Türkiye’de Özel Yeteneklilere Yetenek Geliştirme Desteğinde Bilim ve Sanat Merkezleri: Mevcut Durum ve İyileştirme Alanları

Hemen her ülke, geçmişten günümüze üstün veya özel yeteneklilerin eğitimine özel önem vermektedir. Bu öğrencilerin eğitimleri özellikle soğuk savaş yıllarında ülkeler için bir milli güvenlik meselesi olarak algılanmış ve bu dönemden itibaren çok daha kapsamlı tanılama ve destek programları geliştirilmiştir. Bu dönemde Amerika Birleşik Devletleri’nde atılan adımlar ve yapılan çalışmalar dikkat çekmektedir. Kıta Avrupası’nda da benzer girişimler denenmesine rağmen atılan adımlar çoğunlukla eğitimde eşitlik tartışmaları gölgesinde kalmıştır. Son zamanlarda özel yeteneklilerin eğitimi tartışmalarına bakıldığında geliştirilen politikaların giderek özel yeteneklilerden tüm öğrencilerin yeteneklerinin geliştirilmesine evrildiği görülmektedir. Bu kapsamda eğitim sistemlerinde bireyselleştirilmiş eğitim politikaları öne çıkmakta, bu politikalar özel yeteneklileri diğer öğrencilerden ayırmadan tüm öğrencilerin yeteneklerinin geliştirilmesine odaklanmaktadır. Dolayısıyla yeni politikaların yetenek bağlamında tüm öğrencileri kapsamına aldığı görülmektedir. Türkiye’de de 1950’li yıllardan itibaren eğitim politikalarında özel yetenekliler yer almış ve çok sayıda adım atılmıştır. 1995 yılında kurulan Bilim ve Sanat Merkezleri genel zihinsel yetenek, görsel sanatlar ve müzik yetenek alanlarında özel yetenekli olarak tanılanan öğrencilere yeteneklerini geliştirmelerine okul dışı destek veren eğitim birimleri olarak tasarlanmış olup günümüze kadar başarılı bir şekilde çalışmaktadır. Türkiye’de halen 81 ilin tamamına yayılmış 182 Bilim ve Sanat Merkezinde yaklaşık 63 bin öğrenciye bu kapsamda destek sağlanmaktadır. Bu çalışmada Bilim ve Sanat Merkezlerinin yapısı ve sunduğu eğitim programları tanıtılmakta, mevcut durumları ele alınarak iyileştirme önerileri sunulmaktadır. Bu kapsamda bu merkezler ile Anadolu Güzel Sanatlar Liseleri arasındaki ilişkilerin yeniden tanımlanmasına ihtiyaç duyulduğu tespiti yapılmaktadır. Özellikle genel zihinsel yetenek alanında tanılanan öğrencilerde mevcut okul temsiliyetindeki sorunlar nedeniyle tanılama süreçlerinin gözden geçirilmesi önerilmektedir. Ayrıca, akranlarına göre yüksek performans gösteren öğrencilere destek veren Bilim ve Sanat Merkezlerinin işlevlerine, akranlarına göre düşük performans gösteren öğrencilere de destek programları sağlama işlevinin dâhil edilmesinin Türkiye’de yetenek geliştirme bağlamında okullar arası başarı farklarının azaltılmasına önemli katkı sunabileceğine işaret edilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

özel yetenekli eğitimi, yetenek geliştirme, Bilim ve Sanat Merkezi, eğitimde eşitlik, eğitim politikası

Science and Art Centers in Support of Talent Development for Gifted and Talented Students: Current Situation and Areas for Improvement

