İLK DÖNEM TÜRKÇE ÇEVİRİ ESERLER HAKKINDA –BİR ANALİZ DENEMESİ

Erken dönemlerde Türkçeye çevrilmiş olan eserlerin önemli bir grubunu, bir savaşçı yetiştiricisi, bir hukukçu yahut bir tıp hekimi için hazırlanmış el kitaplarının oluşturduğu fark edilir. Yani uygulanabilir, pratik amaçlara hizmet eden, mesleki diyebileceğimiz kitaplardır. Bu gruptakiler genel olarak –başta Arapça olmak üzere– yabancı bir lisandan ilgili Türk lehçesine çevrilmiştirler. Çeviriye kaynaklık eden orijinal metin ve yazarı hakkında kısa bir malumat, bazen eserin ilk bölümünde verilir. Hatta bu bilgi verilmese bile, eserin ismi ve başlıklarının adlandırılmasından yola çıkarak aslının Arapça olduğunu anlayabiliriz. Ancak unutulmaması gerekir ki bu eserlerin çoğu tam metin çeviri değil, çeviri-telif eserlerdir. Yani çeviriyi yapan kişi, eserin aslını iskelet olarak kullanır ve kendi birikimiyle, farklı bir eser ortaya koymuş olur. Munyetü’l-Ğuzât’ta, esasında Orta Asya toplumlarında rastlanılan ve büyük ihtimalle eserin orijinal hâlinde yer almayan bir askerî talim oyunu olan “top urmak” babına geniş yer verilmiştir. Kitab-ı Gunyâ’nın Türkçe çevirisinde de benzeri bir düzenlemenin yapıldığı fark edilir. 15. yüzyıl başlarında Osmanlı saray çevresinde daha farklı bir hareketlenme göze çarpmaktadır. Bilhassa Sultan II. Murad’ın saltanat yıllarına tekabül eden bu dönemde edebî, dinî, felsefi eserlerin, ayrıca tarih kitaplarının Türkçeye çevrilmesine hız verilmiştir ve hem Arapça hem de Farsça eserler, aynı düzeyde çevrilmeye değer bulunmaktadır. Özellikle bu zaman aralığında siyasetname tarzında çok fazla eserin Osmanlı Türkçesine kazandırıldığı müşahede edilir. Bu durum, mezkûr dönemde henüz tarihçiler tarafından adı konulmamış bir Osmanlı Rönesans’ı yaşandığını gösterir niteliktedir.

About the First Period Turkish Translation Studies –an Analysis Essay

It is noticed that majority of the handbooks translated into Turkish in the early periods were prepared for warrior breeders, jurists or medical doctors. In other words, they were the books that we can call them applicable and professional and for practical purposes. These groups were generally translated into the related Turkish dialect from a foreign language, mainly Arabic. A brief information about the originating text and the origin of the translation were sometimes given in the first part of the study. Even if this information was not given, we could understand that this study was Arabic by means of the naming of the title and subheadings of the study. However, it should be remembered that most of these works were not full-text translations, but translation-copyright studies. In Munyetü’l-Ğuzât, there was a large room for the "hitting the cannon", a military training game that was originally found in Central Asian societies and probably not in its original form. It is noticed that a similar arrangement was made in the translation of the Kitab-ı Gunyâ. At the beginning of the 15th century, a different movement around the Ottoman palace was striking. Especially in the period corresponding to Sultan Murad II’s reign years, the speed of translation of literary, religious, philosophical studies as well as history books into Turkish had been accelerated and both Arabic and Persian studies were worthy of being translated at the same level. Especially during this time period, it was observed that many studies in the style of politics were gained to the Ottoman Turkic. This shows that there was an Ottoman Renaissance in the mentioned period that has not been named by historians yet.

PDF

___

Amasî, Şemseddîn Ahmed Çelebi b. Gümüşlüzâde Hüsameddîn Hasan, Mirâtu’l-Mülûk, haz. Mehmet Şakir Yılmaz, Sultanların Aynası, Büyüyenay Yayınları, İstanbul 2016.
Canım b. Özbek, el-Kemâl fi’l-Furûsiyye, Fatih nr. 35/3.
Duralı, Teoman Ş., “Felsefe-Bilime Ramak Kalmışken”, Bilim Felsefe Tarihi I, İstanbul 1991. İbn Manklî, Muhammed b. Mahmud, Tedbîrâtu’s-Sultaniyye fî Siyâseti’s-Sanâati’l-Harbiyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya nr. 2856.
İhsanoğlu Ekmeleddin - Ramazan Şeşen - M. S. Bekar - G. Gündüz, Osmanlı Askerlik Literatürü Tarihi I-II, IRCICA Yayınları, İstanbul 2004.
İshak b. Murâd, Edviye-i Müfrede, haz. Mustafa Canpolat - Zafer Önler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2016.
İslâm, Mu’înü’l-Mürîd, haz. Recep Toparlı - Mustafa Argunşah, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
Kitab fî İlmü’n-Nüşşâb, haz. İbrahim Delice, Hülasa Okçuluk ve Atçılık içerisinde (s. 195-211 arasında), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003.
Kitab fî Riyâzâti’l-Hayl, haz. Can Özgür, Kitabu’l-Hayl: Memluk Kıpçakçası ile Yazılmış İlk Türk At ve Atçılık Eserinin Paris Yazması, Çantay Yayınları, İstanbul 2002.
Kitab-ı Gunya, haz. Mustafa Akkuş, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
Kitabu Baytarati’l-Vâzıh, haz. Can Özgür, Baytaratü’l-Vâzıh (Metin - İndeks), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1988.
Mercimek Ahmed b. İlyas, Kâbusnâme-i Keykavus, haz. Orhan Şaik Gökyay, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2007.
Molla Hüsrev, Mehmed b. Feramurz b. Ali Muhyiddîn, Dürerü’l-Hükkâm fî Şerh-i Gureri’l- Ahkâm I-II, İstanbul 1329.
Mustafa, Şeyhoğlu Sadrüddîn, Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ, haz. Kemal Yavuz, Büyüklerin Hazinesi Alimlerin Mihenk Taşı, Büyüyenay Yayınları, İstanbul 2013.
Münyetü’l-Guzât, Haz. Mustafa Uğurlu, Münyetü’l-Guzât (Metin - İndeks), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1984.
Özdal, Ahmet, Türklerin Savaş Sanatı: Aldatıcı Taktikler & Farklılaşan Stratejiler, Doruk Yayınları, İstanbul 2008.
Rubgûzî, Nâsır, Kısas-ı Enbiyâ, haz. İsmet Cemiloğlu, 14. Yüzyıla Ait Bir Kısas-ı Enbiyâ Nüshası Üzerine Sentaks İncelemesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
Tabîb İbn Şerîf, Yâdigâr, Proje danışmanı: Ayten Altıntaş, edit. Orhan Sakin, 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı: Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf I-II, Yerküre Kitaplığı Yayınları, İstanbul 2003.
Tayboğa el-Eşrefî, Buğyetü’l-Marâm fî Ma’rifeti’l-Hayli’l-Kirâm, Köprülü Kütüphanesi nr. 1288/4.
Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, haz. Reşit Rahmeti Arat, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1947.
Zerdkâşî, Erenboğa İbn Yusuf, el-Anîk fi’l-Menâcîk, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed nr. 3469/1.