Mütekaddim Dönem Şîa’da Müteârız Rivâyetlerin Âmmeye Arzı Uygulaması

Şîa’da İmamların masum addedilmeleri onların söz ve uygulamalarına şerʻi bir değer kazandırmıştır. Buna göre İmamlardan sadır olduğu iddia edilen rivâyetler mezhebin hadîs külliyatının önemli bir kısmını oluşturmuştur. Şiî ulemâ rivâyetler arasında görülen teâruzun sebebini İmamların kendilerini ve müntesiplerini korumak için yaptıkları takiyyeye dayandırmaktadır. Buna göre İmamlar toplumda tespit edilmemek için mezhebin asıl görüşünü söylemekten kaçındıkları ve toplumda mevcut olan âmmenin görüşüne muvâfık fetvalar verdikleri iddia edilmiştir. Böylece kaynaklarda bulunan rivâyetlerde müteârız rivâyetler görülmüştür. Bu durum teâruzu gidermede rivâyetlerin âmmeye arz edilmesi uygulamasını gündeme getirmektedir. Buna göre iki müteârız rivâyetten âmmeye muvâfık olanın takiyye bağlamında söylendiği dolayısıyla terk edilmesi gerektiği, âmmeye muârız olan rivâyetin ise mezhebin gerçek görüşü olduğu ve hakikatin âmmeye muârız olanda olduğu şeklindeki rivâyetlere dayanan Şiî ulemâ bu kuralı rivâyetlerin teâruzu durumunda bir tercih kriteri olarak zikretmektedirler. Teoride var olan bu uygulama pratikteki uygulanışı ve özellikle rivâyetler arasındaki teâruzu gidermedeki rolü tartışma konusudur. Buna göre makale bu uygulamanın dayanaklarını, takiyye-teâruz ilişkisini inceleyerek bu uygulamanın pratikteki karşılığını tetkik edecektir.

Anahtar Kelimeler:

Şîa, Hadîs, Âmme, Takiyye, Rivâyet

The Application of Appraising Conflicted Narrations with the 'Âmmah in the Early Shiʻite

The fact that Imams are regarded as innocent in Shīʻa Islam has added a religious value to their words and practices. According to this, the narrations claimed to be from the Imams constituted an important part of the ḥadīth collection of the sect. The Shīʻa scholars attribute the contradiction between the narrations to the taqiyyah made by the Imams to protect themselves and their followers. Accordingly, it is claimed that the Imams refrained from speaking the main view of the sect in order not to be identified in the society and gave fatwas in agreement with the opinion of ʻ āmmah, which is present in the society. As a natural result of this situation, it brings the practice of resolving the contradiction seen in the narrations by presenting it to ʻ āmmah. According to this, the Shīʻa scholars mention this rule as the criterion of preference in case of contradiction of the narrations, based on the narrations that the one which is approved to ʻâmmah should be abandoned in the context of dismissal, that the narration that does not comply with ʻ āmmah is the true view of the sect and the truth is in the one against ʻ āmmah. This practice, which exists in theory, its application in practice and its role in eliminating the contradiction between narrations is a matter of discussion. Accordingly, the article will examine the foundations of this application and examine its practical equivalence by examining the taqiyyah-contradiction relationship.

Keywords:

: Shiʻite, Ḥadith, ʻÂmmah, Taqiyyah, Narrative,

PDF

___

Âmilî, Muhammed b. Hasan. Tafsîlu vesâili’ş-Şîa. 30 Cilt. Kum: Müessesetü Âli’l-beyt, 1409.
Aybay, Zeliha Ülkühan. İmâmiyye Şîası’nda İhtilâfü’l-Hadîs-Takiyye İlişkisi (Şeyh et-Tûsî’nin el-İstibṣâr’ı Özelinde). İzmir: İzmir Kâti Çelebi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
Bağdâdî, Abdulkahir. el-Farḳ beyne’l-fıraḳ. Beyrut: Dâru’l-âfâki’l-cedîde, 2. Basım, 1977.
Bahâî, Muhammed b. Hüseyin. el-Ḥablu’l-metîn fî İḥkâmi aḥkâmi’d-dîn. Meşhed: Macmaʻu’l-buḥûsi’l-İslâmiyye, 1424.
Bahâî, Muhammed el-Âmilî, el-Vecîze fî’d-dirâye. Kum: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1396.
Bahrânî, Yusuf. ed-Dürerü’n-Necefiyye. Mektebetü Fahrâvî, 2. Basım, 2007.
Bahrânî, Yusuf. el-Ḥadâiḳu’n-nâḍira. 25 Cilt. Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1409.
Cezâiri, Muhammed Cafer. Müntehâu’d-dirâye fî tavḍiḥi’l-Kifâye. Kum: Müessestü Dâri’l-kitâb, 1415.
Crow, Douglas Sloan. The teaching of Jaʻfar al-Ṣādiq: with reference to his place in early Shīʻism. Montreal: McGill University, İslamî Çalışmalar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1980.
Demirel, Serdar. Takııye. İstanbul: Rıhle Kitap, 2016.
el-Usûlu’s-sitte ʻaşara. Zeyd en-Nursî. Kum: Müessese dâru’l-Hadîsi’s-sekâfiyye, 1423.
Ensârî, Murteazâ . Ferâidu’l-uṣûl. Kum: Dâru’l-fikri’l-İslâmî, 23. Basım, 1438.
Eşarî, Ali b. İsmail. Maḳâlatü’l-İslâmiyyin. Wiesbaden: Dâr Fıranz Şıtayez, 1400.
Hemedânî, Rızâ. Miṣbâhu’l-faḳîh. Kum: Müessesetü’l-caʻferiyye, 1422.
Hillî, Cafer b. Hasan el-Muhakkık. Meʻâricu’l-uṣûl. Kum: Müessesetü Âli’l-beyt, 1403.
Hillî, Hasan b. Yusuf Allâme. Muḫtelifu’ş-Şîa. Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1412.
Himyerî, Abdullah b. Cafer. Ḳurbu’l-isnâd. Kum: Müessesetü Âl’i-beyt, 1423.
Horasanî, Muhammed Ali Kazım. Fevâidu’l-uṣûl. Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1409.
Hûî, Ebû Kâsım. Miṣbâḥu’l-uṣû. Kum: Mektebetü’d-dâverî, 5. Basım, 1417.
Irâkî, Ziyâuddin. Niḥâyetü’l-efkâr. Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, ts.
Istırâbâdî, Muhammed Emîn. el-Fevâidü’l-medîne ve’ş-şevâhidü’l-Mekkiye. Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1424.
İbn Cafer, Ali. el-Mesâil. Kum: Müessesetü Âli’l-beyt, 1409.
İbn Ebî Cumhûr Muhammed b. Ali el-Ahsâî. ʻAvâliu’l-leâlî. Kum: İntişârâtu’s-seyyîdi’ş-şühedâ, 1405.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail. Tefsîrü’l-Ḳurâni’l-ʻaẓîm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’t-tayiibe, 2. Basım, 1999.
İbn Manzûr, Cemaleddin. Lisânu’l-ʻArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
İbn Şehîd Sânî, Ebû Mansûr Cemâleddin. Meʻâlimu’d-dîn ve melâzü’l-müctehidîn. Kum: Dâru’l-fikr, 1374.
Keşşî, Muhammed b. Ömer. Ricâl’l-Keşşî. Meşhed: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmi, 1409.
Kohlberg, Etan. “Aluṣūl al-arbaʿumi’a,” Jerusalem Studies in Arabic and Islam 10 (1987), 128–66.
Kohlberg, Etan. “Some Imâmî-Shiʻî Views on Taqiyya”. Belief and Law in Imâmî Shîʻism. Etan Kohlberg. Hampshire: Variorum, 1991.