Almost all countries pay particular attention to education of gifted students or students with special abilities. Education of these students is considered as a matter of national security particularly in years of cold war, and since then, broader diagnosis and support programs have been developed. In this period, studies and steps taken in the USA set important examples for diagnosis and supporting these students. Despite the similar progress being made in continental Europe, developments on this issue are overshadowed by the discussions on equality in education. Recent discussions regarding education of gifted and talented students show that new policies have shifted from education of these students to talent development of all students. In this context, individualized education policies are emphasized in education systems and these policies focus on development of all students’ talents without labeling gifted and talented students. Therefore, all students are considered and included into new policies of talent development. Gifted and talented students have been a major educational policy issue in Turkey since the 1950s and many steps towards supporting these students have been taken. Science and Art Centers (BILSEMs), which were established in 1995 and have supported these students since then, were designed as external institutions for supporting the development of gifted and talented students and maximize their talents in general cognitive ability, visual arts, and musical ability. Currently, 182 BILSEMs provide service for gifted and talented students in 81 provinces of Turkey, and approximately 63.000 students are supported by BILSEMs. In this study, the structure and education programs of BILSEMs are introduced, the current situation in BILSEMs is reviewed and suggestions are given for improvement. In this context, redefinition of relations between BILSEMs and Anatolian Fine Arts High Schools is emphasized. Additionally, reviewing the diagnosis process is suggested due to issues in representation of diagnosed students’ school types in general cognitive skills. Lastly, it is mentioned that providing support programs for underperforming students in talent development context by BILSEMs, which currently support the high performing students, could offer a significant contribution to minimizing the achievement differences between school types in Turkey.

Keywords:

education of gifted and talented students, talent development, Science and Art Center, equality in education, education policy,

