RIFKÎ’NİN KONYA ŞEHRİ İLE KESTEL VE KIZILDAĞ YAYLALARI VASFINDAKİ ŞİİRLERİ

Rıfkî, miladi 18. yüzyılda yaşamış bir divan şairidir. Şeyhülislam Ârif Hikmet’in Tezkire-i Şuara’sı ile bir mecmua içerisinde yer alan kendi şiirlerine göre Rıfkî, Kilis’te dünyaya gelmiş, ailesiyle Adana’ya göç edip orada ilim tahsiliyle meşgul olmuş, bir süre Mısır ve Anadolu’da seyahat ettikten sonra tekrar Adana ’ya dönerek, 1783 senesinde vefat etmiştir. Rıfkî lirik, hikemî ve yarı alaycı gazelleri yanında Kahire, İstanbul, Tekfur, Konya, Kestel ve Kızıldağ gibi yaşadığı ya da gezip gördüğü birçok yeri tanıtan methiye, tavsif ya da küçük birer şehrengiz sayılabilecek şiirler yazmıştır. Yedi beyitlik bir gazeli Konya, on yedi beyitlik bir kasidesi Konya ’nın Kadınhanı ilçesine bağlı Kestel Yaylası; şiirlerinden dördü de Adana’nın Karaisalı ilçesinin Kızıldağ Yaylası hakkındadır. Rıfkî, birisinin redifi de “Kızıldağ” olan iki gazelinde Kızıldağ’ı tasvir etmiştir. Ayrıca, bir tarih manzumesinde Kızıldağ’da yapılan bir binanın, bir diğer manzumesinde de bir medresenin yapımına ve adından Ahmed Efendi olarak söz ettiği bir âlimin medreseye müderris olarak atanmasına tarih düşürme sebebiyle Kızıldağ’dan söz etmiştir. Bu çalışmada klasik şiirdeki şehirler ve mekânlarla ilgili türlerin adlandırılması konularına değinilmiş, Rıfkî’nin kısa hayat hikâyesi ve edebî kişiliğinin yanı sıra, Konya şehri ile Kestel ve Kızıldağ yaylalarını ele alan şiirleri üzerinde durulmuştur.

Rıfki’s Poems Introducing Konya City, Kestel and Kızıldag Plateaus

Rıfkî is a divan poet who lived in the 18th century. According to Seyhülislam Ârif Hikmet’s Tezkire-i Suara and his own poems included in a poem journal, Rıfkî was born in Kilis, immigratedto Adana with his family and engaged in his education; after traveling in Egypt and Anatolia for a while, he returned to Adana and died in 1783. In addition to his lyrical, advising and semi-ironic ghazals, Rıfkî wrote poems that can be regarded as praise, description or small sehrengiz, introducing many places he lived or visited such as Cairo, Istanbul, Tekfur, Konya, Kestel and Kızıldag. One of his poems is about Konya, a ghazal consisting of seven couplets, an ode of seventeen couplets is about the Kestel plateau of the Kadınhanı district of Konya, and four of his poems are about the Kızıldag plateau of the Karaisalı district of Adana. Rıfki narrates Kızıldag in his two ghazals, and the rhyme of one of the ghazals is “Kızıldag”. He also talks about the construction of a building in Kızıldag in one historical poem and a madrasah in another. A wiseman named “Ahmed Efendi” mentioned Kızıldag because of the date of his appointment as a professor at the madrasah. In this study, the naming of genres related to cities and places in classical poetry has been mentioned. Rıfki is introduced with his short life story and literary personality. Inaddition, his poems were discussed about Konya city, Kestel and Kızıldag plateaus.

___

  • Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (1988). “Şehrengizler Üzerine Düşünceler ve Beliğ’in Bursa Şehrengizi”. Türk Kültürü Araştırmaları (Prof. Dr. Şerif Baştav’a Armağan), 129-67.
