İstanbul ve Anadolu Eczanelerinde Mesai Saatleri ve Nöbet Uygulamaları: Bir Tarihçe

Bu makalede, Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nin erken dönemlerinde Türkiye’deki eczanelerin mesai saatleri ve nöbet uygulamaları araştırılmıştır. Osmanlı döneminde hazırlanan eczacılık nizamnamelerinde uzun yıllar değişiklik yapılmaması neticesinde, mesai saatlerinin belirlenmesi ve nöbet gibi bazı uygulamalar eczacıların kişisel tercihlere bırakılmıştı. Dolayısıyla mesai saatleriyle ilgili farklı uygulamalar ortaya çıkmıştır. Erken Cumhuriyet dönemi içerisinde de benzer uygulamaların görülmüştür. Kamu kurumu niteliğindeki Türk Eczacıları Birliği’nin (TEB) kurulmasıyla, mesai kavramı netlik kazanmıştır. Makalede, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi uygulamaları, TEB’in kurulmasından sonra yapılan düzenlemeler, eczane nöbet sorunları, bölge odalarının nöbet tanzimi gibi konulara incelenmiştir. Araştırma, sadece İstanbul ile sınırlı kalmayıp, Anadolu şehirlerindeki uygulamaları da içermektedir.

Day and Night Shifts and Working Hours of Pharmacists in Istanbul and Anatolia: A Brief History

This study aimed to examine the working hours and shifts in pharmacy practice in Turkey, during the late Ottoman and early Republican Period. The pharmacy regulations issued during the Ottoman Empire did not change for many years. As a result, implementations such as working hours and shifts in pharmacy practice were left to the pharmacists’ decisions, leading to different practices. Although a similar practice prevailed in the early Republican Period, the establishment of the Turkish Pharmacists’ Association (TEB), a public institution, led to the regularization of working hours and shifts in pharmacy practice. After examining the working hours and day and night shifts during the Ottoman Empire and the early Republican Period, this study focused on the regulations made after the establishment of TEB, the problems faced by the pharmacists, and the setting of shifts by the regional chambers of pharmacy. This study is not limited to practices in Istanbul, but it also includes those prevalent in Anatolian cities.

___

  • T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Ankara .
  • Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı 30.18.1.1/5.21.16 27 Temmuz 1922. .
  • T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul .
  • İrâde Hususi (İ. HUS) 66.110.001, Hicri 30 Ra. 316 [18 Ağustos 1989]. .
  • Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO) 1180.88461 Hicri 3 Ra. 316 [21 Ağustos 1898]. .
  • Eyüp Talha Kocacık Koleksiyonu, Sakarya .
  • 1959 yılı Fatih-Aksaray Nöbetçi Eczaneler Cetveli .
  • 1961 yılı Beyoğlu Nöbetçi Eczaneler Cetveli .
  • Milli Kütüphane, Ankara .
  • Etfal Eczanesi Nöbet Afişi .
  • Şişli Çocuk Eczanesi Nöbet Afişi .
  • “7. Bölge Bursa Eczacı Odası Kongre Zaptı.” Türk Eczacıları Birliği Mecmuası 1, 2 (1958): 51-63. .
  • “Ahali-i kirama kolaylık,” Hekim 1 Teşrin-i sânî (1)327 (14 Kasım 1911). .
  • “Anket.” Ankara Eczacı Odası Bülteni 12, 6 (1990): 206-211. .
  • “Anket.” Antalya Eczacı Odası Bülteni 7, 4 (1933): 20. .
  • “Bölge Nöbet Kartları Yeniden Düzenlendi.” Ankara Eczacı Odası Bülteni 10, 1 (1988): 46. .
  • “Bölge Odalarından Haberler.” Türk Eczacıları Birliği Mecmuası 1, 1 (1958): 77. .
  • “Eczacılar.” Aydınlık sayı 10, 1 Teşrin-i Sani 1922 [1 Kasım 1922]: 267-270. .
  • “Eczanelerin Cuma Ruhsatiyesi Resminden İstisnaları Hakkında.” Farmakoloğ 3, 1-2 (1933): 617. .
  • “Eczanelerin Pazar Tatili.” Farmakoloğ 20, 6 (1950): 228. .
  • “Ertik Haberleri.” Farmakoloğ 5, 8-10 (1935): 1101. .
  • “Gece Nöbetleri İyi Bir Şekilde Tatbik Ediliyor Mu?.” Türk Eczacı Âlemi 1, 10 (1927): 174. .