Kuleynî, Muhammed b. Yakub. el-Kâfî. 8 Cilt. Tahrân: Dâru’l-kutubi’l-İslâmiyye, 4. Basım, 1407.
Kummî, Ali b. İbrahim. Tefsîrü’l-Ḳummî. 2 Cilt. Kum: Dârul-kitab, 1404.
Kutluay, İbrahim. “Şîa’da Hadisler Arasında İhtilafı Gidermede Ehl-i Sünnet’in Görüşüne Muhâlif Olan Rivâyeti Esas Alma: et-Tûsî’nin İstibṣâr’ı Özelinde” Mîzânü’l-Hak 10 (2020), 13-55.
Kuzudişli, Bekir. Şîa’da Hadis Rivâyeti ve İsnâd. İstanbul: BSR, 2011.
Meclisî, Muhammed Bakır. Biḥâru’l-envâr. 110 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-turâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1403.
Moezzi, Mohammad Ali Amir. “Only the Man of God is Human: Theology and Mystical Anthropolgy According to Early Imâmî Exegesis”. Shi’ism, Etan Kholberg. London: Routledge, 2003.
Müfîd, Muhammed b. Muhammed. Cevâbât ehli’l-Mûṣûl fî’l-ʻaded ve’r-ru’yâ. Kum: el-Mu’temeru’l-Âlemî li’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413.
Müfîd, Muhammed b. Muhammed. Taṣḥîḥu’l-iʻtiḳâdi’l-İmâmiyye. Kum: el-Mu’temerü’l-ʻâlemî lielfiyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413.
Necefî, Muhammed Hasan. Cevâhiru’l-Kelâm. Tahran: Dâru’l-kutubi’l-İslâmiyye, 1392.
Nevbahtî, Hasan b. Musa. Fıraḳu’ş-Şîʻa. Beyrut: Dâru’l-edvâ, 1984.
Nikrânî, Muhammed Fazıl. et-Taḳrîr fî mebâḥîsi’ṣalâ, taḳrîru limâ efâdehû es-Seyyîd el-Burûcerdî. Kum: Merkez Fıḳhi’l-eimmeti’l-eṭḥâr, 3. Basım, 1420.
Sadr, Muhammed Bâkır. Buḥûs fî şerḥi’l-ʻurveti’l-vusḳa. 4 Cilt. Kum: Macmaʻu’ş-Şehîd Âyetullah es-Sadr, 2. Basım, 1408.
Sadûk, Muhammed b. Ali. ʻİlelü’ş-şerâiʻ. 2 Cilt. Kum: Kitab furûş dâverî, 1385.
Sadûk, Muhammed b. Ali. Men lâ yaḥḍuruhu’l-faḳîh. 4 Cilt. Kum: Defteri İntişârat İslâmî, 1413.
Semʻânî, Mansur b. Muhammed. Tefsîrü’l-Ḳur’ân. Riyad: Dâru’l-vatan, 1997.
Sistânî, Ali. er-Râfid fî ʻilmi’l-uṣûl. Kum: Mektebetü Âyetullah el-Uzmâ es-Seyyid es-Sistânî, 1414.
Stewart, Devin J. Islamic Legal Orthodoxy: Twelver Shiite Responses to the Sunni Legal System. Utah: University of Utah Press, 1998.
Şahin, Hanifi. Şiîlerin Gözüyle Sünniler. İstanbul: Mana yayınları, 2016.
Şâhrûdî, Mahmûd el-Hâşimî. Taḳrîrâtu’ş-şehîdi’s-seyyîd Muḥammed Bâḳır eṣ-Ṣadr. Kum: Müessesetü’l-fıkh ve meʻârifi ehli’l-beyt, 1433.
Şâhrûdî, Muhammed el-Hâşimî. Buḥûs fî ʻilm’l-uṣûl - Taḳrîrâtu’ş-şehîdi’s-seyyid Muhammed Baḳır eṣ-Ṣadr. Kum: Müessesetü’l-fıkh, 1433.
Taberî, Ebû Cafer. Câmiʻu’l-beyân fî te’vîli’l-Ḳur’ân. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
Tûsî, Muhammed b. Hasan. er-Resâilü’l-ʻaşara. Kum:Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 2 Basım, 1414.
Tûsî, Muhammed b. Hasan. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-turâsi’l-arabî, 1985.
Tûsî, Muhammed b. Hasan. Tehẕîbu’l-aḥkâm. 10 Cilt. Tahran: Dâru’l-kitabi’l-İslâmiyye, 1407.
Tüsterî, Esedullah b. İsmail. Keşfü’l-ḳınʻa ʻan vücûhi ḥucciyeti’l-icmâʻ. Kum: Müessesetü Âli’l-beyt, 1899.
Tüsterî, Esedullah Kazımî. Keşfu’l-ʻḲınâʻ ʻan vucûhi ḥucceti’l-icmâʻ .Tahrân: Tabʻatu İrân, 1312.