İstanbul’da Bir Acem Matbaası: Kitapçı Tahir ve Ahter

Muhammed Tahir Tebrizî ya da Osmanlı kaynaklarındaki şekli ile Kitapçı Tahir, İstanbul’a göçmüş ve ömrünün kalanını burada geçirmiş Tebrizli bir tüccar olarak özellikle İstanbul’da mukim ya da bir şekilde İstanbul’a yolu düşen hemen her İranlı’nın yakından tanıdığı bir isimdir. Ancak yirmi yıllık bir yayın hayatına sahip, İran dışında yayınlanmış Farsça gazetelerin ilk ve en önemlilerinden biri kabul edilen Ahter’i (1876-1896) yayınladığında hem Osmanlı matbuat hayatı hem de Osmanlıİran münasebetleri açısından önemli bir figür haline gelmiştir. Ahter gazetesi üzerine yapılmış ve son zamanlarda giderek zenginleşen çalışmalar, gazetenin yayın hayatı boyunca sahibi ve mesul müdürlüğünü üstlenmiş ve zaman zaman kendi adıyla yazılar kaleme almış Tahir hakkında ne yazık ki birkaç cümleyi geçmeyen oldukça sınırlı bilgiler sunmaktadır. Bu eksikliği gidermek maksadıyla hazırlanan makalede, Kitapçı Tahir’in biyografisiyle ilgili temel bilgilerin ortaya konması ve matbuat faaliyetlerinin bir panoramasının çizilmesinin yanı sıra İran ve Osmanlı Devleti ile ilişkilerinin ele alınması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Muhammed Tahir Tebrizî, Kitapçı Tahir, Ahter, Osmanlı Matbuatı

