Erken Dönem Osmanlı Tarihçiliği’nde Bir Onomastik Probleminin Çözümüne Dair: Deli-Tovu-Kara

Osmanlı kuruluş döneminde, birçok kişi adı yer almaktadır. Kuruluş döneminden en az 150 yıl sonra yazılmış Osmanlı Kronikleri'nden hareketle, kuruluş dönemini yeterince aydınlatmak ve kuruluş dönemindeki kişilerin kimliklerini ortaya çıkarmak, çok da kolay gözükmemektedir. Görünen o ki Osmanlı Kronikleri'nin oluşumunda, gerek kronik yazarının kendi takdiri, gerekse kronik yazarının bilgiyi edindiği sözlü ya da yazılı kaynaklardaki ifade farklılıklarından ya da hatalardan dolayı, birçok tarihsel şahsiyet, sanki farklı bir şahsiyetmiş gibi farklı isim, lakap, unvan yani kısacası farklı onomastiklerle ifade olunmuştur. Bu saptamaları; tarihsel dizgenin takibi, Osmanlı tahrir defterlerindeki bilgiler ve muhtelif diğer bilgi ve kaynaklardan hareketle ortaya koyabilmekteyiz. Bu bağlamda Deli Balaban olarak anılan tarihsel şahsiyetin kimliği, makalemiz bünyesinde değerlendirilmiş ve paralel olarak Deli (Delice), Tovu (Tovuca) ve Kara (Karaca) unvan ya da lakapları irdelenmiştir

Regarding the Solution of Onomastics Problem in the Early Period of Ottoman History: Deli-Tovu-Kara

Osmanlı kuruluş döneminde, birçok kişi adı yer almaktadır. Kuruluş döneminden en az 150 yıl sonra yazılmış Osmanlı Kronikleri’nden hareketle, kuruluş dönemini yeterince aydınlatmak ve kuruluş dönemindeki kişilerin kimliklerini ortaya çıkarmak, çok da kolay gözükmemektedir. Görünen o ki Osmanlı Kronikleri’nin oluşumunda, gerek kronik yazarının kendi takdiri, gerekse kronik yazarının bilgiyi edindiği sözlü ya da yazılı kaynaklardaki ifade farklılıklarından ya da hatalardan dolayı, birçok tarihsel şahsiyet, sanki farklı bir şahsiyetmiş gibi farklı isim, lakap, unvan yani kısacası farklı onomastiklerle ifade olunmuştur. Bu saptamaları; tarihsel dizgenin takibi, Osmanlı tahrir defterlerindeki bilgiler ve muhtelif diğer bilgi ve kaynaklardan hareketle ortaya koyabilmekteyiz. Bu bağlamda Deli Balaban olarak anılan tarihsel şahsiyetin kimliği, makalemiz bünyesinde değerlendirilmiş ve paralel olarak Deli (Delice), Tovu (Tovuca) ve Kara (Karaca) unvan ya da lakapları irdelenmiştir

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 166 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/1530), nşr. Ahmet Özkılınç - Ali Coşkun - Mustafa Karazeybek - Abdullah Sivridağ - Murat Yüzbaşıoğlu, (Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayını, 1995), s. 92.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 167 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rum-İli Defteri I (937/1530), nşr. Ahmet Özkılınç - Ali Coşkun - Abdullah Sivridağ - Murat Yüzbaşıoğlu, (Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayını, 2003), s. 61.

Anonim Osmanlı Kroniği (1299-1512), nşr. Necdet Öztürk, (İstanbul: Türk Dünyası Araş- tırmaları Vakfı Yayını, 2000), s. 32.

Aşıkpaşazade, Osmanoğulları’nın Tarihi, çev. Kemal Yavuz - M. A. Yekta Saraç, nşr. Hayati Develi - Samih Rifat (İstanbul: K Kitaplığı Yayını, 2003), s. 122, 390.

Ca’ferî b. Muhammed el-Hüseynî, Târîh-i Kebîr (Tevârih-i Enbiyâ ve Mülûk), nşr. İsmail Aka, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 2011), s. 30.

Feridun Ahmed Bey, Münşeâtu’s-Salâtîn, I, (İstanbul: Takvîmhâne-i Âmire, 1266/1850), s. 106, 107, 112.

Gelibolulu Mustafa Âli Efendi, Kitâbü’t-Târih-i Künhü’l-Ahbâr, nşr. Ahmet Uğur – Mustafa Çuhadar – Ahmet Gül – İbrahim Hakı Çuhadar, (Kayseri: 1997), s. 119, 127.

Gökbilgin, M. Tayyib, (1952): XV. ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası-Vakıflar-MülklerMukataalar, (İstanbul: İşaret Yayınları, 1952-Tıpkı Basım: 2007), s. 243.

Hoca Sadettin Efendi, Tacü’t-Tevarih I, nşr. İsmet Parmaksızoğlu, (Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını, 1992) s. 144, 156-159, 164, 184, 185, 262 . Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri-I, nşr. Ömer Lütfi Barkan – Enver Meriçli, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1988), s. 91, 105.

İdris-i Bitlisi, Heşt Bihişt, nşr. Mehmet Karataş - Selim Kaya - Yaşar Baş, 1. Cilt, (Ankara: Betav Bitlis Eğitim ve Tanıtma Vakfı Yayını, 2008), s. 400, 402.

İdris-i Bitlisi, Heşt Bihişt, Orjinal Farsça Nüsha, Nuruosmaniye, No: 3209, Miladi 1512, s, 140-B.

Mehmed Neşri, Kitâb-ı Cihan-Nümâ, nşr. Faik Reşit Unat – Mehmed A. Köymen, Cilt 1, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1995), s. 215, 227, 243, 291, 301.

Mevlana Mehmed Neşrî, Cihânnümâ, nşr. Necdet Öztürk, (İstanbul: Çamlıca Yayını, 2008), s. 99, 105, 112, 132, 136.

Müneccimbaşı, Camiü’d-Düvel Osmanlı Tarihi (1299-1481), nşr. Ahmet Ağırakça, (İstanbul: İnsan Yayınları, 1995), s. 113, 116, 117, 126,165.

Nizamüddin Şami, (1949): Zafernâme, 2. bs. nşr. Necati Lugal, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1987), s. 305.

Oruç Bey, Oruç Bey Tarihi (Osmanlı Tarihi 1288-1502), nşr. Necdet Öztürk, (İstanbul: Çamlıca Yayını, 2007), s. 28.

Ruhi, Ruhi Tarihi Oxford Nüshası-Değerlendirme, Metnin İçinde Yeni Harflerle Çevirisi (Tıpkı Basım İle Birlikte), nşr. YaşarYücel - Halil E. Cengiz, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1992), s. 388.

Selvitop, Mehmet, “H. 859/M. 1455 Tarihli Batı Trakya Bölgesine Ait İcmal Defteri” (yüksek lisans tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Fakültesi Türk İktisat Tarihi Anabilim Dalı, 1999, s. 25.

Solakzade, Solakzade Tarihi, nşr. Vahid Çabuk, (Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını, 1989), s. 52-53, 99.