Giresun/Tirebolu Merkezindeki Geç Osmanlı Dönemi Su Yapıları

Giresun iline bağlı Tirebolu İlçesinde XIX. yüzyıl ortasından XX. yüzyıl başına tarihlenen Geç Osmanlı Dönemine ait birçok dini, sivil ve askeri yapı mevcuttur. Çalışmanın konusunu ise Tirebolu’nun merkezinde yer alan sivil yapılar içerisindeki çeşme, su terazisi ve hamamdan oluşan su yapıları oluşturmaktadır. Bu kapsamda bahsi geçen su yapılarının tarihsel süreci, bani-yapı ilişkisi, mimar-usta, malzeme-teknik bilgileri, konumları ile mimari ve süsleme özellikleri incelenmiştir. Tespit edilen tüm su yapılarının buradaki uygulanış biçimleri irdelenmiş, yapılarla çağdaş dönemde inşa edilmiş taşra ve başkentteki genel örneklerle üslupsal benzerlik ya da farklılıklar üzerine karşılaştırmaya gidilmiştir. Amaç Karadeniz taşrasında çoğunlukla toplumun ileri gelenleri tarafından inşa ettirilmiş olan ve Osmanlı mimarisinin sanatsal evrelerindeki belirli üslupları taşıyan bu mimari eserler üzerindeki yansımaları mekân-toplum ilişkisi ile ekonomik ve tarihi gelişim çizgisinde çok yönlü yaklaşımla takip edebilmektir. Bu yaklaşımlar gözetilerek, süreç içerisinde yıkılan veya modern dünyanın yüksek mimarisi arasına sıkışıp yok olmaya yüz tutan tarihi yapıları Sanat Tarihi disiplini çerçevesinde belgelemek ve alanda yapılacak yerel araştırmalara kaynak oluşturabilmektir.

Anahtar Kelimeler:

Geç Osmanlı, Giresun-Tirebolu, Mimari, Su Yapıları

Water Structures Of Late Ottoman period in The Centre of Tirebolu in Giresun

There are many religious, civil and military structures belonging to the Late Ottoman Period dating from the mid of XIX. century to the beginning of XX. century in the center of Tirebolu District in Giresun. The subject of this study consists of water structures composing of a water gage, a fountain and a Turkish bath located in registered street taking part in the centre of Tirebolu. Within this scope of this study the historical process, the architect –structure relationship, architect-master, materials-tehcnical data, the locations and the properties of architecture and dressings of these water structures are investigated. The adhibition forms of these structures are examined and the stylistic similarities or differences are compared with the general examples in the provincial and capital cities built in the contemporary period. The aim of the study is to pursue the reflections on these architectural works being built by the notables of the society in the Black Sea and having certain styles in the artistic phases of Ottoman architecture in line with place-society relationships and economic and historical developments with the multi-directional approach. Considering these approaches, it is aimed to document the historical structures being destroyed and facing extinction because of the modern high-rise buildings within the scope of the discipline of art history and to be a resource for local researches in the field.

Keywords:

The Late Ottoman Giresun, Tirebolu, Architecture, Water Structures,

PDF

___

Bayhan, A.A (2015). Ulubey, Akpınar Mahallesi'nden Bir Meydan Çeşmesi Örneği: Beşoluk Çeşmesi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 5(11), 8-18.
Bayhan, A.A. & Ekinci, İ. (2018). Tarihi Süreçte Ordu-Milas (Mesudi-ye/Hamidiye) Yolu ve Bu Güzergah Üzerindeki Bazı Eski Yapı Kalıntılarının Düşündürdükleri. (Ed. Mehmet Okur, Volkan Aksoy, Yüksel Küçüker, Ahmet Nafiz Ünalmış) İlkçağlardan Günümüze Jeostratejik ve Politik Açıdan Karadeniz (s. 215-242). Ankara: Akçağ Yayınları.
Bayraktar, M.S. (2016). Samsun'da Türk Devri Mimarisi. Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları.
Bekdemir, Ü. (2016). Tirebolu'nun Coğrafi Özellikleri. Ayhan Yüksel (Haz.), Tirebolu Tarihi Yazıları: Tarih, Ekonomi, Kültür ve Sosyal Hayat (s. 13-25). İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
Çeçen, K. (1999). İstanbul'un Osmanlı Dönemi Suyolları. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
Darkot, B. (1979). Tirebolu. Meb İslam Ansiklopedisi (Cilt. 12, 1. Kısım, s. 381–82). İstanbul: Meb Basımevi.
Denktaş, M. (1994). Kayseri'deki Tarihi Su Yapıları. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
———. (2000). Karaman Çeşmeleri. Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
———. (2010). Divriği'de Osmanlı Camii ve Osmanlı Çeşmeleri. Sivas: Çığır Ofset Matbaa.
Emecen, F. (2001). “Doğu Karadenizde Âyânlık; Tirebolulu Kethudazâde Mehmet Emin Ağa.” Belleten Dergisi LXV. (242). 193–215.
———. (2016). Ayan'nın Ölümü: Kethüdazade Mehmed Emin Ağa'nın Terekesi. Ayhan Yüksel (Haz.), Tirebolu Tarihi Yazıları:Tarih, Ekonomi, Kültür ve Sosyal Hayat (s. 97-129). İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
Eyice, S. (1960). İznik'de Büyük Hamam ve Osmanlı Devri Hamamları Hakkında Bir Deneme. Tarih Dergisi, C.XI, s.15: 99-120.
———. (1994). Hamamlar. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (Cilt. 3, 537-542). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
———. (1997). Hamam. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt.15, s. 402-430). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İSAM.
İltar, G. (2014). Giresun Kültür Envanteri. İstanbul: Dönence Basım ve Yayın.
Karpuz, H. (2018). Trabzon Merkez ve İlçelerindeki Önemli Tarihi Yapılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Kuban, D. (2017). Türk Ahşap Konut Mimarisi 17-19. Yüzyıllar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Kula Say, S. (2017). Erken Dönem Osmanlı Hamamlarında Eğrisel Örtüye Geçiş Sistemleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Kürkçüoğlu, C., ve Gerger, R. (1997). Şanlıurfa'daki Tarihi Su Yapıları. Türkiye İnşaat Mühendisliği 14. Teknik Kongresi, 23-25 Ekim, İzmir
Ödekan, A. (1992). Kent içi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme. Semavi Eyice Armağanı: İstanbul Yazıları (s. 281-298). İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
Önge, Y. (1981). Türk Mimarisinde Suluk Adını Verdiğimiz Çeşmeler. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1, 115-121.
———. (1997). Türk Mimarisinde Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Pilehverian N., Urfalıoğlu, N. ve Yazıcıoğlu L. (2000). Osmanlı Başkenti İstanbul'da Çeşmeler. İstanbul: Yem Yayınları.
Sönmezer, Ş., & Şahin, S. (2014). Hamidiye Su Terazisi, Tarihi, Mimarisi ve İşlevi. Belleten Dergisi. 78 (282). 599-610.
Sümer, F. (1992). Tirebolu Tarihi. İstanbul: Etam Matbaa.
Tali, Ş. (2017). Ordu Merkez Saray ve Yalı Hamamı Mimari Tarihlendirilmesi. Sultan Murat Topçu, Remzi Aydın (Ed.), Sanat Tarihi Yazıları Prof. Dr. Kerim Türkmen Armağanı (s. 605-622). İstanbul: Çizgi Kitabevi.
———. (2019). Ordu ili Tarihi Su Yapıları (Hamam-Çeşme-Kagir ve Ahşap Köprüler). Ankara: Akademisyen Kitabevi.
Yıldırım Güneş, Ö. (2020). Giresun İli, Tirebolu İlçesi Gazipaşa Caddesi Üzerinde Bulunan Geç Dönem Osmanlı Yapıları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yurttaş, H., Özkan, H., Köşklü, Z., Tali, Ş., Okuyucu, D. Geyik, G. ve Kındığılı M. (2008). Yolların, Suların ve Buluştuğu Şehir Erzurum. Ankara: Kariyer Matbaacılık.
Yüksel, A. (2003). Tirebolu: Bir Sahil Kasabasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1788-1858). Tirebolu 1 Numaralı Şer’iyye Sicili (Tahlil-Çeviriyazı). İstanbul: Kitabevi.
———. (2004). Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Osmanlı Döneminde Tirebolulu Memurlar (1879-1909). İstanbul: Kitabevi.
———. (2007). Giresun Tarihi Yaziları. (3. baskı). İstanbul: Kitabevi.
———. (2008). Tirebolu Kazası Nikah Kayıtları (1861-1906). İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
———. (2010). Geçmişten Günümüze Tirebolulu Denizciler. İstanbul: Bengi Yayınları.
Zeybekoğlu, D., Kıran Çakır, H., & Özenç, A. (2007). Edirne'deki Su Terazilerinin Analizi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 8(1). 29-33.