Ma‘ârif-i Umûmiyye Nizâmnâmesi’nin Müzakere Süreci ve Üyeleri

1869 senesinde ilan edilen Ma‘ârif-i Umûmiyye Nizâmnâmesi, Osmanlı eğitim tarihinde bir dönüm noktasıdır. Bu nizamname, o zamana kadar yapılan eğitim reformlarını sistematik şekilde bir araya getirmiş ve sonraki refomlar esasen bu nizamnameye dayanılarak yapılmıştır. Kansu’nun bu nizamnameyi hazırlayan kişiler hakkında yaptığı araştırmanın üzerinden 80 yıldan fazla bir süre geçmesine rağmen bu nizamnameyi hazırlayanların kimler olduğu üzerindeki yanlışlık halen devam etmektedir. Bundan dolayı makalemde Ma‘ârif-i Umûmiyye Nizâmnâmesi’ni hazırlayan Şûrâ-yı Devlet Ma‘ârif Dâ’iresi’nin mazbatasına dayanarak bu nizamnamenin kimler tarafından hazırlandığını ortaya koymaya çalışacağım. Sonuç olarak, 1. gayr-i müslimlerin her cemaatinden birer mümessilinin de katıldığı, 2. şimdiye kadar katılmadığı söylenilen ulemanın da katıldığı, 3. Tuna Vilayeti’nde yapılan eğitim reformunundan kazanılan tecrübelerine de dayanılarak yapıldığı, 4. Fransa ve Almanya’nın eğitimini iyi bilenlerin de katıldığı ortaya konmuştur

Anahtar Kelimeler:

Ma‘ârif-i Umûmiyye Nizâmnâmesi, Şûrâ-yı Devlet, Tanzîmât, Eğitim

The 1869 Ottoman Public Education Act: Proceedings and Participants

The enactment of the Regulations of Public Education law in 1869 ushered in a new era in Ottoman educational history. It was a composite of ideas borrowed from several previous educational reforms, and served as a basis for subsequent reforms. But the participants that drafted this legislation have been misreported for nearly ninety years, dating back to a study by Kansu. This paper will correct that misreporting based on the meeting minutes from the Council of State’s Department of Education, which drafted the law. The findings reveal some interesting participants, including representatives from non-Muslim communities, two ulamas who were previously said to not have participated, members who supported and implemented educational reforms in the Danube Vilayet, and persons familiar with the educational systems of France and Prussia.