  • Akkuş, Metin (1987). Türk Edebiyatında Şehrengizler ve Bursa Şehrengizleri, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
  • Akkuş, Metin (1993). “Türk Edebiyatında Bursa Şehrengizleri I, İshak Çelebi’nin Bursa Şehrengizi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 81-5.
  • Akkuş, Metin (1993a). Nef’î Divanı, Akçağ Yay., Ankara.
  • Akkuş, Metin (2005). “Bursa Şehrengizlerinde Toplumsal Çevre ve Yaşam”, Uludağ Üniversitesi II. Bursa Halk Kültürü Sempozyumu Bildiri Kitabı, Uludağ Üniversitesi Yay., Bursa, 205-18.
  • Aksoyak, İ. Hakkı (2016). “Feyzullah Efendi’nin Mesâiri ile Lutfî’ nin Ferdî’nin Bilâdiye’sine Zeyli”, 14. yy.’dan 19. yy.a Anadolu ve Rumeli ’de Yazılmış Türkçe Edebî Metinler Üzerine Söylenmemiş Sözler, Grafiker Yay., Ankara.
  • Aksoyak, İ. Hakkı (2016). “Gelibolulu Mustafa Ali’nin Gelibolu Şehrengizi”, 14. yy.’dan 19. yy.a Anadolu ve Rumeli’de Yazılmış Türkçe Edebî Metinler Üzerine Söylenmemiş Sözler, Grafiker Yay., Ankara.
  • Akyüz, Kenan vd. (1999). Fuzûlî Divanı, Akçağ Yay., Ankara.
  • Albayrak, Fatma (2012). “Konya Şehrengizi ve Karaman Şehrengizi Adlı Eserler Üzerine”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1/2, 161-75.
  • Arıkoğlu, İsmail (2008). “Divan Şiirinde Şehir Adlarının Tevriyeli Kullanımı Aydın-Tire Örneği”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 23, 137-44.
  • Arif Hikmet. Tezkire-i Şuarâ, Millet Kütüphanesi Ali Emiri Efendi Bölümü, nr. 789.
  • Arslan, Mehmet (2010). Mihrî Hatun Divanı, Amasya Valiliği Kültür Yay., Ankara.
  • Avcı, İsmail (2019). “Van Şehir Tarihi Araştırmalarına Küçük Bir Edebî Katkı: Fâik Reşâd’ın Kendirci Gazeli”, Akademik Kaynak, 10-11, 63-74.
  • Avcı, İsmail (2019). “Yenişehirli Mahmud Kemaleddin Fenârî’nin Bursa’ya Göçü ve Bursa’ya Dair Bir Methiyesi”, VII. Uluslarararsı Balkan Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Tam Metin Bildiri Kitabı, 2, Gece Kitaplığı, Ankara, 896-914.
  • Aydemir, Yaşar (2007). Ravzî Divanı, Birleşik Kitabevi, Ankara.
  • Baş, Mehmet Şamil (2006). “İstanbul Şehrengizi”, https://www.antoloji.com/İstanbul- şehrengizi-2-şiiri, (e.t. 07.03.2019).
  • Batislam, H. Dilek (2009). “Şehir Şiirleri ve Şeyhülislam Yahya’nın Edirne Gazelleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. Hüseyin Ayan Özel Sayısı), 39, 483-98.
  • Bilkan, Ali Fuat (1997). Nabî Dîvânı I-II, MEB Yay., İstanbul.
  • Boşkov, Vanço, (1980). “Türk Edebiyatında Şehir Şiirleri ve Şehir Mersiyeleri”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, 12, 69-76.
  • Canım, Rıdvan (2010). Divan Edebiyatında Türler, Grafiker Yay., Ankara.
  • Erdem, Sadık (2014). Arif Hikmet Tezkire-i Şuarâ İnceleme Çeviriyazı İndeksli Tıpkıbasım, TTK Yay., Ankara.
  • Erdoğan, Mustafa (2012). “Gözden Kaçmış XVI. Asır Şairi; Celâl-zâde Mustafa’ nın Oğlu Mahmud Efendi ve Konya, İstanbul ve Edirne Methiyeleri”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/2, 300-25. Erdoğan, Mustafa (2016). “Ankara’nın Bilinmeyen Tarihi: XVIII. Asır Şairi Râzî’nin Ankara’yla İlgili Şiirleri”, Ankara Araştırmaları Dergisi, 4/ 2, 104-30.