  • “Haber-Duyuru.” İzmir Eczacı Odası Bülteni (Mart 1983): 41. .
  • “Havadis-i Tıbbiye,” Hekim 15 Teşrin-i evvel (1)326 (28 Ekim 1910): 184. .
  • “İstanbul Eczacılar Cemiyeti Riyasetine: 6 Eylül 1927 Tarihli İstidanız Cevabıdır.” Türk Eczacı Âlemi 2, 7 (1928): 102+.
  • “Mesleğimizin Türkiye’deki Tarihçesi,” Farmakoloğ 3, 7 (1933): 700-703. .
  • “Meslek Haberleri.” Farmakoloğ 5, 5-7 (1935): 1053. .
  • “Meslek Haberleri.” Farmakoloğ 8, 7-9 (1938): 93-94. .
  • “Meslek Haberleri.” Türk Eczacıları Birliği Mecmuası 1, 2 (1958): 47-50. .
  • “Meslek Haberleri-1936 Yılı Genel Kongresi.” Farmakoloğ 6, 1-3 (1936): 14. .
  • “Mühim Bir Tamim,” Pratik Farmakoloğ 1, 7 (195 4): 24. .
  • “Nöbet Cetvelleri.” Ankara Eczacı Odası Bülteni 3, 2 (1981): 56. .
  • “Nöbet Hizmetleri Protokolü Yürürlüğe Girdi.” Samsun Eczacı Odası Bülteni 6, 21 (1988): 53-54. .
  • “Nöbet Protokolü.” Kocaeli Eczacı Odası Bülteni, 3 (Eylül 1996): 13. .
  • “Nöbetçi Eczane Böyle Mi Olur?,” Doğu, 20 İkinci kanûn 1938, 4. .
  • “Nöbetler ve Can Güvenliği.” Ankara Eczacı Odası Bülteni 10, 2 (1988): 56-59. .
  • “Oda Haberleri,” Ankara Eczacı Odası Bülteni 5, 2 (1983): 55-60. .
  • “Oda Haberleri.” Ankara Eczacı Odası Bülteni 9, 1 (1987): 58. .
  • “Oda Haberleri.” İzmir Eczacı Odası Bülteni 8, 1 (1986): 31. .
  • “Odadan Haberler.” Malabadi 2, 3 (1998): 6. .
  • “Onur Kurulu Kararları.” Bursa Eczacı Odası Bülteni 24 (Haziran 1999): 23. .
  • “Resmi Bildiriler.” Farmakoloğ 12, 1-4 (1942): 42. .
  • “Resmi Yazılar,” Türk Eczacıları Birliği Mecmuası 3, 1 (1960): 46-53. .
  • “Resmi Yazılar.” Türk Eczacıları Birliği Mecmuası 2, 4 (1959): 31. .
  • Ankara Eczacı Odası. Eczane Çalışma Saatleri Hakkında İnceleme. Ankara: Dijital Basımevi, 2013. .
  • Arsan, Hüsnü. “Eczanenin Özel Talimatnamesi.” Farmakoloğ 17, 4-6 (1947): 99-103. .
  • Arslantürk, Süleyman. Nöbetçi Eczane. İstanbul: Pastel Matbaası, 1999. .
  • Baylav, Naşit. Eczacılık Tarihi. İstanbul: Yörük Matbaası, 1968. .
  • Baytop, Turhan. Eczacılık Deontolojisi. İstanbul: Fatih Ofset, 1992. .
  • Baytop, Turhan. Türk Eczacılık Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No. 3358 Eczacılık Fakültesi No. 47, 1985. .
  • Beledî İspençiyarlık Sanatının İcrasına Dair Nizamname. İstanbul: Castro Matbaası, 1863. .
  • Bir Kurumun Öyküsü: Türk Eczacıları Birliği 1956-2006. Yay. Haz. Afife Mat, Ankara: Türk Eczacıları Birliği Yayınları, 2007. .
  • Çapa, Mesut. Çiçek, Rahmi. Yirminci Yüzyıl Başlarında Trabzon’da Yaşam. Trabzon: Serander Yayınları, 2004. Muzaffer, “Eczacı Birliği,” Resimli Eczacı 13, 27 (Nisan 1339/1923): 7.
  • Çerçi, Nurettin. “Güncel Bir Konu.” Adana Eczacı Odası Bülteni 1, 1 (1986): 5-7. .
