31 Mart hadisesi uzerine vilayetlerde cıkan olaylar karşısında alınan tedbirlere ve askeri faaliyetlere dair yazışmalar

Osmanlı Devleti, II. Meşrutiyetin siyasal ortamında 31 Mart Askerî İsyanı ile karşılaşmıştır. Sebepleri üzerinde sis perdesinin hala aralanamadığı bu hadisenin sonuçları çok ağır olmuştur. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin bir irtica şeklinde nitelendirdiği isyan, Meşrutiyete ve Kanun-ı Esasi’ye karşı yapılmış bir hareket değildi. Sabık dönemi yeniden hakim kılmak adına yapıldığı öne sürülen isyan; Selanik başta olmak üzere Rumeli’ye bir irtica şeklinde anlatılmıştır. Meşrutiyete ve Kanun-ı Esasi’ye yürekten bağlı olan Rumeli halkı, bu isyanı Meşrutiyete ve Kanun-ı Esasi’ye karşı yapılmış planlı bir askerî teşebbüs olarak algılamış, bu bağlılığını da Hareket Ordusu’na kaydolmakla göstermiştir. Rumeli bu isyanla diğer Anadolu şehirlerinden daha fazla ilgilenmiştir. Bölge idarecileri halkta oluşan endişeyi bertaraf etmek, oluşabilecek nümayişi engellemek için halkı yazışmalarla bilgilendirmişlerdir. Çalışma, vilayetlerde çıkan olaylar karşısında alınan tedbirlere ve askerî faaliyetlere dair yazışmaları ele almıştır.

The correspondance relating to the military operations and measures taken against the events in the provinces following the ıncident of march $31^{st}$

The Ottoman Empire faced the Military Rebellion of March $31^{st}$ in the political environment of the Second Constitution. The outcomes of this event, reasons of which are yet to be uncovered, were very harsh. The rebellion was commented to be a political reaction by the İttihat ve Terakki Cemiyeti (The Union and Progress Party) and it was not an act against the Constitution and the Fundamental Law. The rebellion to reinstate the former period was reported as a political reaction to Rumeli, primarily to Selanik. The people of Rumeli, who were strongly faithful to the Constitution and the Fundamental Law, conceived this rebellion as a planned military act against the Constitution and the Fundamental Law and reflected their commitment as signing up for the Movement Army. Rumeli was more interested in this rebellion than the other Anatolian provinces. The administrators of the region informed the people through correspondence in order to eliminate their anxiety and restrain any possible demonstrations. This study deals with the correspondence on the measures taken against the incidents in the provinces and military operations.

___

Arşiv Kaynakları

Başbakanlık Osmanlı Arşivi

DH. EUM. THR: 92/28.

EUM. THR: 2/28, 3. varak.

İrade Askeriye: 48/75.

MV: 126/55; 126/62; 127/7; 128/25; 128/25; 127/44; 128/75; 127/49.

TFR.I.UM.: 29/2803; 29/2803.

ZB: 405/45; 115/495; 395/75; 405/16; 405/35; 405/38; 405/41; 405/46; 405/64; 405/67; 405/69; 405/70; 405/71; 405/74; 405/82; 414/95; 455/52; 414/66; 353/73; 353/74; 405/36; 413/70; 413/70; 414/66, 3, 13, 20. varak; 604/56; 496/7; 442/66; 414/66, 12, 13. Varak; 67/116; 67/116.

Telif ve Tedkik Eserler

A. Saffet, İstanbul Musahabeleri, Kütübhane-i Saadet, Dersaâdet 1324 (1906).

Abdurrahman Şeref Efendi, Son Vakanüvis Abdurrahman Şeref Efendi Tarihi: II. Meşrutiyet Olayları (1908-1909), haz. Mehmet Ali Ünal - Bayram Kodaman, TTK, Ankara 1996.

Abdurrahman Şeref, Tarih-i Devlet-i Osmanîye, cilt I, Matbaa-i Mülkiye-i Şahane Destgahı, İstanbul 1307 (1890).

ACAR, Mustafa - Ömer Demir, Sosyal Bilimler Sözlüğü, Ağaç Yayınları, İstanbul 1993.