  • Gök, Taner (2017). “On Altıncı Asırda Şehir Övgüsü: Budin”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, (Prof. Dr. Mete Tuncoku Aramağanı), 15/ 23, 119-31 . Gökyay, Orhan Şaik (1939), “Bursa Şehrengizi”, Yücel (I. Seri), 50, 52-5.
  • Gökyay, Orhan Şaik (1992). “Divan Edebiyatında Şehirler I”, Tarih ve Toplum, 18/ 105, 9-12.
  • Gökyay, Orhan Şaik (1992a). “Divan Edebiyatında Şehirler II İstanbul ve Edirne”, Tarih ve Toplum, 18/ 106, 9-12.
  • Gökyay, Orhan Şaik (1992b). “Divan Edebiyatında Şehirler III Kastamonu ve Bursa”, Tarih ve Toplum, 18/ 107, 9-14.
  • Güler, Kadir (2016). “Sultan Veled’in Kütahya Gazeli”, http://Yenikütahya.com/2016/12/ 11/ (e.t. 07.03.2019).
  • Gülhan, Abdülkerim (2012). “Şehrengiz Türü ve Ravzî’nin Edincik Şehrengizleri”, Turkish Studies 7/2, 515-45.
  • Gülhan, Abdülkerim (2017). “Abdullah Nâzik’in Bursa Şehrengizleri”, Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 18/ 33, 339-57. Gülhan, Abdülkerim (2018). “Rıfkî ve İstanbul Şehrengizleri”, Littera Turca Journal of Language and Literature, 4/1, 86-100.
  • http://www.konyagezirehberi.net/konya-kesdelormanlari-ve-kesdel-golu (e. t. 07.03.2019).
  • https://www.kizildagyaylasi.com.yaylamizin-tarihi/ (e. t. 07.03. 2019).
  • İpekten, Haluk ve M. İsen, R. Toparlı, N. Okçu, T. Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay, Ankara.
  • İpekten, Haluk (1990). Nâilî Divânı, Akçağ Yay., Ankara.
  • İsen, Mustafa ve H. Burmaoğlu (1987). “Bursa Şehrengizi (Lamiî Çelebi)”, Marmara Üniversitesi, Türklük Araştırmaları Dergisi, 3, 57-105.
  • Kalkışım, Muhsin (1994). Şeyh Gâlib Dîvânı, Akçağ Yay., Ankara.
  • Kalpaklı, Mehmet (1995). “16.-17. Yüzyıllarda Mahalle ve Semt Adları Kamî’nin Lugazı”, İstanbul, 14, 42-45.
  • Kaplan, Yunus (2015). “Şehrî ve Halep Şehrengizi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 14, 67-92.
  • Kaplan, Yunus (2015a). “Klasik Türk Edebiyatında Sahil-nâlmeler ve Derviş Hilmi Dede’nin Sahil-nânesi”, Route Educational Social Science Journal, 2/2, 148-59.
  • Kaplan, Yunus (2016). “Klasik Türk Edebiyatında Bilâdiyyeler ve Zihnî Efendi ile İştibî Ahmed Efendi Bilâdiyyeleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 13/ 1, 102-24.
  • Kaplan, Yunus (2017). “Lâle Devri İstanbul’unda Padişah Bahçelerini Anlatan Manzum Bir Eser: Hıfzî ve Mesâiri”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15/ 1, 307-330.
  • Kaplan, Yunus (2018). “Abdî ve Kütahya Şehrengizi”, Littera Turca Journal of Language and Literature, 4/3, 783-824.
  • Karacasu, Barış (2007). “Türk Edebiyatında Şehr-engizler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5/ 10, 259-313.
  • Kılıç, Filiz (2010). Âşık Çelebi Meşâ’irü’ş-Şu’arâ İnceleme Metin, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay., İstanbul.