  • Deniz, Önder. “Cumhuriyet Döneminde Tatil Kavramı ve 1935 Tarihli Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Kanunu.” Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi 10, 23 (Güz 2011): 57-72.
  • Derman, Hasan. Tarifemiz ve Yakın Tarihçesi. İstanbul: Eczacı Kütüphanesi Neşriyatı 38 (EKN), Hüsnütabiat Matbaası, 1956. .
  • Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, Sözlük Dizisi: 1, 2010.
  • Dölen, Emre. Türkiye Üniversite Tarihi: Cumhuriyet Döneminden Osmanlı Darülfünunu 1922-1933. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010. .
  • Eczacılar ve Eczahaneler Hakkında 24 Kanun-u Sâni 927 tarihli ve 924 Numaralı Kanun. Ankara: Yeni Matbaa, 1927. .
  • Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun ve 20. Maddesine Tevfikan Hazırlanan Talimatname. İstanbul: Kalite Matbaası, 1954. .
  • Eczacılık Mevzuatı. Yay. Haz. Kart, Erdal. Çolak, Zuhal. Pekcan, Gökhan. Öğüşlü, Hüseyin. Ankara: Türk Eczacıları Birliği Yayınları, 2017. .
  • Erden, Fethi. Türk Hekimleri Biyografisi. İstanbul: Çituri Biraderler Basımevi, 1948. .
  • Etker, Şeref. “Afganistan’da Türk Eczacıları: Ord. Prof. Selahattin Tandal,” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 12, 1 (2010): 67-74. .
  • Farmakoloğ. “Hafta Tatili.” Farmakoloğ 5, 1 (1935): 19-21. .
  • Farmakoloğ. “Pazar Tatili.” Farmakoloğ 8, 7-9 (1938): 90. .
  • Farmakoloğ. “Pazar Tatili.” Farmakoloğ, 8, 10-12 (1938): 128. .
  • Farmakon. “Kongremiz.” Farmakoloğ 17, 4-6 (1947): 117-164. .
  • Farmakon. “Yıllık Kongremiz.” Farmakoloğ 18, 1-2 (1948): 25-59. .
  • Feyzioğlu, Bahadır. “SARS-CoV-2 Kökeni.” Journal of Biotechnology and Strategic Health Research 4, 30 (2020): 1-9. .
  • Fidan, Üzeyir. Türker, Meltem. Durak Albayrak, Özge. Eczanelerde Ekonomik ve Finansal Durum Araştırması 2019. Ankara: Türk Eczacıları Birliği Yayınları, 2019. .
  • Hekim 1 Eylül (1)326 (14 Eylül 1910): 156+II. .
  • Hekim 1 Kanûn-ı sânî (1)325 (14 Ocak 1910): I+8+I. .
  • Hekim 15 Kanûn-ı evvel (1)326 (28 Aralık 1910) .
  • Hekim 15 Teşrin-i sânî (1)326 (28 Kasım 1910): 200+I. .
  • Hekim 31 Kanûn-ı sânî (1)325 (13 Şubat 1910): 24+II. .
  • İdare Heyeti. “İdare Heyeti Raporu.” Farmakoloğ 20, 3 (1950): 87-94. .
  • İhsanoğlu, Ekmeleddin. Günergun, Feza. “Osmanlı Türkiye’sinde ‘Alaturka Saat’ten ‘Alafranga Saat’e Geçiş.” X. Ulusal Astronomi Kongresi (2-6 Eylül 1996) Bildirileri (İstanbul: 1996): 434-441.
  • Kocacık, Eyüp Talha. “Kocaeli Sancağı’nın Adapazarı ve Diğer Kazalarındaki Eczacıları 1874-1954.” Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildiri Kitabı-III (25-27 Mart 2016; Kocaeli) editör Haluk Selvi, M. Bilal Çelik, İbrahim Şirin, Ali Yeşildal içinde 2557-2589. Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları No. 38, 2017.
  • Kocacık, Eyüp Talha. “Türk Eczacıları Birliği’nden Önce Mesleki Örgütlenmenin Kısa Tarihi.” TEB Haberler 7 (2020): 7-13. .
  • Kocacık, Eyüp Talha. Dölen, Emre. “Osmanlı ve Cumhuriyet Türkiyesi’nde Eczacı Kalfalarının Örgütlenme Girişimleri (1912-1949).” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 20, 2 (2019): 85-86.
