Why Did Süleyman the Magnificent Execute His Son Şehzade Mustafa in 1553 ?

Bu makalede Kanuni Sultan Süleyman'ın 1553 yılında Nahçıvan Seferi sırasında oğlu Şehzade Mustafa'yı neden boğdurttuğu incelenmektedir. Osmanlı kaynaklarında ve literatürde hakim olan görüşe göre, Süleyman'ın gözdesi ve sonra eşi Hürrem Sultan ve onunla işbirliği içinde olan damadı Sadrazam Rüstem Paşa'nın tahtı Hürrem'in oğullarından birisi için korumak amacıyla toplumun her kesimince çokça sevilen Şehzade Mustafa'yı babası nezdinde gözden düşürüp öldürtmüşlerdir. Sonrasında pişman olan Kanuni Sultan Süleyman, Sadrazam Rüstem Paşa'yı azletmiştir. Makalede Osmanlı, Venedik, Habsburg, Fransız ve Fars kaynakları ışığında Sultan Süleyman, Şehzade Mustafa, Hürrem Sultan ve Rüstem Paşa'nın oynadıkları roller incelenmekte ve Osmanlı veraset tecrübesi çerçevesinde sultanın şehzadeyi neden boğdurduğu sorgulanmaktadır. Buna göre, otoritesini şehzade lehine kaybeden sultan, şehzadeyi öldürterek hem kendi gücünü yeniden tesis etmek istemiş hem de Osmanlı hanedanını daha önceki veraset mücadelelerinde var olan toplumsal gruplar arası rekabetin dışına çıkarmıştır.

Kanuni Sultan Süleyman Oğlu Şehzade Mustafa'yı 1553'te Neden Boğdurttu?

This article examines the reasons why Süleyman the Magnificent executed his son Şehzade Mustafa during the Nahçıvan military campaign of 1553. According to the dominant narrative in both Ottoman sources and academic literature, Süleyman's concubine and later wife Hürrem Sultan and her closest ally, Süleyman's son-in-law Rüstem Pasha, plotted against Mustafa in order to save the throne for one of Hürrem's own sons. Though the latter was widely beloved, this scheme cost him his father's favor. Afterward, however, the sultan regretted the decision and dismissed Rüstem Pasha from his position as grand vizier. This article examines the roles of Sultan Süleyman, Şehzade Mustafa, Hürrem Sultan, and Rüstem Pasha in the Ottoman, Venetian, Habsburg, French, and Persian sources, investigating why the sultan executed the prince in the context of the Ottoman succession experience. Adding complexity to the common narrative, this article concludes that the sultan, who was losing his authority to the prince, desired to consolidate his power and to remove his dynasty from the competition between social groups that had characterized earlier succession struggles.

___

Archival Sources:

Archivio di Stati di Venezia, Consiglio di Dieci, Dispacci Costantinopoli, Busta 2.

Archivio di Stato di Venezia, Senato, Deciferazioni dei Dispacci da Costantinopoli, Reg. 1.

Archivio di Stato di Venezia, Senato, Deliberazioni Secreti, Reg. 68.

Archivio di Stato di Venezia, Senato, Deliberazioni Secreti, Reg. 69.

Archivio di Stato di Venezia, Senato, Dispacci Costantinopoli, Filza 1-A.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, AE.SÜLI, 2/131.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, A.RSK 1455

Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, E. 5103.

Published Sources and Works:

Akgündüz, Ahmet: Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, Istanbul: Fey Vakfı Yayınları, 1990.

Akman, Mehmet: Osmanlı Devletinde Kardeş Katli, Istanbul: Eren, 1997.

Aksoy, Nazan: Rönesans İngiltere'sinde Türkler, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2004.

Alderson, A. D.: The Structure of the Ottoman Dynasty, Westport: Greenwood Press, 1956.

Ali Cevat Bey: Tarihin kanlı sahifeleri: Şehzade Şehit Mustafa: tarihi bir varaka-i mühimme. İstanbul: İtimat Kütüphanesi, n.d.

Altundağ, Şinasi - Turan, Şerafettin: "Rüstem Paşa" İslâm Ansiklopedisi, Istanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1940-1987.

