Doğu Anadolu'da Bir Osmanlı Top Dökümhanesi: Erzurum Tophanesi ve Yeniden Yapılandırılması Teşebbüsleri

Bu çalışma, Osmanlı Devleti'nin taşradaki önemli top dökümhanelerinden biri olan Erzurum Tophanesi'ndeki top döküm faaliyetlerini ele almaktadır. Makalede öncelikle Erzurum Tophanesi'nin ne zaman ve ne amaçla kurulduğu anlatılmaktadır. XVII. yüzyıl ortalarından itibaren, mevcut binasının yetersizliği nedeniyle daha büyük çaplı bir tophane tesisine yöneliş ve bu kapsamda Çifte Minareli Medrese'nin tophaneye dönüştürülmesi, çalışmanın bir diğer konusunu teşkil etmektedir. Osmanlı Devleti'nin İran'a karşı tertip ettiği seferlerde Erzurum Tophanesi'nde dökülen toplardan ne ölçüde istifade edildiği ayrıntılı olarak tasvir edilmektedir. Çalışmada ayrıca XIX. yüzyıl başında Osmanlı Devleti'nin, doğu sınırında beliren yeni düşman Rusya'ya karşı almaya çalıştığı tedbirler ve bunda Erzurum Tophanesi'nin rolü ortaya konmaya çalışılmıştır. Avrupa'daki yeni top teknolojilerini Erzurum Tophanesi'nde uygulama çabaları ve bunda karşılaşılan problemler ayrıntılı olarak tartışılmaktadır.

A Cannon Foundry in Eastern Anatolia: Erzurum Arsenal And Restructuring Attempts

This article is discussed cannon casting activities in the Erzurum Arsenal, which is one of the most important cannon foundry of the Ottoman Empire. Firstly, the Erzurum Arsenal when was established and for what purpose, is described. Since the mid-seventeenth century due to the lack of available building, it was directed to a larger facility and in this context, Çifte Minareli Medrese was converted an arsenal. Ottoman state during his campaigns against Iran, the extent to which benefited, casted in the Erzurum Arsenal, is described in detail. At the beginning of the nineteenth century, Ottoman Empire was trying to take new measures against the enemies that appear on the eastern border of Russia and this one has tried to reveal the role of the Erzurum Arsenal. The new cannon foundry technology in Europe was adopted on Erzurum Arsenal and that the problems encountered are discussed in detail.

___

A.MKT. MHM (Sadaret Mekruh Mahler/aze Kalemi Bera/ez) 329--40.

A.MKT. NZD (Sadaret Meklabl Kaleaa' Neşarel ee Del/air Bara/(az) 594--27.

BEO. Am d. (Bibi/2' Bera/EUR Odam Ayağa"! Defterleri) 1028, 1029.

CAS (Cel/det Air/eer?) 1141, 5021, 21815, 27388, 31157, 40778, 43982, 44521, 50362, 50970.

D. BŞM. d. (Bde--z Defter?" Ba; Muharebe Kaleleri Defterleri) 2950, 40980.

D. BŞM. İPH. d. (Bi/H Drfz'm' Ba; Malearelae Kale/al Defterleri--quydae) 18634.

İ. DH (İrade Djler/ge) 13829, 37124.

Mei/flame Zeyll Defteri,

MAD. d. Mağ/eden Mddeaeer Defterler) 3162, 4652, 8923, 8929, 8931, 10490, 11698. ML. d. UMa/ğe Nezdretz' Defterleri) 210.

ML. MSFd. Mala/e Nezârea' Mardafdt Djler/ea) 968, 2093, 2644, 2181, 2372, 2556, 2644, 2701, 2776, 2854, 2957, 3069, 3135, 3247, 3430, 3644, 3851, 3909, 3961, 4089, 4238, 4295, 4350, 4529, 4606.

Papers relative to Military Affairs in Asiatic Turkey and Defence and Caputilation of Kars, hlip:/ wwwpraqaeil. rafa/prodaelJ--Jemleer/ oaie--of--Cararaom--Parlz'afaealagı-- Paperrhlazl, No. 1856 32849.

2. Kaynak Eserler Baş Hoca İshak Efendi, Urd/d'r--Sg/dga, İstanbul 1246.

Evliya Çelebi, Belâ/a Çelebi Seg/abalaamerl, 2. Kitap, Haz. Zekeriya Kurşun--Seyit Ali Kahraman--Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, Istanbul 1999.

