AHÎ-ZÂDE ABDÜLHALİM'İN TERCEME -İ ŞEVÂHİDÜ’N-NÜBÜVVE ADLI ESERİNDE SECİ, İÇ SECİ VE EDEBÎ SANATLAR BAĞLAMINDA NESİR ÜSLUBU

XVII. yüzyıl klasik Türk edebiyatının önemli bir âlim, şair, münşi ve hat sanatkârı olan Ahî-zâde'nin Terceme-i Şevâhidü'n-Nübüvve adlı eseri, İranlı şair ve âlim Abdurrahman Molla Câmî'nin Şevâhidü'n-Nübüvve adlı Hz. Peygamber’in peygamberlik delillerinin anlatıldığı eserinin tercümesidir. XVII. yüzyıl nesir geleneği içinde önemli bir yer tutan eser, Ahî-zâde'nin mütercim, müderris ve hattat kimliğinden izlerin görülebileceği, üslup bakımından dikkat çekici bir metindir. Sanatkâr, farklı mesleklerle iştigali sonucu geniş bir bilgi birikimi edinmiş ve buna bağlı olarak zengin kelime kadrosuna eserinde yer vermiştir. Ahî-zâde, kelimeler üzerinde hâkimiyet sağlamış, klasik seci yapısının yanı sıra iç seci olarak adlandırılabilecek bir seci türüyle cinaslı, iştikaklı tamlama ve bağlaçlı yapıları sıklıkla kullanmış, eş sesli ve eş anlamlı kelimeleri büyük bir maharetle bir araya getirmiştir. Ritmik ve tekrirli söyleyişe, aliterasyon ve asonanslara sıklıkla başvurması, teşbih, tezat, tensik, kalb vb. pek çok nazma özgü kabul edilen söz ve anlam sanatını başarılı bir şekilde kullanması, Ahî-zâde'nin üslubunun karakteristik hususiyetleri olarak değerlendirilebilir. Ahî-zâde’nin eserinde temel ahenk unsuru olan iç seciler, onun üslubunun en orijinal vasfıdır. Bu önemli ahenk unsuru, nesir çalışmalarında araştırmacılar tarafından ihmal edilmiştir. Çalışmada Ahîzâde'nin nesir üslubu; seci, iç seci, edebî sanatlar ve onun nesrine özgü kimi üslup özellikleri bağlamında değerlendirilerek XVII. yüzyıl nesri içerisindeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Prose Style in Ahî-zâde Abdulhalim's Work “Terceme -i Sevâhidu’n -Nubuvve” in the Context of Rhyme, Internal Rhyme and Literary Arts

The Terceme-i Sevahidu'n-Nubuvve work of Ahi-zade, a scholar, poet, munsi artist and calligrapher of the 17th century classical Turkish literature, is the translation of the work Sevahidu'n-Nubuvve of the Persian poet and scholar Abdurrahman Molla Cami, discussing prophecy evidences of prophet Mohammad. Having an important position in the 17th century prose tradition, the work is stylistically an interesting translation in which it is possible to see the traces of Ahi-zade's interpreter, mudarris, and calligrapher identity. The artist gained a wide accumulation of knowledge as a result of dealing with different professions and thus included his rich vocabulary in his work. Ahi-zade established domination over words, frequently used the classical rhyme structure, as well as a rhyme type that is also called as internal rhyme, punned rhymes, derived phrases and conjunctions, and gathered homonymic and synonymous words with a great skill. His rhythmic and reduplicated articulation, frequent use of alliterations and assonances and successful use of many figures of speech and meaning that are accepted to be specific to verse such as simile, contrast, editing and kalb, can be assessed as Ahi-zade's stylistic characteristics. Internal rhyme which is the basic element of harmony in Ahi-zade’s work, is the most original quality of his style. This important element of harmony has been neglected by researchers in prose studies. In the study, Ahî-zade's prose style was assessed within the context of rhyme, internal rhyme, literary arts and certain stylistic characteristics specific to his prose and it was attempted to determine his place in the 17th century prose.

___

Ahmed, Hamdî, Belâgat-ı Lisân-ı Osmânî (İnceleme-Metin-Dizin), hzl. Atabey Kılıç, Laçin Yay., Kayseri 2007.

Ahmet Cevdet Paşa, Belâgat-ı Osmâniye, hzl. Turgut Karabey-Mehmet Atalay, Akçağ Yay., Ankara 2017.

Aksoyak, İsmail Hakkı, “Eski Türk Edebiyatında Nesir Üzerine Bazı Belirlemeler”, Nesrin İnşâsı Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları V, hzl. Hatice Aynur, Müjgan Çakır, Hanife Konucu, Selim, S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, Turkuaz Yay., İstanbul 2010.

Bilgegil, M. Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri, Salkımsöğüt Yay., Erzurum 2015.

Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, sdl. A. Fikri Yavuz, İsmail Özen, C. I, Meral Yay., İstanbul 1975.

Daş, Abdurrahman, Osmanlılarda Münşeât Geleneği, Hoca Sadeddin Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Münşeâtı, Yayımlanmamış DT, Ankara Ü. SBE, Ankara 2003.

Demircioğlu, Cemal, “19. Yüzyıl Sonu Türk Edebiyatında Tercüme Kavramı”, Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları) Prof. Dr. Günay Kut Armağanı, C. 27/II, 2003, s. 13-31.

Duran, Ramazan, “Klâsik Türk Edebiyatı Nesrinde Taklidî Ahenk: Cevahirü'l-Hikem Fî-Tehzibi Ahlâkı'l-Ümem Örneği” Turkish Studies 11, S. 20, 2016, s. 161-174.

Durmuş, İsmail, “Seci”, İslam Ansiklopedisi, C. 36, TDV Yay., İstanbul 2009, s. 273-275.

Durmuş, İsmail, “Tensik”, İslam Ansiklopedisi, C. 40, TDV Yay., İstanbul 2011, s. 465-467.

Durmuş, İsmail, “Üslub”, İslam Ansiklopedisi, C. 32, TDV Yay., İstanbul 2012, s. 383-385.

Durmuş, Mustafa, “Klâsik Osmanlı Nesrinde Aliterasyon” Turkish Studies=Türkoloji Araştırmaları: Prof. Dr. Filiz Kılıç Armağanı 7, S. 1, 2012, s. 995-1004.

Güleç, Hasan, “Ahî-zâde Abdülhalim Efendi”, İslam Ansiklopedisi, C. 1, TDV Yay., İstanbul 1988, s. 548-549.

İsen, Mustafa vd., Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ankara 2005

İz, Fahir, Eski Türk Edebiyatında Nesir (3. Baskı), Akçağ Yay., Ankara 2011.

Kahraman, Alim, “Üslub” (Türk Edebiyatı), İslam Ansiklopedisi, C. 42, TDV Yay., İstanbul 2012, s. 387-388.

Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zünûn an Esâmii’l-Kütüb ve’l-Fünûn, C. 3, çev. Rüştü Balcı, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2017.

Kavruk, Hasan, Eski Türk Edebiyatında Mensur Hikâyeler, MEB Yay., Ankara 1998.

Kılıç, Atabey, “Klâsik Türk Edebiyatında Tarz-ı nesir Üç müdür?”, Hikmet-Akademik Edebiyat

Dergisi, Prof. Dr. Abdulkerim Abdulkadiroğlu Özel Sayısı, S. 3, 2016, s. 51-79.

Kılıç, Atabey, Manzûme-i Keskin, TDK Yay., Ankara 2009.

Kılıç, Hulusi, “İştikâk”, İslam Ansiklopedisi, C. 22, TDV Yay., İstanbul 2001, s. 439-440.

Kılıç, Hulusi-Yetiş, Kazım, “Cinâs”, İslam Ansiklopedisi, C. 8, TDV Yay., İstanbul 1993, s. 12- 14.

Kocakaplan, İsa, Açıklamalı Edebî Sanatlar, TEV Yay., İstanbul 2014.

Köksal, M. Fatih, “Sinan Paşa'nın Nesri ve Nesir Üslûbu” Klâsik Türk şiiri Araştırmaları, Akçağ Yay., Ankara 2005, s. 81-94.

Külekçi, Numan, Açıklamalar ve Örneklerle Edebî Sanatlar, Akçağ Yay., Ankara 2005.

Levend, Âgâh Sırrı, Türk Edebiyat Tarihi, TTK Yay., Ankara 1998.

Macit, Muhsin, Divan Şiirinde Âhenk Unsurları, Kapı Yay., İstanbul 2016.

Muallim Nâci, Istılahat-ı Edebiyye-Edebiyat Terimleri, hzl. Alemdar Yalçın-Abdülkadir Hayber, Akabe Yay., Ankara 1981.

Müstakîm-zâde Süleyman Sadeddîn, Tuhfe-i Hattâtîn, hzl. Mustafa Koç, Klâsik Yay., İstanbul 2014.