And, Metin: Türkiye'de İtalyan sahnesi, İtalyan sahnesinde Türkiye, İstanbul: Metis Yayınları, 1989.

Âşık Çelebi: Meşa'irü'ş-Şu'ara, Ed. G. M Meredith-Owens - E.J.W.Gibb, Memorial New Series, XXIV, London: Luzac, 1971.

Atçıl, Zahit: "State and Government in the Sixteenth Century Ottoman Empire: The Grand Vizierates of Rustem Pasha (1544-1561)" (Unpublished Ph.D. Dissertation), The University of Chicago, 2015.

Budaq Munshi Qazvini: Javahir al-akhbar: bakhsh-i tarikh-i Iran az Qaraquyunlu ta sal-i 984 H.Q., Tehran: Ayene-ye Miras, 2000.

Busbecq, Ogier Ghislain de: Les Lettres Turques, trans. Dominique Arrighi, Paris: Cham- pion, 2010.

Çavuşoğlu, Mehmed. "Şehzade Mustafa Mersiyeleri." Tarih Enstitüsü Dergisi, no. 12 (1982): 641-96.

Celâlzâde Mustafa Çelebi: Geschichte Sultan Süleyman Kanunis von 1520 bis 1557, oder, Sabakatü'l-Memalik ve Derecatü'l-Mesalik, ed. Petra Kappert. Wiesbaden: Steiner, 1981.

Charrière, Ernest: Négociations de la France dans le Levant, 4 vols, Paris: Imprimerie Na- tionale, 1848.

Çıpa, H. Erdem: Yavuz'un Kavgası: I. Selim'in Saltanat Mücadelesi, Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.

Danişmend, İsmail Hami: İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Istanbul: Türkiye Yayınevi, 1947.

Dernschwam, Hans: Hans Dernschwam's Tagebuch einer Reise nach Konstantinopel und Kleinasien (1553/55), ed. Franz Babinger, München and Leipzig: Duncker & Hum- blot, 1923.

Dilger, Konrad: Untersuchungen zur Geschichte des osmanischen Hofzeremoniells im 15. und 16. Jahrhundert, München: Trofenik, 1967.

Dzaja, Srecko M - Nehring, Karl - Weiß Günter (Eds.): Austro-Turcica, 1541-1552: di- plomatische Akten des habsburgischen Gesandtschaftsverkehrs mit der Hohen Pforte im Zeitalter Süleymans des Prächtigen, München: Oldenbourg, 1995.

Emecen, Feridun M.: Osmanlı Klasik Çağında Siyaset, Istanbul: Timaş, 2011.

Emecen, Feridun M.: Yavuz Sultan Selim, Istanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2010.

Finlay, Robert: "Prophecy and Politics in Istanbul: Charles V, Sultan Süleyman and the Habsburg Embassy of 1533-1534", Journal of Early Modern History, 2, no. 1 (1998): 1-31.

Fisher, Alan: "Süleymân and His Sons" in Soliman le Magnifique et son Temps: Actes du Colloque de Paris, Galeries Nationales du Grand Palais, 7-10 Mars 1990, ed. Gilles Veinstein, Paris: Documentation française, 1992: 117-24

Fleischer, Cornell H.: Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire: The Historian Mustafa Âli (1541-1600), Princeton: Princeton University Press, 1986.

Fleischer, Cornell H.: "Seer to the Sultan: Haydar-ı Remmal and Sultan Süleyman" in Cultural Horizons: A Feschrift in Honor of Talat S. Halman, ed. Jayne L. Warner, Syracuse: Syracuse University Press, 2001: 290-99

Fleischer, Cornell H.: "Shadows of Shadows: Prophecy and Politics in 1530s Istanbul." International Journal of Turkish Studies 13, no. 1-2 (2007): 51-62.

Fleischer, Cornell H.: "The Lawgiver as Messiah: The Making of the Imperial Image in the Reign of Süleymân" in Soliman le Magnifique et son Temps: Actes du Colloque de Paris, Galeries Nationales du Grand Palais, 7-10 Mars 1990, ed. Gilles Veinstein, Paris: Documentation française, 1992:159-77.