PDF

___

Bibliography Archival Sources Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) İrâde Dâhiliyye (İ.DH), 32400, 40165, 40208, 40477, 40936. İrâde Hâriciyye (İ.HR), 13332. İrâde Meclis-i Vâlâ (İ.MVL), 26278. İrâde Şûrâ-yı Devlet (İ.ŞD), 287, 304, 352, 430, 446, 488. İrâde Meclis-i Mahsûs (İ.MMS), 1541. Dosya Usûlü İrâdeler (İ.DUİT), 58/48, 58/49, 58/50, 115/66, 136/43. Sadâret Mektûbî Kalemi Mühimme Kalemi (A.MKT.MHM), 417/11. Sadâret Mektûbî Kalemi Şûrâ-yı Devlet (A.MKT.ŞD), 1/1, 1/45, 1/46, 1/75, 2/37, 2/85, 3/92, 5/43. Şûrâ-yı Devlet Belgeleri (ŞD), Maarif 205/7. Şûrâ-yı Devlet Evrâkı Hülâsa Kayıt Defterleri (ŞD Hülâsa Defterleri), 763. Published Primary Source Düstûr, first series, vol. I, II, [İstanbul], 1289. Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye (Sal.Dev.), vol. XXIV, XXV, XXVI, [İstanbul], 1285, 1286, 1287. Sâlnâme-i Nezâret-i Hâriciyye, vol. I, Kostantiniye, 1302. Sâlnâme-i Nezâret-i Ma‘ârif-i Umûmiyye, vol. I, [İstanbul], 1316. Takvîm-i Vekâyi‘ (TV), 626, 963, 967, 970, 1014, 1075, 1076, 1078, 1125-1130. Secondary Sources Akyıldız, Ali: Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, İstanbul: Eren Yayıncılık, 1993. ----: Sürgün Sefir Sadullah Paşa, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010. Alkan, Mehmet Ö.: “Modernization from Empire to Republic and Education in the Process of Nationalism,” in Kemal H. Karpat ed. Ottoman Past and Today’s Turkey, Leiden, Boston, Köln: Brill, 2000, pp. 47-132. Balcı, Sezai: Babıâli Tercüme Odası, İstanbul: LibraYayıncılık ve Kitapçılık, 2013. Berker, Aziz: Türkiye’de İlk Öğretim I:1839-1908, Ankara: Millî Eğitim Basımevi, 1945. Bianchi, T.X. and Kieffer, J.D.: Dictionnaire Turc-Français, vol. II, seconde ed., Paris: Typographie de Mme Ve Dondey-Dupré, 1850. THE 1869 OTTOMAN PUBLIC EDUCATION ACT 206 Birinci, Ali: Tarihin Gölgesinde Meşâhir-i Meçhûleden Birkaç Zât, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2001. Bursalı Mehmed Tâhir: Osmanlı Mü’ellifleri, 3 vols., İstanbul: Matba‘a-i Âmire, 1333, 33, 42. Çetinsaya, Gökhan and Buzpınar, Şit Tufan: “Midhat Paşa,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, vol. XXX, 2005, pp. 7-11. Demirci, H. Aliyar: İkinci Meşrutiyet’te Âyan Meclisi 1908-1912, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006. Encyclopedia of Eastern Europe, New York, London: Garland Publishing, 2000. Gür, Âlim: Ebüzziya Tevfik Hayatı; Dil, Edebiyat, Basın, Yayın ve Matbaacılığa Katkıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998. Hasebe, Kiyohiko: “Kindai Osuman Teikoku niokeru Kyouikukaikaku: Kyouiku Gyousei to Gakkou Kyouiku (Reform and Education in the Ottoman Empire: Administration and Modern School)” (doctoral dissertation), The University of Tokyo, Graduate School of Humanities and Sociology, 2011 (in Japanese). ----: “Legislation for Compulsory Education in the Ottoman Empire,” in Takayuki Yoshimura, Satoshi Katsunuma eds., International Seminar on Islam and Multiculturalism: Islam in Global Perspective, Tokyo: Waseda University, 2015, pp. 31-33. Hayta, Sibel: “1869 Maârif-i Umumiye Nizamnamesi ve Türk Eğitimine Katkıları” (master thesis), Gazi University, 1995. İhsanoğlu, Ekmeleddin: “Tanzimat Öncesi ve Tanzimat Dönemi Osmanlı Bilim ve Eğitim Anlayışı,” in Hakkı Dursun Yıldız ed., 150. Yılında Tanzimat, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992. İnal, İbnülemin Mahmut Kemal: Son Asır Türk Şairleri, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1930- 42 (rep. 1988). ----: Son Sadrazamlar, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1940-53 (rep. 1982). İskender, Pelin: “Mehmed Esad Safvet Paşa” (doctoral dissertation), Ondokuz Mayıs University, 1999. [Kansu], Nafi Atuf: Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme, 2 vols., İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, 1930, 1932. Koçer, Hasan Ali: Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1970. Кратка Българска Енциклопедия, Тoм V, София: Издателство на Българската Академия Науките, 1969. Kütükoğlu, Mübahat S.: Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İstanbul: Kubbealtı Akademisi Kültür ve San‘at Vakfı, 1994. Mahmûd Cevâd İbnü’ş-Şeyh Nâfi‘: Ma‘ârif-i Umûmiyye Nezâreti Târîhçe-i Teşkîlât ve İcrâ’âtı, [İstanbul]: Matba‘a-i Âmire, 1338. KIYOHIKO HASEBE 207 Mehmed Süreyyâ: Sicill-i Osmânî (Sicill), 4 vols., [İstanbul]: Matba‘a-i Âmire, 1308, 1311, 1311, n.d. Minassian, Anahïde Ter: “Une famille d’amiras arméniens: les Dadian,” in Daniel Panzac ed., Histoire économique et sociale de l’Empire Ottoman et de la Turquie (1326-1960), Leuven: Peeters, 1995, pp. 505-519. Noradounghian, Gabriel: Recueil d’actes internationaux de l’Empire Ottoman, 4 vols., Paris: Librairie Cotillon, F. Pichon, Successeur, 1897, 1900, 1902, 1903 (rep. 1978). Pakalın, Mehmed Zeki: Safvet Paşa, İstanbul: Ahmet Sait Matbaası, 1943. Parlatır, İsmail: Recaî-zade Mahmut Ekrem: Hayat-Eserleri-Sanatı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1985 (rep. 1995). Prost, Antoine: L’enseignement en France 1800-1967, Paris: Librairie Armand Colin, 1968. Redhouse, James W.: A Turkish and English Lexicon, Constantinople: The Publication Committee of the Mission of the American Board, 1890. Sahara, Tetsuya: “Donau Shuudeno Kyouiku Kaikakuno Kokoromi (1865-68) to Sono Hannou: Tanzimatki Bulgaria Shakaino Ichidanmen (An Attempt to Reform Education in Danube Vilayet (1865-68) and Reaction: Bulgarian Society in the Tanzimat Period),” in Haruki Wada and others eds., Surabu no Rekishi (A History of Slav), Tokyo: Koubundou, 1995 (in Japanese). ----: Kindai Balkan Toshi Shakaishi: Tagenshugi Kuukan niokeru Shuukyou to Ethnicity (A Social History of Modern Balkan Cities: Religion and Ethnicity in Pluralistic Space), Tokyo: Tousui Shobou, 2003 (in Japanese). ----: “Touhou Seikyou to Minzokuno Tanjou: Bulgaria Kyoukai Dokuritsu Undou to Chiiki Shakai (Eastern Orthodox and Birth of Ethnicity: Independent Movement of Bulgarian Church and Regional Society),” in Yoshihiro Shiba, Tetsuya Sahara eds., Balkangakuno Frontier (A Frontier of Balkan Studies), Tokyo: Sairyuusha, 2006, (in Japanese). Seyitdanlıoğlu, Mehmet: Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994. Somel, Selçuk Akşin: The Modernization of Public Education in the Ottoman Empire 1839-1908: Islamization, Autocracy and Discipline, Leiden, Boston, Köln, 2001. ----: “1869 Tarihli Maârif-i Umûmiye Nizâmnâmesi, Esbab-ı Mucibe Layihası ve İdeolojik Temelleri,” in Kemal Kahraman, İlona Baytar eds., Sultan Abdülmecid ve Dönemi (1823-1861), İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş. Yayınları, 2015, pp. 136-167. [Şemseddîn] Sâmî: Kâmûs-ı Türkî, Der-sa‘âdet: İkdâm Matba‘ası, 1317. Tanpınar, Ahmet Hamdi: 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi, n.d. (rep. 2001). Tuğlacı, Pars: The Role of the Dadian Family in Ottoman Social, Economic and Political Life, İstanbul: Pars Yayın ve Tic. Ltd.Şti., 1993.