  • Kurnaz, Cemal (1997). “Arayıcızâde Hüseyin Ferdî ve Derviş Ömer Efendinin Bilâdiyeleri”, Divan Edebiyatı Yazıları, Akçay Yay., Ankara, 230-1.
  • Kurnaz, Cemal (1997). “Seyyid Mehmet Rızâ’nın Kızanlık Kasidesi”. Divan Edebiyatı Yazıları, Akçağ Yay., Ankara, 253-60.
  • Kutlar, Fatma Sabiha (2011). “Klasik Türk Şiirinde Şehir Hicviyeleri ve Arpaemînizâde Mustafa Samî’nin Edirne Kasidesi”, Turkish Studies, 6/2, 515-45.
  • Levend, Agâh Sırrı (1957). Türk Edebiyatında Şehr-engizler ve Şehr-engizlerde İstanbul, İstanbul Enstitüsü Yay., İstanbul.
  • Macit, Muhsin (1997). Nedim Divanı, Akçağ Yay., Ankara.
  • Mermer, Ahmet (1991). Mezâkî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkidli Metni, AKM Yay., Ankara.
  • Mermer, Ahmet (1997). Karamanlı Aynî ve Dîvânı, Akçağ Yay., Ankara.
  • Mermer, Ahmet (2000). “Bursa Şehrengizleri Üzerine Bir Karşılaştırma”, Harvard Üniversitesi Türklük Bilgisi Araştırmaları Agâh Sırrı Levend Hâtıra Sayısı, 24/III, 279-88.
  • Öztekin, Dile k (1997). “Şehrengizler ve Bursa”, Bursa’da Bir Başka Zaman Edebiyatçılar Derneği ve Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı II. Bursa Edebiyat Günleri, Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yay., Bursa, 65-9.
  • Pakalın, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, MEB Basımevi, İstanbul.
  • Pala, İskender (1995). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara.
  • Rıfkî. “Mecmua-i Eşâr, Rıfkî Divanı” Mutasarrıf Ömer Âlî Bey Yazma Eser Kütüphanesi, no. 394, v. 84b-110b, Balıkesir.
  • Saltık, Gazali (1946). “Şehrengiz-i Bursa”, Uludağ, 79, 11-6.
  • Sultan I. Ahmed (2019), Bahtî Divanı, (Hz. İsa Kayaalp), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://i.tmgrup.com.tr › fikriyat › ebooks › baht-dvni-1569335262468 (e. t. 16.01.2020).
  • Tarlan, Ali Nihat (1992). Nacatî Beg Divanı, Akçağ Yay., Ankara.
  • Tarlan, Ali Nihat (1992a). Hayalî Divanı, Akçağ Yay., Ankara.
  • TDEA (1998). “Şehrengiz”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 8, Dergah Yay., İstanbul, 117.
  • Tezcan, Nuran (2001). “Güzele Bir Şehrengizden Bakış”, Türkoloji Dergisi, XI/ I, 161-94.
  • Tığlı, Fatih (2007). “Klasik Türk Edebiyatında Şehrengiz Çalışmaları Hakkında Bibliyografya Denemesi”, Turkish Studies, 2/4, 763-70.
  • Tuğcu, Emine (2007). Şehrengizler ve Âyîne-i Hubân-ı Bursa: Bursa Şehrengizlerinde Güzeller, Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara.
  • Tulum, Mertol ve M. Ali Tanyeri (1977). Nev’î Divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul.
  • Turan, Selami (2010). “Mihri Hatun Divanı’nda Şehir Methiyesine Bir Örnek: Lâdik”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/10, 598-604.
  • Üzgör, Tahir (1983). Edebiyat Bilgileri, Veli Yay., İstanbul.
  • Yekbaş, Hakan (2015). “Malatyalı Necatî ve Şehir Methiyeleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 15, 377-401.
  • Yurtsever, M. Murat (1984). Lâmiî Çelebi, Şehrengiz-i Bursa, İnceleme-Metin, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi.