Osmanlı ve Cumhuriyet Türkiyesi’nde Eczacı Kalfalarının Örgütlenme Girişimleri (1912-1949)

Bu makalenin amacı, bugüne kadar eczacılık tarihi açısından incelenmemiş olan kalfalık kurumu ve eczacı kalfalarının Osmanlı döneminde başlayan örgütlenme girişimleri konusunda yeni bilgiler ortaya koymaktır. Eldeki bilgiler ışığında eczacı kalfalarının ilk örgütü olması muhtemel olan ve 1912’de kurulan İstanbul Eczacı İşçileri Cemiyeti’nden başlayarak 1949 yılına kadarki eczacı kalfaları cemiyetleri incelenmiştir. Osmanlı döneminde İttihad ve Terakki Cemiyeti ile başlayan değişik meslek mensuplarının kendi aralarında örgütleme veya başka bir deyimle “birleşme” çabalarının bir yansıması olarak 1912 yılında İstanbul Eczacı İşçileri Cemiyeti kurulmuştur. Savaş yıllarının zorlukları ve eczacı kalfalarının dağınık vaziyette olması cemiyetin ömrünün kısa olmasına neden olmuştur. 1919 yılında Beynelmilel Diplomalı ve Diplomasız Eczacı Müstahdemîni Cemiyeti adında sosyalist tabanlı ikinci bir cemiyet kurulmuşsa da çeşitli nedenlerden dolayı kısa sürede dağılmıştır. Cumhuriyet’in ilânından sonra eczacı kalfaları 1932 yılında İzmir’de Eczacı Kalfaları Cemiyeti adı altında örgütlenmiş ve bu girişimin hemen ardından 1933 yılında İstanbul’da Pratik Farmakoloğlar Birliği kurulmuştur. 1949 yılına gelindiğinde de yine İstanbul’da Türkiye Eczacı Kalfaları Birliği kurulmuş ve şubeleşme çalışmalarında bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Eczacı kalfası, Aydınlık dergisi, eczacı kalfası cemiyetleri, eczacılık tarihi

Pharmacy Assistants’ Endeavours in Establishing Vocational Associations in Ottoman and Republican Turkey (1912-1949)

Pharmacy journeymen are not analysed until today, within the context of the history of pharmacy. In this article, starting from the Ottoman period, new information is presented regarding the journeymen as a vocational institution, and the attempts of establishing journeyman associations. In the light of the current information, pharmacy journeyman associations are evaluated, beginning with İstanbul Pharmacy Workers’ Association (İstanbul Eczacı İşçileri Cemiyeti) which is probably the first journeyman association. The analysis covers the journeymen associations formed until 1949. In the Ottoman period, İstanbul Pharmacy Workers’ Association (İstanbul Eczacı İşçileri Cemiyeti) was established in 1912, as a reflection of a policy starting with Committee of Union and Progress (İttihad ve Terakki Cemiyeti), which attempts organizing the members of various occupations, or “unifying” them as distinct vocational groups. The Association was short lived due to the difficulties of the wartime period and the fact that pharmacy journeymen are dispersed throughout the city. In 1919, a socialist based organization, entitled International Association of Licenced and Unlicenced Pharmacy Employees (Beynelmilel Diplomalı ve Diplomasız Eczacı Müstahdemîni Cemiyeti) was founded, but it was disbanded within a short period. After the declaration of the Republic, in 1932, pharmacy journeymen formed an Association of Pharmacy Journeymen (Eczacı Kalfaları Cemiyeti) in İzmir, and immediately afterwards, Union of Practicing Pharmacists (Pratik Farmakoloğlar Birliği) was established in İstanbul. By 1949, Turkish Union of Pharmacy Journeymen (Türkiye Eczacı Kalfaları Birliği) was founded in İstanbul, and it attempted to open branches in different cities.

Keywords:

Pharmacy journeyman, Pharmacy journeyman associations, Aydınlık magazine, History of Pharmacy,

PDF

___

Türkiye Eczacı Kalfaları Birliği’nin Ankara şubesine ait antetli zarf ve mektup kâğıdı. Eyüp Talha Kocacık Koleksiyonu.
Basılı Kaynaklar / Printed Sources “Müteferrik Haberler - Türkiye Eczacıları Cemiyeti’nden.” Türk Eczacı Âlemi 3, 3-4 (1929): 55.
Baylav, Naşit. Eczacılık Tarihi. İstanbul: Yörük Matbaası, 1968. Baytop, Turhan. “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Eczacılık Cemiyetleri.” Osmanlı İlmî ve Meslekî Cemiyetleri, yayına hazırlayan Ekmeleddin İhsanoğlu içinde, 143-154. İstanbul: Edebiyat Fakültesi ve IRCICA, 1987.
Baytop, Turhan. Türk Eczacılık Tarihi Araştırmaları. İstanbul: Sinangil Matbaası, 2000.
Çetinkaya, Y. Doğan. “Sefaletten İhyaya: Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi ve E. P. Thompson.” Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar sayı 17 (Bahar 2014): 201-221.
Dumont, Paul. “20. Yüzyıl Başları Osmanlı İmparatorluğu İşçi Harekeleri ve Sosyalist Akımlar Tarihi Üzerine Yayımlanmış Kaynaklar.” Toplum ve Bilim sayı 3 (Güz 1977): 31-50.
“Eczacılar.” Aydınlık, sayı 10, 1 Teşrin-i Sânî 1922 [1 Kasım 1922], 267-270.
“Eczane Sahibi Meslektaşlarımıza Bir Tamim.” Farmakoloğ 3, 3-4 (1933): 637.
Etker, Şeref. İkinci Meşrutiyetin Tabip Örgütleri. İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, 2017.
İdare heyeti, “Türkiye Eczacılar Birliği I. Bölge İstanbul Eczacı Odası Kongresi İdare Heyetinin Çalışma Raporu.” Pratik Farmakoloğ 9, 104 (1962): 10.
“İstanbul Eczacı Amelesinin Lakaydisi Yüzünden Dağılan Bir Teşkilat.” Ziyâ, 27 Eylül 1922, 2.
İstanbul Eczacı İşçi Arkadaşlarımıza. Dersaadet: Arşak Gorayan Matbaası, 1328 [1912-13].
Kocacık, Eyüp Talha. Farmakoloğ Dergisinin Özetli Bibliyografyası ve Değerlendirmesi. İstanbul: Eczacılık Tarihi Araştırma Derneği, 2016.
“Pratik Farmakoloğlar Birliği.” Farmakoloğ 3, 6 (1933): 685-686.
Toprak, Zafer. “Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine Sendikal Gelişmeler: İstanbul Umum Deniz ve Maden Kömürü Tahmil ve Tahliye Amele Cemiyeti.” Toplum ve Bilim sayı 40 (Kış 1988): 141-153.
Tunçay, Mete. Eski Sol Üzerine Yeni Bilgiler. İstanbul: Belge Yayınları, 1982.
Tunçay, Mete. Türkiye’de Sol Akımlar-I (1908-1925). İstanbul: BDS Yayınları, 1991.
Türkiye Eczacı Kalfaları Birliği Tüzüğü. İstanbul, 1949. Türkiye Eczacı Kalfaları Birliği Yardım Sandığı Tüzüğü. İstanbul, 1949.
Türkiye Eczacı Kalfaları’nın Büyük Millet Meclisi Muhterem Azalarından Ricası. İzmir: Meşher Matbaası, 1933.
“Türkiye Eczacı Kalfaları Derneğinin 1953 Yılı İdare Heyeti Çalışma Raporu.” Pratik Farmakoloğ 1, 1 (Ocak 1954): 15-18.
Unsur, Özge. “Şefik Hüsnü Değmer: Türkiye Sol Hareketi İçindeki Yeri ve Görüşleri.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2003.
Yıldırım, Kadir. “Balkan Savaşları’nın Osmanlı’da İşçi Hareketleri Üzerindeki Etkileri.” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 12, 2 (Kış 2012): 213-234.
Yıldırım, Nuran. “Dârülfünûn-ı Osmanî Tıp Fakültesi Eczacı Mektebi Öğrencilerine Ait Kabulnâmeler ve Şehâdetnâmeler.” II. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri (20-21 Eylül 1990; İstanbul) içinde 239-279. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999.
Yıldırım, Nuran. “Nizamnâme-i Eczacıyan der Memalik-i Osmaniye Osmanlı Devleti’nde Eczacılar Nizamnâmesi-1852.” IV. Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı Bildirileri (4-5 Haziran 1998; İstanbul) editör Emre Dölen içinde 43-103. İstanbul: Marmara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, 2000.
Yolalıcı, M. Emin. “1922-1923 Yıllarında Samsun’da Fiyat Hareketleri (Belediye Meclisi Zabıt Defteri’ne Göre).” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi Cumhuriyetin 75. Yıl Özel Sayısı 14, 42 (Kasım 1998): 121145.