Mushaf İmlasına İrfânî Yaklaşım: Merrâkuşî Örneği

Bu makalede Mağrib-i Aksa (Fas)’nın önemli matematik ve astronomi bilgini olan, aynı zamanda dönemin önde gelen âlimlerinden; Kur’an ilimleri, tasavvuf, Arap dili ve edebiyatı, aruz, hadis, fıkıh, ferâiz, tıb gibi farklı alanlarda ilim tahsil etmiş ve yüzden fazla eser kaleme almış İbnu’l-Bennâ el-Merrâkuşî’nin mushaf imlasına dair görüş ve değerlendirmelerinin analizi yapılacak ve onun fikirlerinin orijinal yönlerinin tespitine çalışılacaktır. Merrâkuşî’nin Unvanü'd-delîl min mersûm-i hatti’t-tenzîl isimli eseri ile sınırlı sayılabilecek bir muhtevaya sahip olan bu yazıda, aynı zamanda Resm-i Osmânî’yi ayrıcalıklı kılan imla farklılıklarının neler olduğuna, söz konusu imlanın bağlayıcı olup olmadığına ve anılan farklılıkların nedenlerini izaha yönelik temel yaklaşımlara yer verilecek, en nihayetinde Merrâkuşî özelinde meselenin mistik boyutu ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Merrâkuşî, İrfânî, Resmu'l-Mushaf, Tevkîfi, İmlâ, Tasavvufî, Unvânü'd-delîl

A Wise Approach to the Mushaf Dictation: Example of Merrâkuşî

In this article, the opinions and evaluations of İbnu’l-Bennâ el-Merrâkuşî on (ö. 721/1326) mushaf dictation, who is an outstanding mathematics and astronomy scholar of Mağrib-i Aksa (Morocco), who has also received education in different fields such as Quran knowledge, sufism, Arabic language and literature, prosody, hadith, fiqh, science of Islamic inheritance, medicine from prominent scholars of that period, and who has authored more than a hundred works, will be analyzed, and the original aspects of his thoughts will be tried to be determined. In this article which has a content that can be evaluated as limited to the work of Merrâkuşî named Unvanü'd-delîl min mersûm-i hatti't-tenzîl, what the dictation differences that make the Resm-i Osmânî privileged are, whether this dictation is binding or not, and basic approaches to explain the reasons of mentioned differences will be included, and finally the mystical dimension of the subject will be discussed in the context of Merrâkuşî.

Keywords:

al-Marrākushī, ʿIrfānī (gnostic), Rasm al-Muṣḥaf, Tawqīfī, Spelling of the Muṣḥaf, Mystical, ʿUnwān al-Dalīl,