Hasan Bey--zade Ahmed Paşa, Haran Bra-{aide Tâli/a', Il, Haz. Nezihi Aykut, TTK Yayını, Ankara 2004.

Mehmed Nusret, Tarihe--l Erşaraaeyalead Hermie/972797? Ararağaa, İstanbul 1338.

Na"îrnâ, Mustafa, Tanla--l Nalan? (Raazald'l--Hng/a fl baldsdtz' abladri'l--ledjîkeya), H--IH, İstanbul 1280.

Kâtib Çelebi, Fezleke, matbu I--ll, İstanbul 1286, 1287.

Raşid Mehmed Efendi Çelebizâde İsmail Asım Efendi, Tari/H Raşid ae Zej/lz', HI, Haz. Abdülkadir Özcan--Yunus Uğur--Baki Çakır--Ahmet Zeki Izgöer, Klasik Yay., Istanbul 2013.

Solak--zade, Mehmed Hemdemî, Solak--zdde Tarihi, İstanbul 1297.

Topçular Katibi Abdülkadir Efendi, Telden/ar Kdlihi Abdil/kâdir (Kadm') Efendi Târihi, I--Il, Haz. Ziya Yılmazer, TTK Yayını, Ankara 2003.

Vak'anüvis Ahmed Lütfi Efendi, Vak'aniinis Ahmed Ldıfî Efendi Târihi, C. X, Haz. Münir Aktepe, TTK Yayını, Ankara 1988.

3. Yabancı Seyahatnameler Burnaby, Fred, At Salinda Anadeln, Çev. Fatma Taşkent, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.

Cuinet, Vital, La anqnie D'AJie Ge'ographie Adminixtratiı/e Staiirliqne Dexerzpliwe et Raironne'e de Chaqne Prvi/inte de L'AJie--Minenre, Tome Premier, Paris 1890.

Flandin, Eugene, Vey/age en Perre, Tome I, Paris, 1854.

Hamilton, William ]ohn, Rereareheı in Aria Minor, Ponta; and Arinenia, Volume I, London 842.

Le Tear de Monde marie 7860), 1875, Deuxieme Semestre, s. 275.

Tavernier, Jean--Baptiste, Tavernier Seg/ahalnainesi, çev. Teoman Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2006.

4. Araştırma İnceleme Eserler Agoston, Gabor, Barat, Top we Tigre/EUR Oman/i İniparatorlag'n'nnn Arkeri Gini! we Silah Sanay/iri, Kitap Yayınevi, İstanbul 2006.

"Ottoman Artillery and European Military Technology in the Fifteenth and Seventeenth Centuries", Atla Orientalia Aradeiniae Seientiarnni Hangarirae, 47, 1--2 (1994), s. 15--48.

Ayalon, David, Gunpowder and Firearm: in the Mem/w/é Kingdom: Challange to Median/al Sodegı, Londra 1978.

Aydın, Dündar, Erşnrnin Bejılerheyiligi', Kern/w; we Geniş/eine Dem 7535--7566, TTK Yayını, Ankara, 1998.

Aydüz, Salim, Tthdne--i Andre we Top Deki/'ni Tekno/iyiyi, TTK Yayını, Ankara 2006.

"Cıgalazâde Yusuf Sinan Paşa'nın Şark Seferi İçin Tophane--i Amire'de Hazırlanan Toplar ve Tophane--i Amire'nin 1012 (1604) Yılı Gelir--Gider Muhasebesi", Orinanlz Bili/ni Araşiinnalarz Dergiyi, Sayı (1998), s. 139--172.

Aykun, İbrahim, Ereznrnrn we Çehreıinde İlk Rar İşgali (7828--7829), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1991.

Aykut, Nezihi, "IV. Murad'ın Revan Seferi Menzilnâmesi", İstanhnl Üniverxiteıi Ede/agla! Fakiiltesi Tarih Değin, Sayı 34 (1984), s. 183--246.

Baddeley, John F., Rar/ann Kezfiédy/d'jz İxlildxi we Şeyh Şdinil, Çev. S. Özden, İstanbul 1989.

Baş, Yaşar, "Kiğı Demir Madeni ve Humbarahânesi", Turkish Stndies --International Periodieal for the Langaages, Literatnre and Histog/ of Turkish or Tarkie--Nolume 4, Fall 2011, 409--430.

