Batılıların Gözdesi Meyan Kökü ve Üzerine Yaşanan Emperyalist Rekabet

Osmanlı coğrafyasında yetişen bir bitki olan meyan kökü, Osmanlı toplumu tarafından bilinmekteydi. Şifa ve keyif verici olarak istifade edilen bu bitkinin Batı endüstrisi tarafından keşfedilmesi, binlerce yıllık geleneksel kullanımını değişime uğrattı. Bıylelikle meyan ve yetiştiği coğrafya için yeni bir dınem açıldı. Endüstriyel kapitalizme entegre edilen meyan kökünün kullanım alanı olabildiğince genişledi, bitki bir anda olağan üstü değer kazandı. Bunun neticesinde meyan kıkünün yetiştiği Osmanlı memleketleri bilhassa Aydın ve civarı, meyan kıkü ticareti ile ilgilenen yabancı şirketler için cazibe merkezi haline geldi. Evvela ùngiliz MacAndrews & Forbes olmak üzere birçok yabancı ve yerli şirket bu işi yapabilmek için sıkı bir rekabete giriştiler. Bu bağlamda Osmanlı memleketlerinde yetişen meyan bitkisi üzerine yaşanılan emperyalist rekabet ve neticesinde ahalinin, arzın, nebatat ve hayvanatın nizam ve intizamının bozulması çalışmamıza konu olmuştur.

The Licorice as the Favorite Plant of the Westerners and the Imperialist Rivalry

Licorice, a plant which grew in Ottoman territories, was known by the Ottoman society. Initially it had been utilized as recovery and delighting; however, after it was explored by the Western industry, its traditional usage for thousands of year changed drastically. Thus new area started for licorice and its geographical area. The usage of licorice, which was integrated with industrial capitalism, was as far as broaden and instantly the plant gained extraordinary value. As a result of this, Ottoman territories where the licorice could grow especially AydÖn and its environment became a center of attraction for foreign companies which took an interest in licorice trade. Being in the first place British MacAndrews & Forbes there were many foreign and local companies competed head to head for doing this business. In this context as a result of imperialist rivalry on the licorice, grew in Ottoman territories, and its deterioration over law and order inhabitants, places, plants and animals have been subjected to this study.

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri

BEO: 3986/298941.

DH. MKT: 2270/72, 1461/91, 1451/55, 1448/34, 1466/83, 1397/90.

A. MKT. NZD: 6/64.

A.MKT. MHM: 120/78, 495/19, 531/19.

DH. MKT: 1937/64, 1439/102, 1474/85, 1480/21, 1585/94, 745/54, 2420/116.

HR. MKT: 280/9.

HR. TO: 433/21, 143/50, 143/56, 143/62.

HR. MKT: 280/9.

HR. MKT. MHM: 256/30.

İ. DH:1055/82829.

MV: 33/15, 26/12,

ŞD: 2894/17, 1173-D/5, 73/2272, 1384/1, 2276/47, 326/28, 431/8.

Y. EE. KP: 31/3062, 10/980, 27/2677, 29/2886.

Y. MTV: 119/309, 284/98, 79/223, 303/114, 119/309.

Y. PRK. MYD: 12/91, 22/111.

Y. PRK. HH: 35/27.

Eserler

AKSOY, Yaşar -Çınar Atay, İzmir Hanları, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir 2002.

BARAN, Hitay, İzmir Ticaret Tarihi, İzmir Ticaret Odası Yayınları, İzmir 2003.

BÖLÜKBAŞI, Ömer Faruk, Tezyid-i Varidat ve Tenkih-i Masarifat: II. Abdülhamid Döneminde Mali idare, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul 2005.

BURNS, Malcolm R., Outside Intervention in Monopolistic Price Warfare: The Case of the Plug War and the Union Tobacco Company, The Business History Rewiew, Vol. 56, No. 1, Spring 1982, s. 33-53.

DELİGÖZ, Orhan, Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Ankara Üniversitesi, SBE. Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2008.

DENOVO, John A. American Interests and Policies in the Middle East 1900-1939, Universty of Minnesota 1963.

EKİNCİ, ilhan, Fırat ve Diclede Osmanlı İngiliz Rekabeti, Asil Yayın Dağıtım, İstanbul 2007.

EKiNCi, İlhan, Hacı David Vapur Kumpanyası ve Amerikan Boykotu, Türk Kültürü incelemeleri, İstanbul 2003, s. 53-78.

EMECEN, Feridun, Balat, islam Ansiklopedisi, C. V., TDV. İstanbul 1992, s. 4-6.

ERPi, Feyyaz, Bucada Konut Mimarîsi 1838-1934, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları, Ankara 1987.

Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, (Haz. Yücel Dağlı- Seyit Ali Kahraman-Robert Dankoff), C. X., Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.

FENEON, Arthur, Culture Industrielle de La Reglisse Ses Usages en Medecine Humaine et Veterinaire, Dans la Preparation des Tabacs, ets, Seguin Freres, Imprimeurs-Editeurs, Avignon 1886.

GEYİKDAĞI, V. Necla, Osmanlı Devletinde Yabancı Sermaye 1854-1914, Hil Yayınları, İstanbul 2008.

KURMUŞ, Orhan, Emperyalizmin Türkiyeye Girişi, Yordam Kitap, İstanbul 2007, s. 187.

La Science Pour Tous, Science Français, N. 236, XLV Année, 4 Auot 1899, s. 219-220.

MAZA, Herbert, Turkish-Arab Economic Relation with the United Statates, World Affers, Vol. 141, No. 3, Winter 1979, s. 269-276.

Meclis-i Mebusan, i: 19, C. I, 20 Kanunusani 1330 (1914).

ÖNDEŞ, Osman, Asıl Efendiler Levantenler, Şenocak Yayınevi, İzmir 2010.

ÖZGÜN, Cihan, Batı Anadoluda Tarımsal işgücü ve Ücretler 1844-1914, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, V., S. 22, Yaz 2012, s. 319-331.

ÖZGÜN, Cihan, 19. Yüzyılın ikinci Yarısında izmirin Aydın Sancağı ile Ticari ilişkileri, 2. Ulusal iktisat Kongresi, DEÜ İİBF iktisat Bölümü, İzmir 2008, s. 1-20.

PORTER, Patrick G., Origins of the American Tobacco Company, The Business History Review, Vol. 43, No. 1, Spring 1969, s. 59-76.

PULLUKÇUOĞLU, Olcay,Kapitalistlerin Rekabetine Batı Anadoludan Bir örnek, Birinci iktisat Tarihi Kongresi Tebliğleri 2, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul 2007, s. 339-348.

PULUKÇUOĞLU, Olcay, Aydın Sancağı, 1845-1914 (Sosyal, Ekonomik, idari, Kültürel Durum), Ege Üniversitesi, SBE., Tarih Anabilimdalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2006.

Reglisse, Encyclopédie du Commercant Dictionnaire du Commerce et des Marchandises, Tome II, Guillaumin et Cie., Editeurs, Paris 1839, s. 1918-1919.

QUATERD, Donalt, Osmanlı Devletinde Avrupa iktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908), (Çev. Sabri Tekay),Yurt Yayınları, Ankara 1987.

TAFT, Henry W., The Tobacco Trust Decisions, Columbia Law Review, Vol. 6, No. 6, Jun 1906, s. 375-387.

TBMM Zabıt Ceridesi, i: 31, C. II, 7. 4. 1340.

TÜRKMEN, Zekeriya, Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması 1918- 1920, TTK. Ankara 2001.

United States Consular Reports on The Licorice Plant, Published by The Department of State, According to Act of Congress, Washington August 1885.