Mütercim Âsım Efendi, Burhân-ı Katı, hzl. Öztürk, Mürsel-Derya Örs, TDK Yay., İstanbul 2009.

Okuyucu, Cihan vd., Klâsik dönem Osmanlı Nesri, Kriter Yay., İstanbul 2009.

Öz, Mustafa, “Şevâhidü’n-Nübüvve”, İslam Ansiklopedisi, C. 39, TDV Yay., İstanbul 2010, s. 19-20.

Öztürk, Erdem Can, “Ahî-zâde, Abdülhalîm”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2388 (erişim tarihi: 06.02.2020)

Öztürk, Erdem Can, Lâmiî Çelebi'nin Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, Yayımlanmamış DT, Celal Bayar Ü. SBE, Manisa 2014.

Recâî-zâde Mahmûd Ekrem, Ta'lîm-i Edebiyyât, hzl. Furkan Öztürk, Dün Bugün Yarın Yay., İstanbul 2016.

Redhouse, James W., Müntahabât-ı Lügat-ı Osmâniyye, hzl. Recep Toparlı-Betül Eyövge-Yaşar Yılmaz, TDK Yayınları, Ankara 2009.

Saraç, M. A. Yekta, Klasik Edebiyat Bilgisi-Belagat, Gökkubbe Yay., İstanbul 2012.

Sucu, Nurgül, “Eski Türk Edebiyatında Tercüme Geleneği”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 19, 2006, s. 125-148.

Şentürk, Ahmet Atilla-Kartal, Ahmet, Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yay., İstanbul 2016.

Tolasa, Harun, Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ege Ü. Ede. Fak. Yay., İzmir 1983.

Uzun, Mustafa, “Münşeât”, İslam Ansiklopedisi, C. 32, TDV Yay., İstanbul 2006, s. 8-20.

Uzun, Mustafa, “Tensik”, İslam Ansiklopedisi, C. 40, TDV Yay., İstanbul 2011, s. 467-468.

Woodhead, Christine, “Klâsik Estetikte Yeni Yönelişler: Orta Klâsik Dönem (1600-1700): Estetik Nesir”, Türk Edebiyatı Tarihi, edt. Talât Sait Halman vd., C. 2, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2006, s. 317-326.

Yetiş, Kazım, “Ahenk”, İslam Ansiklopedisi, C. 1, TDV Yay., İstanbul 1988, s. 516-517.

Yetiş, Kâzım, Talîm-i Edebiyat'ın Retorik ve Edebiyat Nazariyâtı Sâhasına Getirdiği Yenilikler, AKM Yay., Ankara 1996.

Yıldız, Ayşe, “Bazı Belâgat Kitaplarına Göre Secinin Tanım ve Tasnifi Üzerine Düşünceler”, Turkish Studies: Tunca Kortantamer Özel Sayısı 2, S. 4, 2007, s. 1055-1065.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, S. Ktb., Çelebi Abdullah Efendi Nu: 253.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, S. Ktb., Laleli Nu: 2023.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, S. Ktb., Hekimoğlu Nu: 722.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, S. Ktb., Fazıl Ahmed Paşa Nu: 1062.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, S. Ktb., Nurosmaniye Nu: 3386.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, S. Ktb., Hâlet Efendi Nu: 185.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, S. Ktb., Esâd Efendi Nu: 286.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, S. Ktb., Fatih Nu: 4275.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, S. Ktb., Hacı Mahmud Efendi Nu: 4376.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, S. Ktb., Hamidiye Nu: 633.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, M. Ktb., Nu: 60 HK 179.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, M. Ktb., Nu: 06 HK, 2395/1.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, M. Ktb., Nu: O6 Mil Yz A 2121.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, T. Ktb., Nu: B254.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, T. Ktb., Nu: YY294.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, T. Ktb., Nu: Y. 1856 (?)

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, B. Ktb., Nu: 15825.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, B. Ktb., Nu: 920 (?)

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, MT. Ktb. Ali Emirî Efendi Şer'iye, Nu: 1033.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, MT. Ktb. Hekimoğlu Ali Paşa, Nu: 723 (?)

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, K. Ktb. Nu: 42 Kon 1730.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, İB. Ktb. Nu: 297. 2 AHİ.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, SL. Ktb. Nu: 22 SEL.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, MS. Ktb. Nu: 8915

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, MS. Ktb. Nu: Türkî 119.

Ahî-zâde, Şevâhidü'n-Nübüvve Tercümesi, L. Ktb. Nu: Cod. Or. 14. 250.