Beşirli, Mehmet, "II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Ordusunda Alman Silahları", Eren/es Ünioersitesi egal Bilimler Enstitiisii Dergisi, Sayı 16, (2004/ 1), s. 121--139.

raz, afrı, "Gürcıstan'd us Idaresi'nin er esmesi 18001850 ", OAKA 1/1 (2006), s. 67--80.

Demlikoğlu, Uğur, Teskilat ne Isleyis Bakimindan 78. Yilan/da Erşan/m Kalesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2013.

Keegan, john, ana; Sanati Tarihi, çev. Selma Koçak, Doruk Yayınları, İstanbul 2007.

Küçük, Cevdet, "Erzurum" Maddesi Dğaînet Isldm Ansiquoedisi, C. 11, s. 321--329.

Levy, Avigdor, The Militagı Poligı of Sir/tan Mahmnd II, 7808--7839, Ph. D. Thesis, Cambridge, 1968.

Monteith, William, Kars and Erşeroam with The Campaigns ofPrinre Paskiewitrh in 7828 and 7829, London 1856.

Önsoy, Rifat, Time--Alman Iktisadi Miinasehetleri 787 7--7974), Enderun Kitabevi, İstanbul 1982.

"Osmanlı Imparatorluğu'ndaki Alman Subayları ve Alman Silah Sanayiinin Çıkarı (1871-1914)", IX. Titr/EUR Tarih Kongresi Ankara 27-25 Eyliil 798 Kongreye nnalan Bildiriler, C. II, TTK Yayını, Ankara 1988, s. 1207--1213.

Pamuk, Bilgehan, XVII. Yiizgyz/da Bir Serhad Sehri Erşarnm, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Istanbul 2006.

Parry, Vernon ]., "Osmanlı İmparatorluğunda Kullanılan Harp Malzemesinin Kaynakları", Çev. Salih Özbaran, UHF Tarih Enstitiisii Degisi, Sayı (1972), s. 35-- 46.

Petrovic', Djurdica, "Fire--arms in the Balkans on the Eve and After the Ottoman Conquest of the Fourteenth and Fifteenth Centuries", War, Teehnology and oeieg/ in the Middle East, ed. Vernon]. Parry and M. E. Yapp, Londra 1975, s. 164--194.

Soyluer, Serdal, Osmanli Silah Sanayiinde Modern/esme Çahalari (7839--7876), (Yayinlanmamiş Doktora Tezi) Istanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Istanbul 2013.

Sakul, Kahraman, "General Observations on the Ottoman Military Industry, 1774-- 1839: Problems of Organization and Standardization", Seienee heta/een Earope and Asia. Historieal tndies on the Transmission, Adoption and Adaption of Knowledge, haz.

Feza Günerğun--Dhruv Raina, New York: Springer--Verlag, 2011, s. 41--55.

Türk, Fahri,. Titr/eğe ile Almam/a Arasinda/%i Silah Tieareti 787 7--7974, IQ Kültür Sanat Yayın, Istanbul 2012.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Ommfl/z Der/eli Teşkilâtında" Kapa/kala Orak/ari, ll, TTK Yayını, Ankara 1988.

Ünver, Süheyl, "Dördüncü Sultan Murad'ın Revan Seferi Kronolojisi", Bel/eleri, XVI 64, (Ekim 1952), s. 547--577.

Yıldız, Gültekin, Neferi" Adi Yok: Zarari/a Aıkerlzğe Geri; Siirerirrde Ümran/z Devleti'nde uça/axel, Orda r/e Tap/ara 7826--7839), Kitabevi Yayın, Istanbul 2009.

Yınanç, Mükrimin Halil, "Erzurum" maddesi, İxldrrr Aasi/elqbedixi, C. 4, s. 345--353.

Yorulmaz, Naci, "Bir Silah Kardeşliği nin Dayanılmaz Maliyeti Almanya ve Askeri Malzeme İthalatınm Osmanlı Ekonomisine Etkisi (1871--1908)", Birimi Iklim! Tari/ri Kongresi Tebliğleri--2, Mammal Univerxilm' İktisadi ve İdari Biliriz/er Fakiiltesi Blanka/18 Eylül 2007), İstanbul 2010, s. 699--710.

"Ottoman Empire and Germany (1871--1908) Military--economic relationship Trade Activities of German Armaments Industry in the Ottoman Market", www.larkix/memwrrr/u/0lîorrrari--errrpire, 27 Kasım 2009, s. 1--19.