  • Kocacık, Eyüp Talha. Farmakoloğ Dergisinin Özetli Bibliyografyası ve İncelemesi. İstanbul: Eczacılık Tarihi Araştırma Derneği, 2016. .
  • Kocaer, Remzi. Türkiye Eczacılar Almanağı 1949. İstanbul: Hüsnü Tabiat Basımevi, 1949. .
  • Kocaer, Remzi. Türkiye Eczacılar Almanağı 1966. İstanbul: Kulen Matbaası, 1966. .
  • Murakıp Raporu.” Türk Eczacıları Birliği Mecmuası 1, 1 (1958): 46. .
  • Onger, Faruk. “Geçmişten Geleceğe.” Pharmacia 34, 2 (1978): 10-11. .
  • Sandalcı, Mert. Belgelerle Türk Eczacılığı I-2. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 2002. .
  • Sandalcı, Mert. Belgelerle Türk Eczacılığı II. İstanbul: İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 1998. .
  • Sandalcı, Mert. Belgelerle Türk Eczacılığı IV. İstanbul: İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 2000. .
  • Sandalcı, Mert. Belgelerle Türk Eczacılığı V. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 2006. .
  • Sandalcı, Mert. Belgelerle Türk Eczacılığı III. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 1999. .
  • Sarısakal, Baki. Samsun Sağlık Tarihi. Samsun: Barış Gazetesi Yayınları 10, 2005. .
  • Sıhhî-İçtimai ve İskâna Ait Kanun, Nizamname, Talimatname ve Kararnameler. Ankara: Sıhhat ve İçtimaî Muavenet Vekâleti, 1942. .
  • Şehsuvaroğlu, Bedii N. Eczacılık Tarihi Dersleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 1582, 1970. .
  • Tandal, Selahattin. “Bugünkü Eczacılık.” Türk Eczacıları Birliği Mecmuası 1, 1 (1958): 5-8. .
  • Türkçe Sözlük, 10. bs. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2005. .
  • Türkiye Eczacı Kalfaları Derneği İdare Heyeti, “Açık Teşekkür.” Pratik Farmakoloğ 1, 7 (1954): 24. .
  • Türkiye Eczane Sahipleri Cemiyeti Yönetim Kurulu, “Planlama ve Serbest Eczaneler.” Pharmacia 6 (Kasım 1966): 27-39. .
  • Usta, Veysel. “Tanzimat’tan Cumhuriyete Trabzon’da Sağlık.” Anadolu’nun İlk Tıp Gazetelerinden: Hekim yay. haz. içinde Mustafa Çulfaz (Trabzon: Serander/ Trabzon Tabip Odası Yayınları, 2007), XXXIV. .
  • Ülman, Yeşim Işıl. Galatasaray Tıbbiyesi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2017. .
  • Yaşayanlar, İsmail. “Sinop, Samsun ve Trabzon'da Kolera Salgınları, Karantina Teşkilatı ve Kamu Sağlığı Hizmetleri (1876-1914).” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2015.
  • Yıldırım, Nuran. “İstanbul Eczanelerinde Hasta Muayenesi ve Tıbbi Tahlil Laboratuvarları.” Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları 2-3 (1996-1997): 71-97. .
  • Yıldırım, Nuran. “İstanbul’da Nöbet Mahalleri Nöbet Eczaneleri (1845-1895).” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 6, 2 (2005): 151-182. .
  • Yıldırım, Nuran. “Osmanlı Devleti’nin Son Eczacılık Yönetmeliği: Eczacılar ve Eczahaneler Hakkında Kararname 1922.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 4, 2 (2003): 83-108.
  • Yüksel, Ahmet. “Osmanlı Devlet Dairelerinde Mesai Kavramı ve Uygulaması (18.-20 Yüzyıllar).” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 16, 1 (2004): 19-49. .
  • “Beyoğlu Eczaneleri Aralarında Anlaştılar.” Akşam, 28 Kanûn-ı sânî 1934, 5. .
  • “Bir Müracaat: Eczanelerin de Saat 9’da Kapanması İsteniyor.” Cumhuriyet, 19 Ekim 1934, 5. .
  • “Eczaneler de 9’da Kapanıyor.” Cumhuriyet, 12 Teşrin-i Sani [Kasım] 1934, 2. .
  • “Eczanelerin Nöbet Cetveli.” Ulus, 17 Mayıs 1940, 6.; 1 Birinci kanun [Aralık] 1941, 7.; 1 Mart 1941, 5. .