PDF

___

Amstrong, F. (2008). Inclusive education. G. Richards ve F. Amstrong (Der.), Key issues for teaching assistants: Working in diverse and inclusive classroomsiçinde. London: Routledge.
Baker, B. D. (2001). Gifted children in the current policy and fiscal context of public education: A national snapshot and state-level equity analysis, Educational Evaluation and Policy Analysis, 23, 229-250.
Bölükbaş, S. ve Gür, B. S. (2020). Tracking and inequality: The results from Turkey, International Journal of Educational Development, 78, 102262
Card, D. ve Giuliano, L. (2016). Universal screening increases the presentation of lowincome and minority students in gifted education. Proceedings of the National Academy of Sciences, 113(48), 13678-13683.
Centre for Education Statistics and Evaluation. (2019). Revisiting gifted education. NSW Department of Education.
Çelik, Z., Bozgeyikli, H. ve Yurdakul, S. (2019). Eğitime bakış 2019: İzleme ve değerlendirme raporu. Ankara: Eğitim-Bir-Sen Stratejik Araştırmalar Merkezi.
Cingöz, Z. K. ve Gür, B. S. (2020). Ekonomik, sosyal ve kültürel statünün akademik başarıya etkisi: PISA 2015 ve TEOG 2017 sonuçlarının karşılaştırılması, İnsan ve Toplum, 10(4), 247-287. doi:10.12658/M0563.
Çitil, M. (2018). Türkiye’de üstün yeteneklilerin eğitimi politikalarının değerlendirilmesi. Milli Eğitim, Özel Sayı, 143-172.
European Agency for Development in Special Needs Education. (2009). Gifted learners: A survey of educational policy and provision. Odense: European Agency for Development in Special Needs Education.
Ford, D. (1998). The under-representation of minority students in gifted education: Problems and promises in recruitment and retention. The Journal of Special Education, 32(4), 4-14.
Gençoğlu, C. (2019). Milli bir destekleme ve yetiştirme sistemi modeli: İlkokullarda Yetiştirme Programı (İYEP), Milli Eğitim Dergisi, 48(1), 853-881.
Goss, P. ve Sonneman, J. (2016). Widening gaps: What NAPLAN tells us about student progress. Grattan Institute Report No. 2016-3, Grattan Institute.
Güllüpınar, F. ve İnce, C. (2014). Şanlıurfa’da eğitimsel eşitsizliklerin yeniden üretimi: Kültürel yapı, sosyal sermaye ve yapısal faktörlerin sosyolojik analizi, Eğitim Bilim ve Toplum Dergisi, 12(46), 84- 121.
Henfield, M., Woo, H. ve Bang, N. (2017). Gifted ethnic minority students and academic achievement: A meta analysis, Gifted Child Quarterly, 61(1), 3-19.
Kozol, J. (1992). Savage inequalities: Children in America’s schools. New York: Harper Perennial.
Oral, I. ve Mcgivney, E. J. (2014). Türkiye’de eğitim sisteminde eşitlik ve akademik başarı: Araştırma raporu ve analiz. İstanbul: ERG.
Özer, M. (2020a). Vocational education and training as “a friend in need” during coronavirus pandemic in Turkey. Bartın University Journal of Faculty of Education, 9(2), 1-7.
Özer, M. (2020b). Educational policy actions by the Ministry of National Education in the times of COVID-19. Kastamonu Education Journal, 28(3), 1124-1129.
Özer, M. (2020c). The contribution of the strengthened capacity of vocational education and training system in Turkey to the fight against Covid-19. Yükseköğretim Dergisi, 10(2), 134-140.
Özer, M (2020d). Türkiye’de mesleki eğitimde paradigma değişimi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(2), 357-384.
Özer, M. ve Suna, H. E. (2020). Covid-19 salgını ve eğitim, M. Şeker, Özer, A. ve C. Korkut (Der.), Küresel salgının anatomisi: İnsan ve toplumun geleceği içinde (s. 171- 192). Ankara: TÜBA.
Özer, M.; Gençoğlu, C. ve Suna, H.E. (2020). Türkiye’de eğitimde eşitsizlikleri azaltmak için uygulanan politikalar, OMÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(2), 294-312.
Özer, M. (2021). A new step towards narrowing the achievement gap in Turkey: “1,000 schools in vocational education and training” project, Bartın University Journal of Faculty of Education, 10(1), 97-108.
Sak, U. (2020). Üstün yeteneklilerin eğitiminde modeller ve stratejiler. Pegem Akademi.
Smith, M. M. C. (2006). Principal of inclusion: Implications for able learners. M. M. C. Smith (Der.), Including the gifted and talented: Making inclusion work for more gifted and able learnersiçinde. New York: Routledge.
Southern, W. (2003). Types of acceleration: Dimensions and issues. N. Colangelo, S. Assouline ve M. Gross (Der.), A nation deceived: How schools hold back America’s brightest students, The Templeton National Report on Acceleration, Berlin-Blank Center for Gifted Education and Talent Developmentiçinde, Iowa City: IA.
Sternberg, J. R. (2004). Lies we live by: Misapplication of tests in identifying the gifted. J. S. Renzulli (Der.), Identification of students for gifted and talented programs içinde. London: Corwin Press/Sage Publications.
Suna, H. E., Tanberkan, H. ve Özer, M. (2020). Changes in literacy students in Turkey by years and school types: Performance of students in PISA applications, Journal of Measurement and Evaluation in Education and Psychology, 11(1), 76-97.
Suna, H. E., Tanberkan, H., Gür, B. S., Perc, M ve Özer, M. (2020a). Socioeconomic status and school type as predictors of academic achievement, Journal of Economy Culture and Society, 61(1), 41-64.
Suna, H. E., Gür, B. S., Gelbal, S. ve Özer, M. (2020b). Fen lisesi öğrencilerinin sosyoekonomik arkaplanı ve yükseköğretime geçişteki tercihleri, Yükseköğretim Dergisi, 10(3), 356-370.
Tallent-Runnels, M., Tirri, K. ve Adams, A. (2000). A cross-cultural study of teacher’s attitudes toward gifted children and programs for gifted children. Gifted and Talented International, 15(2), 103-115.
Tirri, K. ve Kuusisto, E. (2013). How Finland serves gifted and talented pupils, Journal for the Education of the Gifted, 36(1), 84-96.
Worrall, M. ve Steele, J. (2008). Inclusion, extension and enrichment: Personalized gifted and talented provision. G. Richards ve F. Amstrong (Der.), Kesy issues for teaching assistants: Working in diverse and inclusive classrooms içinde. London: Routledge.