Şah ile Sultan Arasında Bir Acem Bürokratı: İdris-i Bidlisi'nin Şah İsmail'in Himayesine Girme Çabası

ơdrîs-i Bidlîsî, (1457–1520) modern araƾtrmaclarn üzerinde sklkla durduƭu, günümüz tarih yazmnda da hafzalarda canl kalabilen, devam edegelen baz tarihsel tartƾmalarn bugün dahi merkezinde olan 16. yüzyl Osmanl dünyasnn nadir figürlerinden biridir. Bir bürokrat ve tarihçi olarak o, 15. yüzyl sonu ve 16. yüzyln baƾnda önce Osmanl-Akkoyunlu, ardndan Osmanl-Memlük ve Osmanl-Safevi çekiƾmesinin olduƭu oldukça çalkantl bir dönemde yaƾad ve birbirine düƾman olan bu her dört hanedan ile de farkl zamanlarda iliƾki kurdu. Çoƭunlukla II. Bayezid’in ve I. Selim’in himayesiyle anlsa da aslnda, yaƾadƭ siyasal atmosferde birden fazla hami edinme teƾebbüslerinde bulundu. Bunlardan biri de hiç kuƾkusuz Ɨah ơsmail’dir. Burada yeni bulunan bir belge üzerinden Bidlîsî’nin II. Bayezid’in himayesinden çkmasnn ardndan daha ơstanbul’da iken planladƭ üzere yeni bir hami bulmak adna geldiƭi Mekke’de Ɨah ơsmail’e intisap etme çabas ortaya konulmuƾtur

Anahtar Kelimeler:

ơdrîs-i Bidlîsî, Ɨah ơsmail, II. Bayezid, I. Selim, Osmanllar, Safeviler

A Persian Bureaucrat Between the Shah and the Sultan: Idris-i Bidlisi's Attempt to Seek Shah İsmail's Patronage

Idrîs-J BJdlîsî (ǠǣǤǦ–ǠǤǡǟ) Js undoubtedly one of the most orJgJnal and Jmportant Jntellectual fJgures Jn the Ǡǥth-century Ottoman world. As a bureaucrat and hJstorJan of IranJan provenance, he lJved Jn a very turbulent perJod of the Ottoman-Aqquyunlu, Ottoman-Mamluk and Ottoman-SafavJd rJvalry [rJvalrJes] at the end of the ǠǤth century and at the begJnnJng of the Ǡǥth century. He establJshed relatJonshJps at dJfferent tJmes wJth each of these four dynastJes whJch were hostJle to each other. Although he Js remembered for beJng under the patronage of BayezJd II and SelJm I, Jn fact he attempted to seek patronage of dJfferent dynastJes Jn thJs polJtJcal atmosphere. No doubt one of the potentJal patrons was Shah IsmaJl. In the lJght of a recently dJscovered document thJs artJcle dJscusses BJdlîsî’s aJm to fJnd a new patron Jn the person of the Shah, an Jdea he conceJved Jn Istanbul after leavJng BayezJd II’s patronage, durJng hJs sojourn Jn Mecca where he travelled for realJzJng thJs aJm.

Keywords:

Idrîs-J BJdlîsî, Shah IsmaJl, BayezJd II, SelJm I, Ottomans, SafavJds,

___

Bibliyografya Yayımlanmış Eserler Dehkhoda, Ali Akbar: Lughatname, Tehran: Intisharat-e Danishgah-e Tehran 1351, c. 22, s. 163–64. Emecen, Feridun M.: Yavuz Sultan Selim, İstanbul: Yitik Hazine Yayınları 2010. Emecen, Feridun M.: II. Bâyezîd’in Tarih Merakı Üzerine Bir Not: Fenarîzâde Alâeddîn Alî’nin Anonim Osmanlı Tarihi Derlemesi”, Kitaplara Vakfedilen Bir Ömre Tuhfe: İsmail E. Erünsal’a Armağan, haz. Hatice Aynur, Bilgin Aydın, Mustafa Birol Ülker, İstanbul: Ülke Yayınları 2014, s. 331–344. Esnad va Mukatebat-e Tarikhi-e Iran az Timur ta Shah Ismail Hamrah ba Yaddashtha-ye Tafsili, haz. Abd al-Husayn Navai, Tehran: Muassasa-ye Mutalaat-e Islami 1370. Fazl Allah Ibn Ruzbihan Khunji Isfahani: Tarikh-i Alam Aray-i Amini, haz. Muhammed Akbar Ashiq, Tehran: Anjuman-e Asar va Mafakhir-e Farhangi 2003. Genç, Vural: “Acem’den Rum’a”: İdris-i Bidlîsî’nin Hayatı, Tarihçiliği ve Heşt Behişt’in II. Bayezid Kısmı (1481–1512)”, (yayımlanmamış doktora tezi) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014. VURAL GENÇ 75 Heidarizadeh, Tofigh: “Muhajerat-e Ulema-ye Iran be Impraturi-ye Osmanî”, Majalle-ye Farhang, 20–21 (Tehran 1375/1997), s. 49–94. İnalcık, Halil: Şair ve Patron: Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme, Ankara: Doğu Batı Yayınları 2003. İranlı Tarihçilerin Kaleminden Çaldıran (1514), haz. Vural Genç, İstanbul: Bengi Yayınları 2011. Kut, Günay: Heşt Bihişt: The Teźkire by Sehî Beg, Sources of Oriental Languages and Literatures 5, Şinasi Tekin-Gönül Alpay Tekin (ed.), Cambridge, Mass.: Harvard University 1987. Muhyî-i Gülşenî: Menâkıb-ı İbrahim Gülşenî, haz. Tahsin Yazıcı, Ankara: TTK Yayınları 1982. Rijâl-e Kitab-e Habib al-siyar, haz. Abd al-Husayn Navai, Tehran: Anjuman-e Asar va Mafakhir-e Farhangi 1379. Şeref Han Bidlîsî: Şerefnâme: Tarikh-e Mufassal-e Kurdistan, nşr. V. Veliaminof Zernof, c. 1, Tehran: Intisharat-e Esatir 1377. Yazma Eserler ve Arşiv Belgeleri İdris-i Bidlîsî, Cevâb-ı Risâle-i Şâhiye (Kasâid Münşeât ve Mürâselât), Süleymaniye Ktp. Esad Efendi, nr. 1888/3, vr. 144a-147a. İdris-i Bidlîsî, Heşt Behişt, Nuruosmaniye, nr. 3209. İdris-i Bidlîsî, Murâsele ila ba’zı ‘uzamâ el-‘Acem (Kasâid Münşeât ve Mürâselât), Esad Efendi, nr. 1888/3, vr. 148a. İdris-i Bidlîsî, Murâsele-i Cevâb-i Mektûb-ı Seyyidü’s-Sâdât Şeyhulislam Emîr Abdülvehhâb (Kasâid Münşeât ve Mürâselât), Süleymaniye Ktp. Esad Efendi, nr. 1888, vr. 148b-149b. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA), E. 1019. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA), E.5675. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA), E. 8333/2.