Ahmed Saib, Nereye Gidiyoruz, Mazi Hal ve İstikbal, İstanbul 1327.

AHMED, Feroz, İttihat ve Terakki, 1908-1919, çeviren Nuran Ülken, Sander Yayınları, İstanbul 1971.

AKŞİN, Sina, 31 Mart Olayı, AÜSBF Yayınları, Ankara 1970.

Ali Cevad Bey, II. Abdülhamit’in Son Mabeyn Başkatibi Ali Cevad Bey’in Fezlekesi - II. Meşrutiyet’in İlanı ve 31 Mart Hadisesi, haz. Faik Reşid Unat, TTK, Ankara 1985.

ALKAN, Ahmet Turan, II. Meşrutiyet Döneminde Ordu ve Siyaset, Cedit Yayınları, Ankara 1992.

ALSEN, Zeki Mesut, Mustafa’nın Romanı Hürriyet Pervanesi, Ahmet Halit Kitabevi, İstanbul 1943.

APAK, Hüseyin Rahmi, Yetmişlik Bir Subayın Hatıraları, Erkân-ı Harbiye-i Umûmîye Basımevi, Ankara 1957.

ATAY, Falih Rıfkı, Batış Yılları, Ekin Basımevi, İstanbul 1963.

ATİLHAN, C. Rifat, 31 Mart Faciası, Akyurt Neşriyat, İstanbul 1959.

BAYUR, Yusuf Hikmet, Sadrazam Kamil Paşa, Siyasî Hayatı, Sanat Basımevi, Ankara 1954.

BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, cilt 2, kısım 4, TTK, Ankara 1983.

BİRİNCİ, Ali, Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Hürriyet ve İtilaf Fırkası II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakki’ye Karşı Çıkanlar, Dergah Yayınları, İstanbul 1990.

DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, cilt 4, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1972.

DANİŞMEND, İsmail Hami, Sadrazam Tevfik Paşa’nın Dosyasındaki Resmî ve Hususî Vasikalara Göre 31 Mart Vakası, İstanbul Kitabevi, İstanbul 1961.

DURU, Kazım Nami, İttihat ve Terakki Hatıralarım, Sucuoğlu Matbaası, İstanbul 1957.

FELEK, Burhan, Yaşadığımız Günler, Milliyet Gazetesi Yay., İstanbul 1974.

Hasan Amca, Doğmayan Hürriyet, 1908-1918, Arba Yay., İstanbul 1956.

Hasan Rami Paşa (Harbiye Nazırı), Hatıralar, cilt 1, çeviren Sabahattin Öksüz, düzenleyen ve basıma hazırlayan Coşkun Güngen, E.Dz.Kur.Alb., Dz.K.K.Iığı Karargah Basımevi, Ankara 1997.

İMBERT, Paul, Osmanlı İmparatorluğunun Teceddüdü, çev. Hasan Ferhat -Muallim Anjel, İstanbul 1329.

İNAL, İbnülemin Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar, cilt 3, İstanbul 1982.

İRTEM, Süleyman Kani, 31Mart İsyanı ve Hareket Ordusu, haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 2003.

KANSU, Aykut, 1908 Devrimi, çev. Ayda Erbal, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.

KOCAHANOĞLU, Osman Selim, Derviş Vahdeti ve Çavuşların İsyanı, Vahdeti ve Volkan Gazetesi, İttihad-ı Muhammedi Cemiyeti, 31 Mart Ayaklanması, İsmail Kemal Olayı, Temel Yayınları, İstanbul 2001.

KURAN, Ahmet Bedevi, İnkılap Tarihimiz ve İttihat ve Terakki, Tan Matbaası, İstanbul 1945.

KURAN, Ahmet Bedevi, İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, Tan Matbaası, İstanbul 1945.

Mustafa Ragıp, İttihad ve Terakki Cemiyetinin Fırıldakları Yahut Tarih-i Matem, Arşak Garayan Matbaası- Bab-ı Ali Caddesi, Dersaadet 1328.

ÖZÇELİK, Ayfer, Kimliğini Arayan Meşrutiyet-Rumeli-Kiliseler Meselesi, Bedel-i Askerî, Ta’tili Eşgâl, Anayasa Değişikliği, Toplanma Hürriyeti ve Cemiyetler Kanunu, Tez Yayınları, Denizli 2001.