A Persian Printing House in Istanbul: Tāhir the Bookman and Akhtar

PDF

___

Kaynakça Dâhiliye Nezareti Matbuat-ı Dâhiliye Kalemi Evrakı (DH.MDK) 154/90; 220/114; 220/88; 220/91; 221/43; 228/120; 230/86; 230/87; 231/160; 237/136; 248/39; 248/63; 257/48. Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (DH.MKT) 1985/65. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (MF.MKT) 26/123; 62/170; 73/79; 74/11; 116/107; 145/10; 153/56; 213/31; 323/55; 615/22; 627/52. Maarif Nezareti Telif Tercüme Dairesi Evrakı (MF.TTD) 24/120; 35/35; 37/127; 45/126; 52/91. Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD) 218/60; 2970/31. Yıldız Tasnifi Mütenevvia Evrakı (Y.MTV) 254/41. GÜLLÜ YILDIZ 217 Ahter, I/1, 16 Zilhicce 1292/13 Ocak 1876; XV/1, 11 Safer 1306/12 Eylül 1888; XVI/24, 19 Cemaziyelahir 1307/10 Şubat 1890; XVIII/1, 11 Safer 1309/15 Eylül 1891; XXII/1, 2 Muharrem 1313/25 Haziran 1895 Salnâme-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye, 1316/1898. Salnâme-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye, 1317/1899. Salnâme-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye, 1318/1900. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1294/1877. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1317/1899. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1318/1900. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1319/1901. Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1320/1902. Baylav, Naşid: İlk Türk Kitapçılarından Hacı Kasım Efendi, İstanbul 1962. Behnam, Djamchid: “Le rôle de la Communauté Iranienne d’Istanbul dans le Processus de Modernisation de l’Iran”, Les Iraniens d’Istanbul, ed. Thierry Zarcone-F. Zarinebaf-Shahr, Istanbul-Teheran, 1993, s. 3-10. Balay, Christophe: “Littérature Persane en Diaspora: Istanbul 1865-1895”, Les Iraniens d’Istanbul, ed. Thierry Zarcone-F. Zarinebaf-Shahr, Istanbul-Teheran, 1993, s. 177- 186. Birinci, Ali: “Osman Bey ve Matbaası: Ser-kurenâ Osman Bey’in Hikâyesi ve Matbaa-i Osmaniye’nin Tarihçesine Medhal”, Müteferrika, Sayı: 39, Yaz 2011/1, s. 3-148. ......, “Osmanlı Devleti’nde Matbuat ve Neşriyat Yasakları Tarihine Medhal”, TALİD, VII, 4/2006, 291-349. Blochet, E.: Catalogue des Manuscrits Persans, IV, Paris 1934. Browne, Edward G.: A Literary History of Persia, Cambridge 1930, I-IV. ......, The Press and Poetry of Modern Persia, Cambrigde 1914. Caferiyan, Resul (ed.): Sefernâmehâ-yi Hacc-ı Kâcârî, Tahran 2011, I-VIII. Chelkowski, Peter: “Edward G. Browne’s Turkish Connexion”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, XLIX, 1986, s. 25-34. Dığıroğlu, Filiz: “İstanbul-Tebriz Ticaret Hattında Validehan (XIX-XX. Yüzyıl)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sayı 31, güz 2014, s. 69-112. ......, Dersaadet’te Bir Acem Kitapçı: Kitap-Füruş Hacı Hüseyin Ağa, İstanbul 2014. Gurney, John: “E. G. Browne and the Iranian Community in Istanbul”, Les Iraniens d’Istanbul, ed. Thierry Zarcone-F. Zarinebaf-Shahr, Istanbul-Teheran, 1993, s. 149- 175. İSTANBUL’DA BİR ACEM MATBAASI 218 Kasımî, Seyyid Ferid: Sergozeşt-i Matbuât-ı İran Rûzgâr-ı Muhammed Şah ve Nasıruddin Şah, Tahran 1380, I-II. Koloğlu, Orhan: “Un Journal Persan d’Istanbul: Akhtar”, Les Iraniens d’Istanbul, ed. Thierry Zarcone-F. Zarinebaf-Shahr, Istanbul-Teheran, 1993, s. 133-140. Kurtuluş, Rıza: “Tâlibof”, DİA, XXXIX, 506-507. ......, 1906-1911 İran Meşrutiyet Hareketinde Osmanlı Etkisi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2010. Lawrence, Tanya Elal: Akhtar: A Persian Language Newspaper Published in Istanbul and The Iranian Community of The Ottoman Empire in The Late Nineteenth Century, İstanbul 2015. Nategh, Homa: “Mirzâ Âqâ Khân, Sayyed Jamâl al-Din et Malkom Khân à Istanbul (1860-1897)”, Les Iraniens d’Istanbul, ed. Thierry Zarcone-F. Zarinebaf-Shahr, Istanbul-Teheran, 1993, s. 45-60. Niya, Rahim Reis: İran ve Osmanî der Âsitane-i Karn-i Bistom, Tahran 1328, I-II. Pervin, Nasıruddin: Tarih-i Ruznâme-Nigârî-i İraniyân ve Diger Parsi-Nevisiyan, Tahran 1377, I-II. Pistor-Hatam, Anja: “The Persian Newspaper Akhtar as a Transmitter of Ottoman Political Ideas”, Les Iraniens d’Istanbul, ed. Thierry Zarcone-F. Zarinebaf-Shahr, IstanbulTeheran, 1993, s. 141-147. Sasani, Han Melik: Payitahtın Son Yıllarında Bir Sefir, çev. Hakkı Uygur, İstanbul 2006. Sefernâme-i Hacı Pirzâde, haz. Ferman Fermaiyan, Tahran 1343. Strauss, Johann: “La Présence Diplomatique Iranienne a` Istanbul et dans les Provinces de l’Empire Ottoman, 1848–1908”, Les Iraniens d’Istanbul, ed. Thierry Zarcone-F. Zarinebaf-Shahr, Istanbul-Teheran, 1993, s. 11-32. Vejdani, Farzin: “Transnational Baha’i Print Culture: Community Formation and Religious Authority, 1890-1920”, Journal of Religious History, Vol. 36, No. 4, December 2012, s. 499-515. Yıldız, Güllü: “İranlı Hacıların Gözüyle İstanbul’u Temâşâ”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 51, Aralık 2016, s. 135-160. Zarinebaf, Fariba: “Alternatif Moderniteler: Osmanlı İmparatorluğu ve İran’da Meşrutiyetçilik”, Dîvân: Disiplinler Arası Çalışmalar Dergisi, XIII/24 (2008/1), s. 47-78.