Cumhuriyet Döneminde Laik-Ulusçuluk Düşüncesinin Oluşumunda Şeyh Sait Ve Menemen Ayaklanmaları

I. Dünya Savaşı sonunda çok uluslu imparatorluklar tarih sahnesinden çekilmiş ve ulus-devletler tarih sahnesinde yer almaya başlamıştır. Ulus-devletlerin kurulduğu 1920’li ve 1930’lu yıllar, başta Avrupa olmak üzere imparatorlukların sona erdiği ve cumhuriyet yönetimlerinin kurulduğu yıllar olmuştur. Bu devletler ulusçu bir anlayışla inşa edilirken, aynı zamanda laik/seküler bir anlayışı benimsemişlerdir. Aynı durum Türkiye Cumhuriyeti içinde geçerli olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu’ndan kalan Anadolu toprakları üzerinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti farklı etnik, dini ve mezhebi grupları bir arada tutma ve ortak bir paydada birleştirerek ulus oluşturma gayreti içerisine girmiştir. Ancak dönemin sosyolojik yapısı bunun gerçekleşmesini engellemiştir. 1923 yılında kurulduğunda toplumdaki farklılıkları kültürel bir zenginlik olarak gören Türkiye Cumhuriyeti’nde, 1925 yılında gerçekleşen “Şeyh Sait Ayaklanması” sonrasında dinci/irticai gruplarla mücadelede laiklik daha da önem kazanırken, diğer etnik kimliklere karşı da Türk kimliği öne çıkarılmıştır. Bu durum 1930 yılında gerçekleşen “Menemen Ayaklanması” sonrasında daha da artmış, laik-ulusçu bir anlayış “Türk Tarih Tezi” ve “Güneş–Dil Teorisi” ile somutlaşmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Laiklik, Menemen Ayaklanması, Şeyh Sait Ayaklanması, Ulusçuluk

The Role of Sheikh Said and Menemen Rebellions in Formation of Secular-Nationalist Thought During Republican Period

At the end of World War I, multinational empires were withdrawn from the stage of history and the nation-states began to take part in the history scene. The 1920s and 1930s, when the nation-states were established, were the years when the empires', especially in Europe, ended and the republics were established. While these states were built with a nationalist understanding, they also adopted a secular understanding. The same has been the case in the Republic of Turkey. Founded on Anatolian lands remaining from the Ottoman Empire, Republic of Turkey entered different ethnic, religious and sectarian groups into a cohesive nation-building effort combining in a common denominator. However, the sociological structure of the period prevented this from happening. When Founded in 1923, the republic of Turkey saw as a cultural richness the differences in society. While secularism became more important in the struggle against religious groups following the Sheikh Said Rebellion in 1925, Turkish identity was raised against other ethnic identities. This situation was increased after the Menemen Rebellion in 1930, and the conception of secular nationalism was concretized by “The Turkish History Thesis” and “The Sun Language Theory”.

Keywords:

Secularizm, Menemen Rebellion, Seikh Said Rebellion, Nationalism,

PDF

___

Akşin, S. (2013). Kısa Türkiye tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Akyol, T. (2014). Bilinmeyen Lozan. İstanbul: Doğan Egmont Yayıncılık ve Yapımcılık Tic. A.Ş.
Althusser, L. (2014). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. Çev. Alp Tümertekin. İstanbul: İthaki Yayınları.
Armaoğlu, F. (2012). 20. Yüzyıl siyasi tarihi. İstanbul: Alkım Yayınevi.
Aysal, N.(2009). Yönetsel Alanda Değişimler ve Devrim Hareketlerine Karşı Gerici Tepkiler “Serbest Cumhuriyet Fırkası – Menemen Olayı”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 44, 581-625.
Copeaux, E. (2017). Türk kimlik söyleminin topografyası ve kronografisi. Ali Berktay, Hamdi Can Tuncer (Yay. Haz.), Tarih Eğitimi ve Tarihte "Öteki" Sorunu: 2.Uluslararası Tarih Kongresi 8-10 Haziran 1995 İstanbul(s. 70-84). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
Durgun, Ş. (2014). Ulus inşâsı ve milliyetçilik. Ankara: A Kitap.
Ekinci N.(2002). Çok partili düzene geçişte ikinci durak: Serbest cumhuriyet fırkası olayı ve dönem basını. Türkler Ansiklopedisi için-de (c.16, ss.562-568) Ankara: Yeni Türkiye Yayınları
Epözdemir, Ş. (2005). 1514 Amasya antlaşması Kürt-Osmanlı ittifakı ve Mevlana İdrisî Bitlisî. İstanbul: Peri Yayınları.
Evsile, M.(2013). Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin Kürt Politikası. History Studies, 5(3), 59-66.
Galanti, A. (2000). Vatandaş Türkçe konuş!. Ankara: Kebikeç Yayınları.
Goloğlu, M. (2011). Türkiye cumhuriyeti tarihi- 1 devrimler ve tepkileri (1924-1930). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Güvenç, B.(1996). Türk Kimliği. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Hocaoğlu, D. (1995). Laisizm’den milli sekülerizm’e. Ankara: Selçuk Yayınları.
İnalcık, H. (2014). Türklük Müslümanlık ve Osmanlı mirası. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
Karpat, K. (2010). Türk demokrasi tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
Kirişçi, K., Winrow, G.M. (1997). Kürt sorunu kökeni ve gelişimi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Lewis, B. (2014). Modern Türkiye’nin doğuşu. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
Özkaya, Y. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Sümer, F. (1992). Safevî devletinin kuruluşu ve gelişmesinde Anadolu Türklerinin rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Toprak, Z.(2015). Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve antropoloji. İstanbul: Doğan Egmont Yayıncılık ve Yapımcılık Tic. A.Ş.
Tunçay, M. (2005). Türkiye Cumhuriyeti’nde tek parti yönetimi’nin kurulma-sı(1923-1931). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti[TTTC] (1931). Tarih IV Türkiye Cümhuriyeti. İstanbul: Devlet Matbaası.
Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti[TTTC] (1933). Ortamektep İçin Tarih III. İstanbul: Devlet Matbaası.
Uçar, F.(2018). Türkiye’de çok partili hayata geçiş süreci demokratikleşme çabalarının Kürt sorununa etkisi (1945-1950). Turkish Studies History, 13(16), 269-291.
Uçarol, R. (2015). Siyasi tarih (1789-2014). İstanbul: Der Yayınları.
Yıldırım, T. (2016). Tarih ders kitaplarında kimlik söylemi. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
Yıldız, A. (2010). “Ne mutlu Türküm diyebilene”. İstanbul: İletişim Yayınları.
Yücekök, A. (1997). Dinin siyasallaşması din-devlet ilişkilerinde Türkiye deneyimi. İstanbul: Afa Yayıncılık A.Ş.
Zürcker, E.J. (2017). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.