  • “Nöbetçi Eczane.” Cumhuriyet, 30 Mayıs 1948, 3. .
  • “Nöbetçi Eczaneler.” Ulus, 24 Mayıs 1936, 6. .
  • “Nöbetçi Eczanelerden Daha İyi Faydalanılmalı.” Cumhuriyet, 28 Temmuz 1958, 1. .
  • “Vazifeli Olduğu Gece Kapalı Bulunan Nöbetçi Eczane.” Cumhuriyet, 1 Mayıs 1946, 4. .
  • “Eczacılar Cuma Günü Münavebe ile Eczanelerini Açmak İstiyorlar.” Cumhuriyet, 15 Mart 1931, 2.
  • “İstanbul Eczacılar Cemiyeti Riyasetine: 6 Eylül 1927 Tarihli İstidanız Cevabıdır.” Türk Eczacı Âlemi 2, 7 (1928): 102+I.
  • “Nöbetçi Eczaneden Beklenen Bu Mu?.” Cumhuriyet, 19 Aralık 1930, 2. .
  • “Cuma Ruhsatiyesi.” Cumhuriyet, 5 Mart 1931, 2. .
  • Yeniyol, 5 Teşrin-i evvel [Ekim] 1934, 3.; Yeniyol, 25 Teşrin-i evvel [Ekim] 1934, 3. .
  • İzmir Postası, 23 Teşrin-i evvel [Ekim] 1934, 4.; 25 Kanûn-ı evvel [Aralık] 1934, 4. .
  • Hakimiyeti Milliye; 2 Temmuz 1934, 2.; 3 Temmuz 1934, 2.; 4 Temmuz 1934, 2.; 5 Temmuz 1934, 2.; 6 Temmuz 1934, 2.; 7 Temmuz 1934, 2.; 8 Temmuz 1934, 2.; 9 Temmuz 1934, 2.; 10 Temmuz 1934, 2; 11 Temmuz 1934, 2.; 12 Temmuz 1934, 2.; 13 Temmuz 1934, 2.; 14 Temmuz 1934, 2.; 15 Temmuz 1934, 2.; 16 Temmuz 1934, 2.
  • Savaş, 10 Temmuz 1934, 2.; 11 Temmuz 1934, 2.; 12 Temmuz 1934, 2.; 13 Temmuz 1934, 3. .
  • “Nöbetçi Eczane.” Yeni Mersin, 2 Ağustos 1934, 3.; 3 Ağustos 1934, 3.; 17 Şubat 1935, 4. .
  • “İstanbul Belediyesi İlanları.” Cumhuriyet, 5 Ağustos 1934, 7. .
  • “Eczaneler de Erken Kapanacak.” Cumhuriyet, 23 Ekim 1934, 2. .
  • “Eczaneler.” Cumhuriyet, 23 Ekim 1934, 2. .
  • “Beyoğlu’nda Nöbetçi Eczaneler.” Cumhuriyet, 15 Aralık 1934, 2. .
  • “Nöbetçi Eczaneler,” Kurun, 11 Birinci kanûn [Aralık] 1935, 7. .
  • “Nöbetçi Eczaneler.” Cumhuriyet, 7 Temmuz 1935, 4. .
  • “Cağaloğlu Eczanesi’nde Bir Hırsızlık.” Cumhuriyet, 24 Kasım 1935, 4. .
  • “Eczacı Kalfalarının Hafta Tatili.” Cumhuriyet, 10 Aralık 1935, 2. .
  • “Nöbetçi Eczaneler.” Ulus, 4 Son kanun [Ocak] 1936, 5. .
  • Ulus, 13 İlk kanun [Aralık] 1936, 8.; Ulus, 16 İlk kanun [Aralık] 1936, 5. .
  • “Bu Akşam Nöbetçi Eczaneler.” Akşam, 29 Eylül 1937, 8. .
  • Doğu, 4 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 5 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 6 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 7 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 8 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 9 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 11 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 12 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 13 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 14 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.
  • Doğu, 15 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 16 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 18 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 19 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 20 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 21 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.; 22 İkinci kanun [Ocak] 1938, 2.
  • “Nöbetçi Eczaneler.” Anadolu, 13 Mart 1938, 4. .
  • “Eczaneler Pazar Nöbetine Başladı.” Cumhuriyet, 20 Mart 1939, 2. .
  • “Nöbetçi Eczaneler.” Ulus, 1 Birinci Kanun [Aralık] 1939, 6.; 29 Birinci Kanun [Aralık] 1939, 5. .