Gallotta, Aldo: "Il mito oguzo e le origini dello stato ottomano: Una riconsiderazione" in The Ottoman Emirate (1300-1389), ed. Elizabeth Zachariadou, Rethymnon: Crete University Press, 1993: 41-59.

Qazi Agmad Ghaffari Qazvini: Tarikh-i jahan-ara: ba muqabalah-i chandin nuskhah-i mu'tabar-i qadimi va nuskhah-i mugashshá 'allamah Qazvini, Tehran: Kitabfurushi-i şafiz, 1343.

Gökbilgin, M. Tayyib: "Rüstem Paşa ve Hakkındaki İthamlar", Tarih Dergisi, VIII, no. 11-12 (1955): 11-50.

Güldaş, Ayhan: "Bilinmeyen Şehzade Mustafa Mersiyeleri", Kubbealtı Akdemisi Mecmuası, 18, no. 3 (1989): 37-49.

şasan Rumlu: A Chronicle of the Early Safawis Being the Agsanu't-Tawarikh, ed C.N. Sed- don, Baroda: Oriental Institute, 1931.

Hüseyin Hüsameddin: Amasya Tarihi, Istanbul: Matbaa-i İslâmiyesi, 1910.

Imber, Colin: "The Ottoman Dynastic Myth", Turcica, 19 (1987): 7-27.

İnalcık, Halil: "A Case Study in Renaissance Diplomacy: The Agreement between In- nocent VIII and Bayezid II on Djem Sultan," Journal of Turkish Studies, III (1979): 209-30.

İnalcık, Halil: "The Ottoman Succession and Its Relation to the Turkish Concept of Sov- ereignty," In The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire: Essays on Economy and Society, Bloomington: Indiana University Turkish Studies, 1993: 37-69.

İnan, Abdülkadir: ""Orun" ve "Ülüş" Meselesi", Türk hukuk ve iktisat tarihi mecmuasi, 1 (1931): 121-133.

İnan, Göker: "Rüstem Paşa Tarihi (H.699-968/M. 1299-1561): İnceleme-Metin, Vr. 120b-vr.293b," (Unpublished M.A. Thesis) Marmara University, 2011.

İpçioğlu, Mehmet: Kanuni Sultan Süleyman'ın Nahçıvan Seferi, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2003.

İsen, Mustafa: Acıyı Bal Eylemek: Türk Edebiyatında Mersiye, Ankara: Akçağ, 1993.

Kafadar, Cemal: Between Two Worlds: The Construction of the Ottoman State, Berkeley: University of California Press, 1995.

Kılıç, Remzi: Kânunî Devri Osmanlı-İran Münâsebetleri (1520-1566), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2006.

Kırzıoğlu, M. Fahrettin: Osmanlılar'ın Kafkas-Elleri'ni Fethi (1451-1590), Ankara: Sevinç Matbaası, 1976.

Lindner, Rudi Paul: Nomads and Ottomans in Medieval Anatolia, Bloomington: Research Institute for Inner Asian Studies, Indiana University, Bloomington, 1983.

Ludovisi, Daniello de': "Relazione dell'Impero Ottomano Riferita in Senato dal Secre- tario Daniello de' Ludovisi, a d 3 Giugno del 1534" in Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, ed. Eugenio Albèri, ser. III, v.1. Firenze: Tipografia e Calcografia all'Insegna di Clio, 1840: 1-32.

McJannet, Linda: The Sultan Speaks: Dialogue in English Plays and Histories about the Ot- toman Turks, New York: Palgrave Macmillan, 2006.

Mustafa Âlî: Künhü'l-Ahbâr: Dördüncü Rükn, Osmanli Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2009.

Mustafa Âlî: Künhü'l-Ahbar, Nuruosmaniye, no. 3409.

Mustafa Âlî: Künhü'l-Ahbâr'ın Tezkire Kısmı, ed. Mustafa İsen, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1994.

