Birinci Dünya Savaı Sırasında Ermeni Hınçak ve Taşnaksutyun Komitelerinin Romanya'daki Faaliyetleri

Ermenilerin önde gelen komitelerinden olan HÖnçak ve Taûnaksutyun, Birinci Dünya SavaûÖ sÖrasÖnda baİÖmsÖz bir devlet kurma amacÖyla ùtilaf Devletlerinin yanÖnda faaliyetlerini yoİun bir ûekilde sürdürmüûtür. Bu faaliyetlerin baûÖnda ùtilaf Devletleri içerisinde özellikle Rusya'nÖn safÖnda savaûmak için gönüllü asker toplamak ve OsmanlÖ Devleti ile ilgili her türlü bilgiye ulaûarak, bunlarÖ ùtilaf Devletlerine bildirmek olmuûtur. OsmanlÖ Devleti, Komite üyelerinin yürütmüû olduİu yÖkÖcÖ davranÖûlara karûÖ kayÖtsÖz kalmamÖû, onlarÖn kimliklerini tespit etmeye ve onlardan gelebilecek zararlÖ faaliyetleri engellemeye çalÖûmÖûtÖr. OsmanlÖ Devleti, komiteciler hakkÖnda bilgi edinmek için parayla tuttuİu Ermeni muhbirlerden özellikle faydalanmÖûtÖr. YalnÖz RuslarÖn, OsmanlÖ Devleti ile ilgili istihbarat toplanmasÖnda Ermenilerin yanÖsÖra Türklerden de yararlandÖİÖnÖ belirtmek gerekmektedir. DolayÖsÖyla bütün bu ifade edilenler doİrultusunda HÖnçak ve Taûnaksutyun komitelerinin faaliyet yürüttüİü yerler içerisinde Romanya önemli bir ülke olarak yerini almaktadÖr. AraûtÖrmada; adÖ geçen komitelerin Romanya'daki faaliyetleri incelenmiûtir.

Operations of Armenian Hinchak and Dasnaktsutyun Committees in Romania During World War I

Hinchak and Dasnaktsutyun, leading Armenian committees, carried out its operations intensively in company with the Allies in order to found an independent state. One of the prominent activities was to recruit voluntary soldiers to fight on Allies' side, especially for Russia and obtain all sort of information about the Ottoman State and report them to the Allies. The Ottoman State reacted to those subversive activities done by the committees and it tried to identify them and prevent potential damages. The Ottoman State particularly benefited from the hired Armenian informers. On the other hand, it is crucial to state that Russia benefited not only from the Armenians, but also the Turks in getting information about the Ottoman State. Accordingly, Romania was an important place where Hinchak and Dasnaktsutyun committees carried out their operations. The operations of the mentioned committees were studied in this paper.

___

Birinci Dünya Harbi Kataloøu (BDH)

ab- BaûbakanlÖk OsmanlÖ Arûivi (BOA)

Bâb-Ö Âli Evrak OdasÖ (BEO)

Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umûmîye Müdüriyeti 2. úube Belgeleri (DH.EUM.2.ûb.)

Dâhiliye Nezareti E mniyet-i Umûmîye Müdüriyeti 5. úube Belgeleri (DH.EUM.5.ûb.)

Hariciye Nezareti Tasnifi Siyasî KÖsÖm EvrakÖ (HR.SYS.)

Arûiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, I, Yay. Haz. Ahmet Tetik, Genelkurmay ATASE ve Genelkurmay Denetleme BaûkanlÖøÖ YayÖnlarÖ, Ankara 2005.

Arûiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, II, Yay. Haz. Ahmet Tetik, Genelkurmay ATASE ve Genelkurmay Denetleme BaûkanlÖøÖ YayÖnlarÖ, Ankara 2005. DùLAN Hasan, FransÖz Diplomatik Belgelerinde Ermeni OlaylarÖ 1914-1918, V, TTK YayÖnlarÖ, Ankara 2005.

OsmanlÖ Belgelerinde Ermeni-Rus ùliûkileri (1907-1921), III, Devlet Arûivleri Genel Müdürlüøü YayÖnlarÖ Nu: 80, Ankara 2006.

OsmanlÖ Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve ùskânÖ (1878-1920), Devlet Arûivleri Genel Müdürlüøü YayÖnlarÖ Nu: 91, Ankara 2007.

AKÇORA, Ergünöz, "Ermeni Sorunu ve Türklere YaptÖklarÖ Katliamlarda Ermeni Komitelerinin Yeri", Yeni Türkiye, Ermeni Sorunu Özel SayÖsÖ II, 38, (2001), s. 751-761 . ARMAO÷LU, Fahir, 19. YüzyÖl Siyasi Tarihi (1789-1914), TTK YayÖnlarÖ, Ankara 2003.

--------------------------, 20. YüzyÖl Siyasi Tarihi (Cilt 1-2: 1914-1995), AlkÖm YayÖnevi, Ankara (BasÖm YÖlÖ Yok).

AYDIN, Mithat, "Ermeni KomitacÖlÖøÖnÖn Romanya Boyutu (1886-1916)", Yeni Türkiye, Ermeni Meselesi Özel SayÖsÖ III, 62, (2014), s. 1809-1820.

Ermeni Komitelerinin AmaçlarÖ ve Eylemleri (Meûrutiyet'in ùlanÖndan Önce ve Sonra), Haz. Ahmet Tetik ve Diøerleri, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt BaûkanlÖøÖ YayÖnlarÖ, Ankara 2008.

ÇARKCIYAN, Rahip G., Türk Devleti Hizmetinde Ermeniler, Kesit YayÖnlarÖ, ùstanbul 2006.

GÖYÜNÇ, Nejat, "Türkler ve Ermeniler", Yeni Türkiye, Ermeni Meselesi Özel SayÖsÖ I, 60, (2014), s. 25-73.

GÜRÜN, Kamuran, Ermeni DosyasÖ, Remzi Kitabevi, ùstanbul 2005 KILIÇ, Musa, "OsmanlÖ Hâriyecisi'nin Ermeni Elçi ve MaslahatgüzarlarÖ", Yeni Türkiye,

Ermeni Meselesi Özel SayÖsÖ I, 60, (2014), s. 687-696.

UÇAROL, Rifat, Siyasi Tarih [1789-2010], Der YayÖnlarÖ: 391, ùstanbul 2010.

URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, , Belge YayÖnlarÖ, ùstanbul 1987.

YILDIRIM, Bülent, Bulgaristan'daki Ermeni Komitelerinin OsmanlÖ Devleti Aleyhine Faaliyetleri (1890-1918), TTK YayÖnlarÖ, Ankara 2014.