I. Dünya Savaşında İngiliz ve Türk Propaganda Gazetelerinin Etkinliği Üzerine Bir Değerlendirme (el-Hakika ve Musavver Çöl)

Propaganda görsellerinin I. Dünya Savaşı sırasında kullanımı savaşın neticesi üzerinde belirleyici bir etki yaratmıştır. Bu iş özellikle İngiltere gibi yönetiminde çok çeşitli milletten ve dinden insanı barındıran bir imparatorluk için önemli detayların göz önüne alınmasını gerektiriyordu. İngiltere’nin savaştaki etkinliğini göstermek için üretilen bu türden bir gazete olan el-Hakika, savaşın başlarında kurulan İngiliz Propaganda Bürosu [Wellington House] tarafından gönderileceği bölgenin dillerinde üretilen ve savaşın sonrasında da yayınına devam ederek 1921 yılına kadar çeşitli dillerde basılan bir örnekti. Diğer taraftan Avrupa ülkelerine kıyasla örgütlü bir propagandanın oldukça zayıf olduğu Osmanlı Devleti’nde Cemal Paşa tarafından bir çöl menzili olan Birüsseb‘ (Bir es-seb‘عبسلا ءرب)1 de çıkarılan Musavver Çöl isimli gazete “propaganda gazetesi” türüne ilginç ve az rastlanan bir örnek olarak dikkat çekmektedir. Bu bağlamda savaşın önemli bir yönünü oluşturan propagandanın devletin çeşitli birimleri eliyle üretilmiş bu türleri, savaştaki rakip iki ülkenin bu formattaki gazetelerinin etkinliği üzerinde bir değerlendirme yapmaya imkân sağlamaktadır.

___

Arşivler: Başbakanlık Osmanlı Arşivi (İstanbul) İ.MTZ (05), 32/1893, 30 Haziran 1332. The National Archives (Kew-Londra) FO, 141/475/8. CO, 323/727. CO 323/865/33. Diğer Kaynaklar: KÖROĞLU, Erol, Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) Propagandadan Milli Kimlik İnşasına, İletişim Yay., İstanbul 2004.

KUSHNER, David, “The Musavver Çöl- An Ottoman Journal in Beersheba at the end of World War I”, Papers from the 18th Symposium of the International Committee of Pre- Ottoman and Ottoman Studies (CIEPO), (Ed: Ekrem Causevic, Nenad Moacanin, Vjeran Kursar), Berlin 2010, s. 167-178.

Musavver Çöl, Sayı: 1-12.

POLAT, Ü. Gülsüm, “Türk-Alman Propagandası Karşısında Arap Bürosu’nun Kuruluşu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı: 76, Ankara 2010, s. 97-131.

SANDERS, M.L., “Wellington House and British Propaganda during the First World War”, The Historical Journal, 18/1, (1975), s. 119-146.

SEZEN, Tahir, Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Ankara 2006.

TETİK, Ahmet, “Lübnan’da Bir Eğitimci Halide Edip (1916-1917)”, Kılavuz, Sayı: 51, Eylül 2014, s. 14-25.