı İmparatorluğu’nda XIX. Yüzyılda Amerikan Yüksek Okulları”, Bahri Savcı’ya Armağan, Ankara 1988.

Kocabaşoğlu, Uygur: Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika. 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları, İstanbul 1989.

Koçer, Hasan Ali: Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923), Ankara 1974.

Musa Kâzım: Hükema-i Cihan ve Talim ve Terbiye Tarihi, İstanbul 1327.

Okan, Kenan: Türkiye’deki Yabancı Okullar Üzerine bir İnceleme. (Baskı yeri yok) 1971.

Ortaylı, İlber (). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Okulları Üzerine Bazı Gözlemler”, Amme İdaresi Dergisi, Ankara 1981, c. XIV, sayı 13.

Özalp, Reşat: Milli Eğitimle İlgili Mevzuat, Ankara 1986.

Polat, İlknur: “Osmanlı İmparatorluğu’nda Açılan Amerikan Okulları Üzerine bir İnceleme”, Belleten, Ankara 1978, c. LII, sayı 203.

Polat, İlknur: Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar, Ankara 1993.

Polvan, Nurettin: Türkiye’de Yabancı Öğretim, İstanbul 1952.

Seler, Ayten: Atatürk Döneminde Yabancı Okullar (1923-1938), Ankara 1999.

Sevinç, Necdet: Ajan Okulları, İstanbul (Baskı tarihi yok).

Şimşir, Bilal N.: Rumeli’den Türk Göçleri. Emigrations Turques des Balkans. Turkish Emigrations from the Balkans, Belgeler-Documents, Türk Tarih Kurumu yayını, Ankara 1989, c. I-II-III.

Tozlu, Necmettin: Kültür ve Eğitim Tarihimizde Yabancı Okullar, Ankara 1991.

Uğural, Barlas: Gaziantep Tıp Fakültesi ve Azınlık Okulları, Karabük 1972.

Unat, Faik Reşit: Türk Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi bir Bakış, Ankara 1964.

Ülker, Recep: İstanbul Amerikan Kolejinin Tarihçesi (Kız ve Erkek Kısımları), İstanbul 1956.

Vahapoğlu, M. Hidayet: Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları, İstanbul 1992.

White, Georg E.: Bir Amerikan Misyonerinin Merzifon Amerikan Koleji Hatıraları, (çev. C. T. Yüksel), İstanbul 1995.

Yalçın, Emruhan: Atatürk Türkiyesinde Ekümenik Ortodoks Patrikhanesi ve Bizans Projesi, Ankara 2008.