HASAN BASRİ ÇANTAY (18887-1964) VE PRATİK AHLÂK ANLAYIŞI

Bu makale, Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi tarafından, 19-21 Eylül 2014 tarihleri arasında Balıkesir’de düzenlenen Vefatının 50. Yılında Hasan Basri Çantay Sempozyumu’nda sözel bildiri olarak sunulan bildirinin yeniden gözden geçirilmiş ve genişletilmiş şeklidir.Bu makalenin amacı Hasan Basri Çantay’ın hayatını ve pratik ahlâk anlayışını ortaya koymaktır. Çantay’a göre ahlâkî yaşam toplumun geleceğini belirleyen güvenli ve sağlıklı bir toplum için vazgeçilmez bir unsurdur. Bir toplumun ahlâkî yönünün çökmesi istikbaline ve kalkınmasına en büyük tehdittir. Çantay, adalet, kardeşlik ve hoşgörü gibi ahlâkî değerlerin toplumu bir arada tuttuğuna inanır. Hak ve hukuk dışı uygunsuz davranışlarla mücadeleyi bir görev bilir. Toplumu zaafa uğratan ve çöküntünün eşiğine getiren adaletsizliği ve ihtikârı ise asla benimsemez. Çantay iman ile ameli de birbirinden ayırmamıştır. İman ile amel arasında sıkı bir bağ kurmuştur. Bu yönüyle de amele büyük önem vermiştir. İslâm ahlâkını savunmuştur. İslâmiyet’in önem verdiği ahlâkî değerleri bizzat kişiliğiyle bütünleştirmiştir. Çantay ahlâksızlığı hedef alan yazılarıyla toplumu sürekli bilinçlendirmiştir. The aim of this article is to examine Hasan Basri Cantay’s life and his practial moral thought. According to Çantay, moral life is an indispensable element for a safe and healthy society that determines the future of a society. The collapse of a society's moral orientation is the greatest threat to the development and future of that community. Çantay believes that moral values, such as justice, brotherhood and tolerance, hold society together. He knew a duty to struggle with illegitimate inappropriate behavior. He has never accepted the injustice and wittiness that has inflicted demoralization on society and brought it to the brink of collapse. Çantay, did not distinguish between faith and workmanship. He established a close connection between faith and deed. In this respect, He gave great importance to the direction of the action. He defended Islamic morality. He personally integrated the moral values that Islam has given importance to. Hasan Basri Çantay has always been conscious of the society with his writings aimed at morality.

Anahtar Kelimeler:

Hasan Basri Çantay, Ahlâk, Adalet, Kardeşlik

PDF

___

Çağırıcı, Mustafa, Anahatlarıyla İslâm Ahlâkı, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2009
Çağrıcı, Mustafa, “Ahlak Maddesi”, DİA, İstanbul, 1989
Çağrıcı, Mustafa, “Îsâr”, DİA, İstanbul, 2000
Çağrıcı, Mustafa, “Şecaat”, DİA, İstanbul, 2000
Çantay, Hasan Basri, Kur’an’ı Hakim ve Meâl’i Kerim, Mürşit Çantay Yay., İstanbul, 1984
Çantay, Hasan Basri, Babamın Şiirleri, (Hazırlayan: Mürşit Çantay), İstanbul, 1964
Çantay, Hasan Basri, Müslümanlıkta Himâye-i Etfâl, Yeni Gün Matbaası, Ankara, 1925
Çantay, Hasan Basri, “Tarihimizin Temeli”, Sebilürreşad, 1 (12), 8/1948
Çantay, Hasan Basri, “Neme Lazım”, Sebilürreşad, 1(7), 7/1948
Çantay, Hasan Basri, “Tefsiri Şerif”, Sebilürreşad, 1(10), 3–4/1957
Çantay, Hasan Basri, “Tevhid”, Sebilürreşad, 1(12), 8/1948
Çantay, Hasan Basri, “Gideceğimiz Yol”, Ses Gazetesi, 17 Teşrin-i Evvel 1918
Çantay, Hasan Basri, “Asayiş Meselesi”, Ses Gazetesi, 24 Ekim 1918
Çantay, Hasan Basri, “Muhtekirler Cezasız mı Kalacak?” Ses Gazetesi, 2 Ocak 1919
Çantay, Hasan Basri, “İttifakı Mukaddes”, Ses Gazetesi, 13 Şubat 1919
Çantay, Hasan Basri, “Milli Muavenet”, Ses Gazetesi, 7 Kasım 1918
Çantay, Hasan Basri, “Milli Muavenet”, Ses Gazetesi, 7 Kasım 1918
Çantay, Hasan Basri, “Bozgunculuk Hakkında”, İslâm Dergisi, 1(8), 12/1956
Çantay, Hasan Basri, “Kötülüğe İyilikle Mukabele”, İslâm Dergisi, 1(9), 2/1957
Çantay, Hasan Basri, “İslâm Nizamında Cihat”, İslâm Dergisi, 2(2), 2/1958
Çantay, Hasan Basri, “İslâmiyette Mücadele Yolları”, İslâm Dergisi, 1(2), 5/1956
Çantay, Hasan Basri, “Ehliyet ve Liyakat”, Zafer-i Milli, 16–18 Eylül 1923
Çantay, Hasan Basri, “Müdahane” Zafer-i Milli, 19 Eylül 1925
Fazlur Rahman, "İslâm' da Hukuk ve Ahlak", (çev.: Adnan Bülent Baloğlu), Türkiye Günlüğü, Sayı: 43, Yıl:1996
Gazâlî, İhyâu ‘Ulûmi’d-Din, (Çev.: Mehmed A. Müftüoğlu), I-IV, İstanbul ts.
Günay, Ünver, Din Sosyolojisi, İnsan Yay., İstanbul, 1998
Güngör, Erol, Ahlak Psikolojisi ve Sosyal Ahlak, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1997
Heimsoeth, Heinz, Ahlak Denen Bilmece, (çev., Nermi Uygur), İstanbul, 1978
İbn Haldun, Mukaddime, (Hazırlayan: Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergah Yayınları, 2015
Işık, Emin, “Hasan Basri Çantay”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1993, VIII.
İbn Manzûr, Lisânü’l-’Arab, tahk. Yûsuf Hayyât, Nedîm Mer’aşlî, Dârü Lisâni’l- Arab, Beyrut tz,
Kılıç, Recep, Ahlakın Dini Temeli, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1992
Koç, Mustafa, “Bir Aktivist olarak Hasan Basri Çantay’ın Düşüncesinde Pratik Ahlâk Temaları: Din ve Ahlâk Psikolojisi Perspektifinden Semantik Analizler”.
Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (2016):107-156
er- Râgıb el-İsfehânî, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, (tahk. Muhammed Seyyid Keylânî), Mısır, 1961
Şahin, Mehmet Kenan, Ahlâkın Felsefî ve Dinî Temelleri, Ankara, 2011
Şahin, Mehmet Kenan “Hârici Kelâm Doktrini ve Ebu Hanîfe”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010, Cilt: XIV, Sayı: 2, ss.399-442
Uğur, Mücteba, Hasan Basri Çantay, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1994
Uğur, Mücteba,“Ölümünün 10. Yılı Münasebetiyle Hasan Basri Çantay”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, c. XIII, sy. 6
Önal, Recep, “Hasan Basri Çantay’ın İnanç Konularına Yaklaşımı: ‘Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm’ Üzerine Fenomenoteolojik Analizler”, Kelam Araştırmaları 13:1 (2015), ss. 289-351)
Vakkasoğlu, Vehbi, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İslâm Alimleri, Nesil Yayınları, İstanbul, 2005