Sadrazam Şerif Hasan Paşa’nın 1790 Yılına Ait Cephe Yazışmaları

Küçük Kaynaca Antlaşması’nın akabinde çıkan olaylar neticesinde Rusya Kırım’a müdahale etmiş ve 1783 yılında Kırım Rusya tarafından ilhak edilmişti. Osmanlılar döneminde kaybedilen ilk İslam toprağı olan Kırım’ın Ruslardan alınması amacıyla başlatılan yeni savaş Osmanlılar için oldukça ağır şartlarda geçmiş, neticede Özi Kalesi de Ruslar tarafından işgal edilmiş ve devlet Yaş Antlaşması’nı imzalamak zorunda kalmıştır. Bu süreç zarfında cephede görev yapan devlet adamları ve askerlerin içinde bulundukları durumun ağırlığı çok farklı kaynaklarda belirtilmiştir. Bu kaynak gurubundan biri de sadrazamların cepheden yaptıkları yazışmalardır. Bu makalede çok kısa süre görevde kalmış olan Osmanlı sadrazamlarından Şerif Hasan Paşa’nın yazışmalarına ait bir defter içirişindeki belgeler ele alınarak çeşitli yönlerden değerlendirmeye tabi tutulacaktır. Bahse konu belgeler Başkanlık Osmanlı Arşivi’nde Kamil Kepeci Sadaret Mektubi Kalemi Defteri (KK.d) tasnifinde 0006 numaralı defterde kayıtlıdır.                   Zor zamanlarda devlet işlerine bakan çeşitli görevlilerin çalıştıkları şartların ağırlığı, devletin içinde bulunduğu hal, Osmanlı ordusunun rakiplerine karşı durumu, askerin savaşma kapasite ve kabiliyeti, lojistik meseleleri, komuta kademesinin vaziyeti, askeri görevlilerin birbirleriyle olan münasebeti vb. konular bu yazışmalar ışığında tahlili edilecek başlıca konular arasındadır. Defterde özellikle Osmanlı ordusu hakkında verilen bilgiler kıymetlidir. Seferlerin lojistiği her devlet için ciddi bir meseledir. Haddizatında bu altından kalkılması son derece zor olan görev devlet adamlarının, yerel idarecilerin ve tabi ki sadrazamların da en öncelikli halletmeleri gereken işleri arasındaydı. Bu işin altından hakkıyla kalkamayan sadrazamların görevden azledilmeleri ve hatta hayatlarını kaybetmeleri de bu ağır vazife karşısındaki başarılarıyla ilgiliydi. Dolayısıyla üzerinde çalışılan defterde en fazla mevzu edilen konu şüphesiz bu başlıkla ilgilidir. Ordunun maddi ihtiyaçlarının karşılanması (un, arpa, yem ve yemek vb.), yapılması gereken masrafların hakkıyla tedarik edilmesi, bilhassa savaşacak askerlerin eksiklik hissedildiğinde ordunun bulunduğu bölgeden karşılanması yani yöre insanının askere alınması önemle üzerinde durulan başlıca konulardandır. Anahtar Kelimeler: Şerif Hasan Paşa, Ordu, Lojistik, Osmanlı – Rus Savaşları, Rumeli AbstractAs a result of the events that emerged right after the Treaty of Küçük Kaynarca, Russia intervened in Crimea annexed it in 1783. The new war initiated to take Crimea, the first Muslim land to be lost during the Ottoman period, from the Russians passed under harsh conditions for the Ottomans, and as a result, the Özi Fortress was occupied by the Russians, and the state was forced to sign the Yaş Treaty. During this process, the severity of the situation in which the statesmen and soldiers serving on the front found themselves in were reported in various resources. One of these groups of resources were the correspondences the grand viziers made from the front. This article will discuss the documents within a notebook belonging to the correspondences of Sherif Hasan Pasha, an Ottoman grand vizier who served briefly, and will subject them to evaluation in various regards. These documents are recorded with number 0006 in the Kamil Kepeci Sadaret Mektubi Kalemi Record (KK.d) in the Presidential Ottoman Archive.                   The severity of the conditions in which various officials tending to state affairs, the circumstances in which the state found itself, the status of the Ottoman army against its competitors, the capacity and capability of the military to fight, logistical issues, the condition of the command element, relationships of the military officials to one another, and other headings are among the primary topics to be analyzed in light of these correspondences. The circumstances in which senior administrators ruling the state and their relationships with one another constitute a significant matter within our topic. It is possible to reach valuable clues from these types of records about the family, siblings, personality, and identity of a grand vizier. The information provided in the records regarding the Ottoman army is very valuable. Logistics of campaigns is a significant issue for every state. As such, rising from underneath this was among the primary work statesmen, local administrators, and, of course, grand viziers serving in the incredibly difficult task needed to deal with. The fact that the grand viziers who were rightfully unable to overcome this were dismissed and even lost their lives relates to their success against this daunting mission. Accordingly, the topic most discussed in the records no doubt relates to this heading. Meeting the material needs of the army (flour, barley, feed and food, etc.), the rightful supply of the expenses needing to be made, and covering at least a portion of the soldiers who would fight from the region the army was found, meaning drafting local people into the army, are among the primary topics discussed with great importance.   Key Words: Şerif Hasan Pasha, Army, Logistics, Ottoman – Russian Wars, Rumeli            

___

  • Kaynakça
  • Arşiv Belgeleri
  • BOA, KK.d, 0006
  • Diğer Eserler
  • Ahmed Cevdet Paşa. (1309). Tarih-i Cevdet, 5, Dersaadet: Matbaa-i Osmanî.
  • Arslan, M. (Haz), (2013). Osmanlı Sadrazamları (Hadîkatü’l-Vüzerâ ve Zeylleri), İstanbul: Kitabevi Yay.
  • Başer, A. (2015). Sadrazam Koca Yusuf Paşa’nın 1791 Seferi Esnasındaki Yazışmalarına Dair Bir Defter (7 Temmuz 1791 – 10 Ağustos 1791), Karadeniz Araştırmaları, 48, 79-98.
  • Beydilli, K. (2013). Ziştovi Antlaşması, DİA, 44, 467-462.
  • Danişmend, İ. H. (1972). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, 4, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
  • Fedakâr, C. (2015). 1787-1792 Osmanlı-Rus Harplerinde Kılburun, Özi Nehri ve Hocabey Muharebeleri. Karadeniz Araştırmaları, 46, 119-136.
  • İnalcık, (1996). Giray, DİA, 14, 76-78.
  • Kurt, Y. ve Ceyhan, M. (2012). Osmanlı Paleografyası ve Osmanlı Diplomatikası, Ankara: Akçağ Yay.
  • Kütükoğlu, M. S. (1998). Osmanlı Belgelerinin Dili, Diplomatik, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Mustafa Nuri Paşa. (Haz. N. Çağatay), (1992). Netayic ül-Vukuat, III-IV, Ankara: TTK Yay.
  • Sarıcaoğlu, F. (1997). Hasan Paşa, Şerif, DİA, 16, 340-341.
  • Sezen, T. (2006). Osmanlı Yer Adları, Ankara: Devlet Arşivleri Yay.
  • Tektaş, N. (2002). Sadrâzamlar, İstanbul: Çatı Kitapları.
  • Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi, IV/I, IV/II, Ankara: TTK Yay.
  • Ünal, M. A. (2011). Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yay.