Dersim sancağının kurulmasından sonra karşılaşılan guclukler ve dersim sancağı ile ilgili bu donemde yazılan raporlar (1875-1918)

XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devleti, Tanzimat Fermanı ile uygulamaya çalıştığı bir kısım yeni düzenlemeleri bütün ülkeye teşmil etmek için uğraşmaya başlamıştır. Bu cümleden olmak üzere 1848 tarihinde Diyarbakır Eyaleti yeniden teşkilâtlandırılmış ve Harput ayrı bir eyalet haline getirilerek, Dersim Sancağı teşkil edilmiştir. Bu çalışmanın birinci bölümünde Dersim Sancağının kurulmasından sonra karşılaşılan güçlükler, arşiv belgelerinin ışığı altında incelenmiştir. İkinci bölümde ise bu dönemde yazılan raporlar ele alınmıştır. Dersim Sancağı'nın 1848 tarihinde teşkil edilmesinden sonra, Tanzimat'ın getirdiği yeni düzenlemeler, Osmanlı Devleti tarafından bu bölgede de uygulamaya çalışılmıştır. Bununla birlikte bu yeni düzenlemeler, özellikle bölgede yaşayan aşiretlerin muhalefeti ile karşılaştığı için fazla başarılı olamamıştır. Bunun üzerine bu bölgede görev yapan bir kısım görevliler, ıslahatların neden başarısız olduğu veya başarılı olabilmesi için ne yapılması gerektiği hususunda çeşitli tarihlerde bir kısım raporlar yazmışlardır. Bölge açısından büyük bir önem taşıyan bu raporlardan bir tanesi “Dersim Islahatı Hakkında Babıâli’ye Takdim Olunan Fi 22 Mayıs 1312 (3 Haziran 1896) Tarihli Layihadır” dır. Bu rapor, Anadolu umum müfettişi Müşir Şakir Paşa ile bölgeden sorumlu 4. ordu komutanı Mehmet Zeki Paşa tarafından müştereken hazırlamış ve hükümete arz edilmiştir. Bölge tarihi açısından büyük bir önem taşıyan bu rapor, bölge ile ilgili değerlendirmelerin ışığında ilk defa tam metin olarak yayınlanacaktır.

The difficulties encountered in the sanjak of dersim after its foundation and related reports composed in this period (1875-1918)

Since the second half of the nineteenth century, the Otoman Empire struggled to introduce cetain new layouts with the Tanzimat Edict. Thus, Diyarbakır Eyalet was re-organized, Harput was made a seperate state, and so, the Sanjak of Dersim was constituted. In the first part of this work, the adversities encountered after the establishment of the Dersim Sanjak is investigated in the light of the archieve documents, while the the second part deals with the reports written between 1875 and 1918. After the establishment of Dersim Sanjak in 1848, there was an attempt to apply the new regulations of Tanzimat in the region. These new arrangements, however, were not very successful because of the opposition of tribes. Whereupon, certain people employed in this area, wrote reports about the reasons leading to the failure of the reforms, and suggestions about how to succeed in this respect. One of the important reports concerning this region is entitled "Dersim Islahatı Hakkında Babıali'ye Takdim Olunan Lahiya" dated May 22, 1312 (June 3, 1896) This report prepared by Müşir Şakir Pasha, the general inspector of Anatolia, and Mehmet Zeki Pasha, commander of the 4th armyresponsible for the region- was presented to the government. This report of great importance for the history of the region, will be published for the first time as a whole text in the light of the evaluations about the region.

PDF

___

I-ARŞİV KAYNAKLARI

Başbakanlık Osmanlı Arşivi

A-Cevdet Tasnifi

1. Askeriye No: 8541 14771

B- Bâb-ı Alî Evrak Odası, Sadaret Evrakı Divan-ı Hümayun Kısmı (A.DVN): Dosya: 98 Gömlek: 71

C- İrade Tasnifi:

1. İrade Dahiliye No:

13263 13365 14221 14762 22992 24345

24942 26038 39098

19 RA.1324 Hususi:26 21R.1312 Hususi: 96

8 CA.1313 Hususi:63 9CA.1326. Hususi:11

15 CA.1326 Hususi:36 12Ş.1326 Hususi:32

3C.1326 Hususi:1

2. İrade Meclis-i Vâlâ: 8431 11388 13735 18987 19636 20503 24271

D-Yıldız Tasnifi:

1. Yıldız Esas Arşivi No: 11004

2. Sadaret Resmi Mar. Ev.

Dosya No:60 Sıra:27

Dosya No:79 Sıra :2

II. SALNAMELER

1- H. 1310 Tarihli Ma'mûrâtü'l-Aziz Sal-nâmesi

2- H. 1312 Tarihli Ma'mûrâtü'l-Aziz Sal-nâmesi

III. TETKİK ESERLER

AKGÜL, Suat, Yakın Tarihimizde Dersim İsyanı ve Gerçekler, İstanbul l992.

AKGÜL, Suat, Amerikan ve İngiliz Raporları Işığında Dersim, İstanbul, 2000.

Ali Kemalî, Erzincan Tarihi, İstanbul 1932.

BAŞBUĞ, Hayri, Kürt Türkleri ve Fanatik Ermeni Faaliyetleri, Ankara l984.

KILIÇ, Orhan, "XIX. Yüzyılda Harput'ta Misyoner Faaliyetleri", Fırat Üniversitesi Dergisi (Sosyal Bilimler), C. 3, S. 1, 1989 Elazığ, s. 119-137.

KODAMAN, Bayram, "Hamidiye Hafif Süvari Alayları II. Abdülhamit ve Doğu Anadolu Aşiretleri", Tarih Dergisi, S. XXXII, Mart 1976.

KODAMAN, Bayram, "II. Abdulhamid ve Aşiret Mektebi", Türk Kültürü Araştırmaları, XV/1-2, 1976, s. 255-264.

ÖZKÖK, Burhan, Osmanlı Döneminde Dersim İsyanları, İstanbul 1937.

T.C. Dahiliye Vekâleti Jandarma Umum Kumandanlığı, Dersim, III, IKS-Sayı: 55058.

ULUĞ, Naşit, Tunceli Medeniyete Açılıyor, İstanbul l939.

YILMAZÇELİK, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır, TTK., Ankara 1995.

YILMAZÇELİK, İbrahim, XIX.Yüzyılın İkinci Yarısında Dersim Sancağı, Elazığ,1999.

YILMAZÇELİK, İbrahim, “Diyarbakır Eyaletinin Yeniden Teşkilatlandırılması (1848- 1864)”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 6, Teşkilat, Ankara 1999, s. 221-237.

YOLGA, Mehmet Zülfü, Dersim (Tunceli) Tarihi, (Yayına Hazırlayanlar: Ahmet Halaçoğlu, İbrahim Yılmazçelik), Ankara 1994.