Navagero, Bernardo: "Relazione dell'Impero Ottomano del Clarissimo Bernardo Navage- ro, Stato Bailo a Costantinopoli Fatta in Pregadi nel Mese di Febbrajo del 1553" in Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, ed. Eugenio Albèri, ser. III, v.1. Firenze: Tipografia e Calcografia all'Insegna di Clio, 1840: 33-110.

Özcan, Abdülkadir (ed.): Kanunname Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin), Istan- bul: Kitabevi, 2007.

Peçevî, İbrahim: Tarîh-i Peçevî, ed. Fahri Çetin Derin - Vâhid Çabuk, Istanbul: Enderun Kitabevi, 1980.

Peirce, Leslie P.: The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire, New York: Oxford University Press, 1993.

"Relazione Anonima della Guerra di Persia dell'anno 1553 e di Molti Altri Particolari," in Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, ed. Eugenio Albèri, ser. III, v.1. Firenze: Tipografia e Calcografia all'Insegna di Clio, 1840: 193-269.

Rouillard, Clarence Dana: The Turk in French History, Thought, and Literature (1520- 1660), Paris: Boivin, 1941.

Sahillioğlu, Halil: Topkapı Sarayı Arşivi H.951-952 Tarihli ve E-12321 Numaralı Müh- imme Defteri, Istanbul: IRCICA, 2002.

Şentürk, A. Atillâ: Yahyâ Beğ'in Sehzâde Mustafa Mersiyesi Yahut Kanuni Hicviyesi, Istanbul: Enderun Kitabevi, 1998.

Setton, Kenneth M.: The Papacy and the Levant, 1204-1571, 4 vols, Philadelphia: Ameri- can Philosophical Society, 1976.

Tahmasp: Tazkirah-i Shah Tahmasb, Qum: Masbu'at-i Dini, 1383.

Tansel, Selâhattin: Yavuz Sultan Selim, Ankara: Milli Egitim Basimevi, 1969.

Tekindağ, M.C. Şahabeddin: "Bayezid'in Ölümü Meselesi," Tarih Dergisi, no. 24 (1970): 1-16.

Togan, İsenbike: Flexibility and Limitation in Steppe Formations, Leiden: Brill, 1998.

Trevisano, Domenico: "Relazione dell'Impero Ottomano del Clarissimo Domenico Tre- visano, Tornato Bailo da Costantinopoli sulla fine del 1554," in Relazioni degli Am- basciatori Veneti al Senato, ed. Eugenio Albèri, ser. III, v.1. Firenze: Tipografia e Calcografia all'Insegna di Clio, 1840: 111-92.

Turan, Şerafettin: Şehzâde Bayezid Vak'ası, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1961.

Uluçay, M. Çağatay: Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1980.

Uluçay, M. Çağatay: "Yavuz Sultan Selim Nasıl Padişah Oldu? (I)," Tarih Dergisi, no. 9 (1953): 53-90; (II): no. 10 (1954): 117-142; (III): no. 11-12 (1955): 185-200.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, Ankara: TTK, 2011.

Vatin, Nicolas - Gilles, Veinstein: Le Sérail ébranlé: essai sur les morts, dépositions et avène- ments des sultans ottomans (XIVe-XIXe siècle), France: Fayard, 2003.

Verancsics, Antal: Összes Munkái, ed. Szalay László, Pest: Eggenberger Ferdinánd, 1857.

Villalón, Cristóbal de: Viaje de Turquia, 2 vols, Madrid: Espasa-Calpe, S. A., 1919.

Wittek, Paul: "De la défaite d'ankara à la prise de Constantinople", Revue des Études Islamiques xii (1938): 1-34.

Wittek, Paul: The Rise of the Ottoman Empire: Studies in the History of Turkey, Thirteenth- Fifteenth Centuries, ed. Colin Heywood, Royal Asiatic Society Books. New York: Routledge, 2012.

Woods, John E.: The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire (Revised and expanded edi- tion), Salt Lake City: University of Utah Press, 1999.

Yılmaz, Hüseyin: "The Sultan and the Sultanate: Envisioning Rulership in the Age of Süleymân the Lawgiver (1520-1566)" (Unpublished Ph.D. Dissertation), Harvard University, 2005.