REY, Ahmet Reşit, Gördüklerim-Yaptıklarım (1890-1922), Türkiye Yayınevi, İstanbul 1945.

Rıza Nur, Cemiyet-i Hafiyye, Bedir Yayınevi, İstanbul 1997.

Şerif Paşa, Bir Muhalifin Hatıraları İttihat ve Terakkiye Muhalefet, Nehir Yayınları, İstanbul 1990.

TEPEDELENLİOĞLU, Nazif, Ordu ve Politika, Kutup Yıldızı Yayınları, İstanbul 1967.

TUGAY, Asaf, İbret, Abdülhamid’e Verilen Jurnaller ve Jurnalciler, cilt 2, Okat Yayınevi, İstanbul 1961.

TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, cilt 1, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1988.

TURAN, Mustafa, Taşkışla’da 31 Mart Faciası, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1966.

TÜRKMEN, Zekeriya, Osmanlı Meşrutiyetinde Ordu Siyaset Çatışması, İrfan Yayınevi, İstanbul 1993.

ULUNAY, Refi Cevad, Sayılı Fırtınalar, İstanbul 1955.

UZGEL, İlhan, Türkiye’nin Komşularıyla İlişkileri Açısından Makedonya Sorunu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1989.

YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1922-1944), cilt I, Rey Yay., İstanbul 1970.

Yunus Nadi (Abalıoğlu), İhtilal-i İnkılab-ı Osmanî, 31 Mart-14 Nisan 1325, Hadisat, İhtisasat, Hakayık, Babıali Caddesinde Matbaa-i Cihan, Dersaadet Nisan-1325.

Makaleler

“Cemiyet-i Hafiyye ve Mühim Bir Tevkif”, İstanbul Gazetesi, 7 Temmuz 1326.

“Geçen Meraretler”, Millet, sayı 1, 23 Temmuz 1324.

“Selanik’te Kabadayılık Yahut Şiddetli İstibdad”, Volkan, sayı 57, 13 Şubat 1324.

“Şayialar”, İkdam, sayı 5177, 8 Teşrîn-i Evvel 1324, s.3.

ADANIR, Fikret, “Makedonya sorunu ve Dimitar Vlahof’un anılarında II. Meşrutiyet”, Birikim, sayı 9, Kasım 1975.

BAYDAR, Mustafa, “Basınımızın Şehitleri”, Yıllık, sayı 2, İstanbul 1961.

BİRİNCİ, Ali, “31 Mart Vakasının Bir Yorumu”, Osmanlı Ansiklopedisi, cilt 13, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.

Derviş Vahdeti, “Hükümet İçinde Hükümet”, Volkan, sayı 88, 29 Mart 1909.

Derviş Vahdeti, “Teskin-i Halecan Emr-i Muhal”, Volkan, sayı 102, 30 Mart 1325.

Derviş Vahdeti, “İnkılab-ı Meşru”, Volkan, sayı 105, 2 Nisan 1325.

ERBİLLİ, M. Bedreddin, “Millet Asker”, Volkan, sayı 81, 22 Mart 1909.

Hüseyin Cahid, “Tebdîl-i Vükela”, Tanin, sayı 192, 30 Kanun-ı sani 1341.

KURŞUN, Zekeriya, “İrticanın Arkasındakiler”, Tarih ve Düşünce, Nisan 2000.

Lütfi, “Dünkü Hal”, Volkan, 14 Nisan 1909.

Mahir Sait, “31 Mart Vakası”, Politika, sayı 34, 2 Aralık 1931.

SIR, İ. Nuri, “31 Mart’ın Gizli Tarafları”, Tarih Dünyası, sayı 24, 1 Eylül 1951.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “1908 yılında Meşrutiyetin Ne Suretle İlan Edildiğine Dair Vesikalar”, Belleten, cilt 20, sayı 77, Ocak 1956, s.148-151.

YÖNTEM, Ali Canip, “Selanik’te 10 Temmuz Sabahı”, Yakın Tarihimiz, cilt 2, sayı 22,26 Temmuz 1962.