  • “Bu Ne Biçim Nöbet.” Adapazarı Akşam Haberleri, 10 Aralık 1951, 1. .
  • “Nöbetçi Eczane.” Cumhuriyet, 21 Kasım 1955, 4. .
  • “Eczacıların Gece Nöbeti Çıkmazı.” Cumhuriyet, 23 Haziran 1987, 11. .
  • Kurangil, Sedat. “Tavzih.” Adapazarı Akşam Haberleri, 18 Aralık 1951, 1. .
  • T. C. Resmi Gazete, sayı 25665, 9 Aralık 2004.; T. C. Resmi Gazete, sayı 26454, 6 Mart 2007.; T. C. Resmi Gazete, sayı 28970, 12 Nisan 2014.; T. C. Resmi Gazete, sayı 30111, 1 Temmuz 2017.; T. C. Resmi Gazete, sayı 3017, 1 Haziran 1935.; T. C. Resmi Gazete, sayı 3330, 15 Haziran 1936.; T. C. Resmi Gazete, sayı 40, 21 Kanun-u Sani 1340 [21 Ocak 1924].; T. C. Resmi Gazete, sayı 8823, 14 Nisan 1930.; T. C. Resmi Gazete, sayı 9223, 2 Şubat 1956.
  • T. C. Resmi Gazete, sayı 9255, 10 Mart 1956.; T. C. Resmi Gazete, sayı 21374, 13 Ekim 1992.
  • “Nöbetçi Eczane Bulmak Zor.” Cumhuriyet, 12 Şubat 2008, 9. .
  • “Nöbetçi Eczane.” Yeni Sakarya, 20 Kasım 2018, 4. .
  • 2019-2020 Yılı 1. Dönem Gece Nöbetleri, Sakarya Eczacı Odası. Erişim 8 Aralık 2019. http://seo.org.tr/nobetlist/gece.htm .
  • Eczane Açılış Kapanış Saatleri Değişmiştir, Erişim 10 Haziran 2020. https://www.istanbuleczaciodasi.org.tr/?page=haberler&news_ID=4787 .
  • Eczane Açılış Kapanış Saatleri Hakkında, Erişim 10 Haziran 2020. https://www.istanbuleczaciodasi.org.tr/?page=haberler&news_ID=4820 .
  • Eczane Çalışma Saatleri Hakkında, Erişim 10 Haziran 2020. http://www.seo.org.tr/haberdetay-ECZANE-CALISMA-SAATLERI-HAKKINDA-29-05 .
  • Eczane Çalışma Saatleri Hakkında, Erişim 10 Haziran 2020. http://www.seo.org.tr/haberdetay-ECZANE-CALISMA-SAATLERI-HAKKINDA-01-04 .
  • Eczanem Nerede’nin Lansmanı Gerçekleştirildi, Erişim 24 Kasım 2019. https://www.teb.org.tr/news/8549/Eczanem-Nerede%EF%BF%BD%EF%BF%BDnin-Lansman%C4%B1-Ger%C3%A7ekle%C5%9Ftirildi .
  • Gençosmanoğlu, Hakan. “Nöbet Meselesi ve Sabit Eczaneler.” Erişim, 5 Ocak 2019. http://eczacininsesi.com/?yon=gundem&id=502 .
  • Nöbet Protokolü, Erişim 8 Aralık 2019. https://www.mersineczaciodasi.org.tr/Sayfa/mersin-merkez-eczanelerin-yeni-nobet-sistemi-hakkinda-9661 .
  • Nöbetçi Eczane Uygulamaları Konusunda TİTCK Yetkilileri ile Yapılan Toplantı Hakkında, Erişim 5 Ocak 2019. https://www.teb.org.tr/news/7723/n%C3%B6bet%C3%A7i-eczane-uygulamalar%C4%B1-konusunda-t%C4%B0tck-yetkilileri-ile-yap%C4%B1lan-toplant%C4%B1-hakk%C4%B1nda .
  • Nöbetçi Eczane, Erişim 8 Aralık 2019. https://www.aydineczaciodasi.org.tr/ .
  • Nöbetçi Eczaneler, Erişim 8 Aralık 2019. http://www.eskisehireo.org.tr/sayfa/26463/nobetci_eczaneler
  • Nöbetçi Eczaneler, Erişim 8 Aralık 2019. https://www.erzurumeo.org.tr/ .