PDF

___

Akaslan, Yaşar. “Kırâat İlmi Sistematiğinde Usûl Kavramları”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (Aralık: 2017), 221-230. https://dergipark.org.tr/tr/pub/omuifd/issue/33508/371606
Azamat, Nihat. “Melekût”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 29/47-48. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Bakıllanî, Ebu Bekir b. Tayyib. el-İntisâr li’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1.Basım, 2001.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru’t-tabâ‘ati’l-âmire, 1315/1898.
Çetin, Abdurrahman. Kur’an İlimleri ve Kur’an-ı Kerim Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2.Basım, 2010.
Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2019.
Dânî, Ebu Amr Osman b. Saîd b. Osman ed-Dâni. el-Muhkem fî nakti’l-mesâhif. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır / Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1997.
Dânî, Ebû Amr Osman b. Said. el-Mukni’ fî Ma’rîfeti resm’i Mesâhıfi’l-Emsâr me’a Kitabi’n-nakti. Kâhire: Mektebetü’l-külliyyetü’l-ezheriyye, t.y.
Dimyâtî, Şihâbü’d-din Ahmed b. Muhammed b. Abdu’l-Ganî. İthaf’ü-fudalâi’l-beşer fi’l-kırâati’l-erbati’l-aşer. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
Fazlıoğlu, İhsan. "İbnü'l-Bennâ el-Merrâküşî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/530-534. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Genan, Betül, Ferrâ’nın Meâni’l-Kur’ân Eseri Bağlamında Mushaf ve Mushaf İmlası Olgusu. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
Gündüz, İrfan. “Ceberût”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/193-194. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Hamed, Ğanim Kaddûri. Resmu’l-Mushaf Dirâsetün Luğaviyyetün Târîhiyyetün. Bağdat: el-Lecnetü’l-Vataniyye, 1.Basım, 1982.
İbn Haldun, Veliyyü’d-din Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddimetü İbn Haldûn. Dımaşk: y.y., 1.Basım, 2004.
İbnu’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-Kırâati’l-‘Aşr. Beyrut: Daru’l- Kutubi’l- İlmiyye, t.y.
İbnü’l-Enbârî, Ebu Bekr Muhammed b. el-Kâsım Beşşâr. Kitâbu idâhi’l-vakf ve’l-ibtidâ fî kitâbillâh azze ve celle. Dımaşk: Matbûâtu Mecmei’l-Luğati’l-Arabiyye, 1971.
Kastallânî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. Letâifü’l-işârât li fünûni’l-Kırâât. Medine: Merkezü’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 1434.
Kirmânî, Mahmûd b. Hamza. Garâibu’t-tefsîr ve acâibu’t-Te’vîl. Cidde: Dâru’l-Kuble / Beyrut: Muessesetu Ulûmi’l-Kur’ân, 1983.
Maşalı, Mehmet Emin. Kur'an'ın Metin Yapısı: Mushaf Tarihi ve İmlası. Ankara: Otto Yayınları, 2.Basım, 2015.
Maşalı, Mehmet Emin. "Mushaf". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/242-248. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Maşalı, Mehmet Emin. “İbn Haldûn’un Gözüyle Mushaf İmlası”, Usûl İslam Araştırmaları Dergisi 22/22 (Temmuz-Aralık 2014), 8-24. https://dergipark.org.tr/tr/pub/usul/issue/16707/173700
Mehdevî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ammâr. Hicâu mesâhifi’l-emsâr. Şarika: Dâru’l-İbni’l-Cevzî, 1.Basım, 2009.
Mekkî, Muhammed b. Ebî Tâlib el-Kaysî. el-İbâne an meâni’l-kırâat. y.y.: Dâru’l-Me’mûn li’t-turâs, 1399/1979.
Mekkî, Muhammed b. Ebî Talib el-Kaysî. el-Keşf ‘an vucûhi’l-kıraâti’s-seb’ ve ilelihâ ve hicecihâ. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1979.
Merrâkuşî, Ebü'l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Osman el-Ezdi el-Adedi. Unvânü'd-delil min mersum-i hatti't-tenzil. Beyrut: Dâru'l-Arabi'l-İslâmî, 1990.
Miknâsî, Ahmed İbnü'l-Kâdi. Cezvetü'l-iktibâs fî zikri men halle mine'l-a'lâm bi'l-medineti Fas. Riyad: Darü'l-Mansur, 1973.
Öğmüş, Harun. “Resm-i Mushaf Bağlamında Kur’ân ve Kıraat Ayrımı”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39/39 (Ağustos 2015), 11-13.
Öztürk, Mustafa-Ünsal, Hadiye. Kur'an Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3.Basım, 2018.
Pâlûvî, Abdulfettâh. Zübdetü’l-irfân fî vucuhi’l-Kur’an. İstanbul: Âsitane, ty.
Serin, Muhiddin. “İbnü’l-Bevvâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/534-535. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkan fi ‘Ulumi’l-Kur’an. Beyrut: Müessesetü'r-Risale Naşirun, 1.Basım, 2008.
Şen, Ziya. Kur’an’ın Metinleşme Süreci. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2. Basım, 2014.
Şinkîtî, Muhammed Habibullah. Kitâbu îkâzi’l-a’lâm li vücûbi ittibâ’i resmi’l-Mushafi’l-imâmi Osman ibn affân. Humus: Mektebetü’l-Ma’rifet, 2.Basım, 1972.
Tinbuktî, Ahmed Bâbâ. Neylü’l-ibtihâc bi tatrizi’d-dibâc. Trablus: Dâru’l-Kâtib, 2.Basım, 2000.
Zeccâc, Ebu İshâk İbrâhîm b. es-Serî. Meâni'l-Kur'ân ve i‘râbuhu. Beyrut: Âlemu'l-Kutub, 1.Basım, 1988.
Zemahşerî, Ebu'l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ‘an hakâiki't-tenzîl ve uyûni'l-ekâvîl fî vucûhi't-te’vîl. Beyrut-Lübnan: Dâru'l-Ma‘rife, 3.Basım, 2009.
Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdillâh. 1.Cilt. el-Burhân fi ‘ulumi’l-Kur’ân. Kâhire: Daru’t-Turâs, 1957.
Zürkânî, Muhammed Abdu’l-Azîm. Menâhilu’l-irfân fi ulumi’l-Kur’ân. Beyrut: Daru’l-Küttâbi’l-‘Arabiyye, 1.Basım, 1995.